გიგანტური ციქლიდი ათასობით ლიფსიტას დარაჯობს. ზრდასრული ინდივიდი სიგრძეში 80 სანტიმეტრს შეიძლება აღწევდეს. ის ტანგანიიკის ტბის 250-მდე ციქლიდის ენდემურ სახეობათა შორის ყველაზე დიდია.

ადაპტაციის ოსტატები

აფრიკის უძველეს ტბაში მობინადრე ციქლიდების უნიკალური მრავალფეროვნება ევოლუციის საიდუმლოების ამოხსნის იმედს იძლევა.

ტექსტი: ნატაშა დეილი

ფოტო: ანხელ ფიტორი

ბმული კოპირებულია

თებერვალი, 2022

რუბრიკა: ვრცელი სტატიები

ციქლიდები ყველანაირად უჩვეულო არსებები გახლავთ. მხოლოდ ტანგანიიკის ტბაში, რომელიც ცენტრალური და აღმოსავლეთ აფრიკის მიჯნაზეა, უკანასკნელი 9,7 მილიონი წლის მანძილზე საერთო წინაპრისგან დაახლოებით 250 სახეობა წარმოიშვა.

ზოგი სახეობა პატარა ბავშვისოდენა იზრდება, სხვები კი ნეკის სიგრძეს აღწევენ. ზოგი ცხოვრებას მეწყვილის მოსაზიდად ქვიშის მრგვალი სცენის აგებაში ატარებს, სხვები კი ჰარემებად ჯგუფდებიან. ბევრი მათგანი მზრუნველი მშობელია, თუმცა ზოგჯერ შეიძლება საკუთარი ქვირითი შეჭამოს. ტბის თითქმის ყველა ნიშას მორგებული ეს თევზები ფეთქებადი დივერსიფიკაციის ნათელი მაგალითია.

Haplotaxodon microlepis პირში მაინკუბირებელი სახეობაა: მშობელი ლიფსიტებს პირით დაატარებს, საკვებად გარეთ უშვებს და საფრთხის შემჩნევისთანავე კვლავ პირში ერეკება ხოლმე, სანამ ნაშიერები პირის ღრუში ფიზიკურად ვეღარ შეეტევიან.

ციქლიდის ამ სახეობისთვის (Cyathopharynx foae) მთელი სამყარო სცენაა. აქ მამრმა პირით ნაწილ-ნაწილ ზიდა 25 კილოგრამი ქვიშა, რათა 66 სმ დიამეტრის მრგვალი სტრუქტურა აეგო. დილით, როდესაც მისი ქერცლი მზის სხივებზე აელვარდება, მეწყვილის მოზიდვის იმედით სცენას ენერგიული ცეკვით დაუვლის, რათა გამვლელმა მდედრმა შეაფასოს მოცეკვავკე და ქვიშის კონსტრუქცია, სადაც შეწყვილება მოხდება.

ნიჟარების ომები

მდედრი Neolamprologus brevis სახლიდან – ლოკოკინის მიტოვებული ნიჟარიდან – გამოდის, მისი მეწყვილე კი მას დარაჯობს. „მათ ქცევას ტერიტორიულობა განსაზღვრავს“, – ამბობს ფოტოგრაფი ანხელ ფიტორი, რომელიც 20 წელია იღებს ციქლიდებს ტანგანიიკის ტბაში. მეწყვილის მოსაზიდად მამრმა მას რთულად მოსაპოვებელი ერთობლივი საცხოვრებელი – მიტოვებული ნიჟარა უნდა წარუდგინოს, შემდეგ მისი მუდმივი საზრუნავი ნიჟარის სხვა მამრებისგან დაცვა ხდება. ქვედა ფოტოზე მამრები ერთმანეთს ნიჟარისთვის პირისპირ ბრძოლით ეცილებიან. მოჩხუბარი ციქლიდები ყბებს ერთმანეთს აჭდობენ, სანამ ერთ-ერთი არ დაიღლება და დანებდება.

ნიჟარების ომები

ამ ტბაში მობინადრე ციქლიდების უმრავლესობა სხვაგან არ გვხვდება, ამიტომ ევოლუციის საიდუმლოების ამოხსნაში მათი დახმარება თუ სურთ, მეცნიერებს დასაკარგი დრო არ აქვთ: ცხოველთა სახეობები ხშირად გადაშენებას ასწრებენ, სანამ მათ გამოვიკვლევთ ხოლმე. ციქლიდებს უამრავი საფრთხე ემუქრებათ: განაშენიანების შედეგად საბინადრო გარემოს დაბინძურება, ბადით თევზაობა, აგრეთვე ლამაზი სახეობების აკვარიუმებისთვის მოპოვება და სხვ. ვალტერ ზალცბურგერი, ციქლიდების ექსპერტი ბაზელის უნივერსიტეტიდან იმედოვნებს, რომ ამ თევზების მიმართ მზარდი მეცნიერული ინტერესი მათი კონსერვაციის საწინდარი გახდება. „ციქლიდების დაცვა ამ უძველესი ტბის მთელი ეკოსისტემის დაცვას ნიშნავს”, – ამბობს იგი.