აღმაფრენით ცხოვრების კვალი

როდესაც პირველი ამერიკელი ქალი ასტრონავტი სალი რაიდი პანკრეასის კიბოთი გარდაიცვალა 2012 წელს, მის ნეკროლოგში გაჟღერდა ის, რაც არასოდეს აღნიშნულა მედიაში: რაიდის 27-წლიანი პარტნიორული ურთიერთობა სხვა ქალთან – ტემ ო’შონესისთან.

რაიდის ბიოგრაფია სავსეა ისტორიული მნიშვნელობის მიღწევებით, თუმცა ამ გრძელ სიას მოგვიანებით კიდევ ერთი მიემატა: იგი არამარტო პირველი ამერიკელი ქალი იყო, რომელიც კოსმოსში 40 წლის წინ გაფრინდა, 1983 წლის 18 ივნისს, არამედ რაიდი გახლდათ ჩვენთვის ცნობილი პირველი ქვიარ ასტრონავტიც.

ამ ამბის გამომჟღავნებამ დაბადა კითხვები, თუ როგორი იქნებოდა რაიდის ცხოვრება ნაკლებად ჰომოფობიურ და სექსისტურ გარემოში.

რაიდისა და ო’შონესის ურთიერთობა მეგობრებისა და ოჯახისთვის დამალული არ ყოფილა, თუმცა მას საზოგადოებისგან საიდუმლოდ ინახავდნენ, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც მათ ერთობლივად დააარსეს სამეცნიერო საგანმანათლებლო ორგანიზაცია Sally Ride Science-ი. შიშობდნენ, რომ ამ ინფორმაციას უარყოფითი რეაგირება მოჰყვებოდა კორპორაციული სპონსორებისგან.

დღეს მისი არაერთი განსაკუთრებით ძვირფასი ნივთი – ტელესკოპი, ნაშრომები თუ NASA-ს უნიფორმა – ინახება სმითსონის ეროვნულ საჰაერო და კოსმოსურ მუზეუმში, რომელსაც ეს არტეფაქტები ო’შონესიმ გადასცა. ამასთან, მათი ფოტოგადაღების ნებართვაც მანვე მისცა ფოტოგრაფ მაკკენზი კალეს, რომელმაც არაერთი წელი დაუთმო იმის ასახვას, თუ რას ნიშნავს, იყო LGBTQ ასტრონავტი.

არტეფაქტებს შორის იყო კოსტიუმი, რომელიც რაიდს კოსმოსში პირველი გაფრენის დროს ეცვა. რაიდის ჩართვას NASA-ს კოსმოსურ შატლ STS-7-ის მისიაში აურაცხელი სექსისტური კომენტარი მოჰყვა: როგორც კი NASA-მ განცხადება გააკეთა პირველი ქალი ასტრონავტის შესახებ, რაიდს ჟურნალისტებისგან არაერთ შემაწუხებელ შეკითხვაზე მოუწია პასუხის გაცემა – მისი გარეგნობის, იმპულსურობის, რეპროდუქციული ორგანოების თუ ოჯახის შექმნის გეგმების შესახებ.

NASA-ს ინჟინრებმა მისი მოგზაურობისთვის სპეციალური კოსმეტიკური ნაკრებიც კი შექმნეს. რაიდს კოსმეტიკით არ უსარგებლია და ჟურნალისტები ხშირად აღნიშნავდნენ მის ბუნებრიობას და ახალგაზრდულ გარეგნობას. მიუხედავად გადამეტებული ინტერესისა მისი გენდერის მიმართ, რაიდი მთელ ყურადღებას კოსმოსის შესწავლას უთმობდა.

რაიდის კარიერული ინტერესები კოსმოსით არ შემოიფარგლებოდა. ასტრონავტი რომ არ გამხდარიყო, მას შეიძლება წარმატებული ჩოგბურთელის კარიერა ჰქონოდა, თუმცა მისი ინტერესები მეცნიერებამ გადაწონა და ფიზიკის დოქტორის ხარისხიც მოიპოვა.

რაიდი კოსმოსში ორჯერ გაფრინდა; 1984 წლის მეორე მისიაში ეკიპაჟის წევრებს შორის მეორე ქალი – კეტრინ დ. სალივანიც გახლდათ – პირველი შემთხვევა, როდესაც კოსმოსში ერთდროულად ორი ქალი იმყოფებოდა.

 ორბიტული მოღვაწეობის დასრულების შემდეგ რაიდმა კიდევ უფრო მეტად მოიხვეჭა სახელი. იგი საგამოძიებო კომისიის ერთადერთი წევრი იყო, რომელიც ორივე კოსმოსური შატლის, Challenger-ის (1986 წელი) და Columbia-ს (2003 წელი) დაღუპვის საქმეებს იკვლევდა.

რაიდის ხელმძღვანელობით შეიქმნა 1987 წლის სტრატეგიული დოკუმენტიც, რასაც ახლა „რაიდის ანგარიში“ ჰქვია. ამ დოკუმენტში რაიდი ხაზს უსვამდა კოსმოსიდან დედამიწაზე დაკვირვების მნიშვნელობას, მოუწოდებდა NASA-ს უფრო მეტი პლანეტის შესწავლისკენ და განიხილავდა მარსზე ბაზების მოწყობას. NASA-ს შემდეგ, რაიდმა მთელი ყურადღება სამეცნიერო განათლებას დაუთმო, გახდა ფიზიკის ლექტორი და დააარსა ორგანიზაცია Sally Ride Science, რომლის აღმასრულებელი დირექტორი ახლა ო’შონესია. ეს ორგანიზაცია აქვეყნებს ლიტერატურას მეცნიერებისა თუ ტექნოლოგიების პოპულარიზაციისთვის და ხელმძღვანელობს სასწავლო ცენტრებს სასკოლო ასაკის ბავშვებისთვის. ამგვარად, რაიდის ცნობისმოყვარეობა და გამბედავი სამეცნიერო სულისკვეთება კვლავ ცოცხალია, რაც მომავალ ნოვატორებს გაუკვალავს გზას.