როგორც იქნა, თავი დავაღწიეთ ქაბულის საცობს. ჩემი „სმარტფონის“ რუკის გაანგარიშებით ახლა 9 საათი უნდა დაგვჭირდეს 500 კილომეტრის გასავლელად, რომ ყანდაარში  ჩავიდეთ. ეს მარშრუტი ეროვნულ გზატკეცილ #1-ზე გადის – ყველაზე მნიშვნელოვან არტერიაზე ავღანეთში.

ეს წრიული გზაა, რომელიც 2200 კმ-ს მოიცავს. მისი ერთ-ერთი სექციის დასაგებად აშშ-მა ასობით მილიონი დოლარი გაიღო, რათა გაეზარდა მგზავრობის სიჩქარე და ხელი შეეწყო ვაჭრობისთვის ქაბულსა და ქვეყნის მეორე უდიდეს ქალაქს შორის. თუმცა, მეეჭვება, ვახშამს ჩავუსწროთ, რადგან „სმარტფონის“ ინფორმაცია აშკარად აცდენილია აქაურ რეალობას.

აღნიშნული მაგისტრალის შენება 1950-იან წლებში დაიწყო და 1960-იან წლებშიც გაგრძელდა. თავის მხრივ, მისი ინიციატორები იყვნენ საბჭოთა კავშირი და აშშ, ცივი ომის მეტოქეები, რომლებიც ერთმანეთს ექიშპებოდნენ ქაბულზე გავლენის მოსაპოვებლად. შემდეგ ამ გზატკეცილს ომი და უყურადღებობა ანადგურებდა ათეულობით წლის განმავლობაში. 2001 წლისთვის მოკირწყლული გზა იქ მხოლოდ 50 კმ-ზე შემორჩა. როდესაც ქაბული-ყანდაარის ზოლი შეკეთდა და 2003 წელს გაიხსნა, აშშ-ის დიპლომატმა, ზალმაი ხალილზადმა, განაცხადა: „ჩვენ ვდგავართ – პირდაპირი მნიშვნელობით – ავღანეთის მომავლის გზაზე… ის არის მომავალი აყვავებისა. ის არის მომავალი მშვიდობისა“. თუმცა, გავიდა 20 წელი და ამის ნაცვლად დღეს მივიღეთ დანგრეული გზატკეცილი, რომელიც ძალადობასა და კორუფციაზე მოწმობს.

ქაბულიდან ერთ საათზე ნაკლები დროის სავალზე, ვარდაქის პროვინციაში, მოკირწყლული საფარი თანდათან დაშლას იწყებს და კრატერებივით ეტყობა თალიბთა ბომბები. იძულებული ვარ ხან გზიდან გადავუხვიო, ხანაც ხშირად ვამუხრუჭო. გზად გვხვდებიან ჩადრში გახვეული ქვრივები, რომლებიც მოწყალებას ითხოვენ; ნიჩბიანი ბიჭების დანახვა კი მიგვანიშნებს, რომ მორიგ დაბომბილ მონაკვეთს ვუახლოვდებით და სიჩქარეს უნდა დავუკლოთ.

სარემონტო სამუშაოებს ასრულებენ ბავშვები, მათ შორის არიან 15 წლის ეჰსანულა და მისი 10 წლის ძმა, რაფიულა. დღეში 2 დოლარის სანაცვლოდ ისინი გათენებიდან მზის ჩასვლამდე მუშაობენ უფსკრულივით ორმოების მიწით ამოსავსებად.

„ჩვენი მამა ავადაა, უფროსი ძმა კი ნარკოდამოკიდებული“, – სევდიანად ამბობს ეჰსანულა. „სხვა რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?“

წინა ჯერზე მგზავრობისას აქ კიდევ უფრო სტრესული გარემო დამხვდა თალიბების გარემოცვაში. ეს ფუნდამენტალისტური სუნიტი მუსლიმების მოძრაობა 1996 წელს მოექცა ხელისუფლების სათავეში; 2001 წელს ის აშშ-მა გააძევა, რადგან თალიბებმა ოსამა ბინ ლადენი შეიფარეს 9/11-ის თავდასხმების შემდეგ. 2020 წლის აგვისტოსაც ამ გზას ვადექი, როდესაც თალიბანის მებრძოლებმა ცეცხლი გაუხსნეს ავღანეთის არმიის კოლონას. საბრძოლო მოქმედებები თითქოს არსაიდან გაჩაღდა.

პოლიციის საგუშაგო, სადაც ის ღამე გავატარე, დღეს უკვე ნანგრევების გროვაა. ათეულობით სხვა საგუშაგოც მიტოვებულია. 1979-89 წწ. საბჭოთა ოკუპაციის დროინდელი ტანკები და უფრო ახლო წარსულში განადგურებული ამერიკული საბრძოლო ტექნიკა გვერდიგვერდ ყრია.

ერთი წელია გასული მას შემდეგ, რაც აშშ-მა ჯარები გაიყვანა და თალიბებმა კვლავ დაიბრუნეს ძალაუფლება. ფოტოგრაფი ბალაჟ გარდი და მე  Toyota Land Cruiser-ს ვქირაობთ ეროვნულ გზატკეცილ #1-ზე – წრიული გზის სახელით ცნობილ მაგისტრალზე სამგზავროდ, რომელიც 4 მთავარ ქალაქს აკავშირებს. ჩვენ 2 ათწლეულია ავღანეთის ამბებს ვაშუქებთ და ამ დრომდე უკიდურესი რისკები ახლდა აღნიშნული მარშრუტის სრულად გავლას. თუმცა, დღეს დროებითი სიმშვიდე დადგა და ჩვენც იშვიათი შესაძლებლობა გაგვიჩნდა.

2 კვირის განმავლობაში 18 პროვინციის მონახულებისა და 3354 კილომეტრის გავლისას შევხვდით ნაწრთობ მებრძოლებს, მოხეტიალე ფერმერებსა და ქალებს, რომლებიც კვლავ მოექცნენ 2001 წლამდე არსებულ უმკაცრეს შეზღუდვებში; ვნახეთ ბავშვებიც, ასეთ პატარა ასაკში რომ უწევთ მუშაობა ოჯახის დასახმარებლად. დღეს ავღანეთში, თითქოს, შვება უნდა იგრძნობოდეს – დასრულდა ხანგრძლივი ომი, რომელმაც 150 000 ავღანელი იმსხვერპლა და გარკვეული ფორმით წესრიგიც აღდგა, მაგრამ ქვეყანაში იზრდება სასოწრკვეთილება იმის გამო, რომ თალიბანის ახალი რეჟიმი სიმკაცრით დიდად არ განსხვავდება მისი თავდაპირველი ფორმისგან.

მიუხედავად დაპირებული ამნისტიისა, მათ არ შეიწყალეს ყოფილი სამთავრობო ძალის წარმომადგენლები და ისინი სასამართლოს ჩაუტარებლად დახვრიტეს; არც რელიგიური უმცირესობების მიმართ შეასრულეს თავიანთი პირობა, კონფესიურ ნიადაგზე თავდასხმები დაუშვეს და აგრესიულად ამოძირკვეს ქალთა ინკლუზიურობაზე ორიენტირებული ყოველგვარი ძალისხმევა. თალიბანის ხელისუფლებაში მოსვლიდან საგარეო დახმარება შეწყდა და ეკონომიკაც „ჩამოიქცა“ – მოსახლეობის 95% შიმშილობს, როგორც აცხადებს „მსოფლიო სასურსათო პროგრამა“.

მტვრიან ურბანულ ცენტრებსა და გავერანებულ სოფლებში მგზავრობისას ამერიკული პროექტების მცირე კვალს თუ ვხედავთ, გასული 20 წლის განმავლობაში ავღანეთის მოდერნიზებას რომ ისახავდა მიზნად. თითოეული კილომეტრის გავლისას ავისმომასწავებელი ნიშნები ჩნდება ავღანეთის ბნელ, დახშულ წარსულზე.

შაიხაბადში მაგისტრალიდან ვუხვევთ ხრეშმოყრილ გზაზე როშანაქ ვარდაქის – ექიმის და პარლამენტის ყოფილი წევრის მოსანახულებლად. ვარდაქი სიტყვებს ვერ პოულობს, როდესაც მას ვხვდებით. ახლა სკოლის დაწყების პირველი დღეა ავღანეთში და თალიბანმა სულ ახლახან გამოაცხადა, რომ მე-6 კლასის ზემოთ გოგონები ვეღარ დაესწრებიან გაკვეთილებს.

„თავზარდაცემული ვარ“, – ამბობს ვარდაქი. მობილურში გვიჩვენებს ვიდეოს, თუ როგორ იხვეწება თინეიჯერი გოგონა, რომ კლასში შეუშვან. „ეს მომავლის განადგურებას ნიშნავს. განათლების გარეშე ადამიანი არაფერია“.

ვარდაქმა ქალთა კლინიკა გახსნა 1996 წელს, ცოტა ხნით ადრე, სანამ ხელისუფლებაში თალიბები მოვიდოდნენ. ავღანელი ქალების სიკვდილიანობა მშობიარობის დროს შემაშფოთებელი იყო და ვარდაქმა მათი სამედიცინო მომსახურება დაიწყო; თუმცა იგი არ დაემორჩილა კონსერვატორი ხელისუფლების მოთხოვნას, რომ სამუშაო პროცესში სახე დაეფარა. ვარდაქი გახლდათ ერთ-ერთი პირველი ქალი, რომელიც პარლამენტის წევრად აირჩიეს თალიბების დაცემის შემდეგ, ხოლო 2010 წელს იგი კვლავ დაუბრუნდა ექიმის სრულშტატიან სამუშაოს დაშავებული ამბოხებულების სამკურნალოდ. მას სისხლისღვრის დასრულება სურდა და თალიბანი საუკეთესო გზად ეჩვენებოდა მშვიდობის დასამყარებლად. ვარდაქს ისიც სჯეროდა, რომ საკუთარ თემში თალიბების სიმკაცრესაც შეარბილებდა, რადგან მათ არაერთ წევრს ბავშვობიდან იცნობდა.

თუმცა, გასულ წელს მისი იმედები დაიმსხვრა. თალიბანმა კვლავ მიიღო დადგენილება, რომელიც ქალებს უკრძალავს მოგზაურობას ნათესავი მამაკაცის თანხლების გარეშე და მათ სახის დაფარვას ავალდებულებს საზოგადოებრივ სივრცეებში.

„ეს არ შეესაბამება ისლამს, – განმარტავს ვარდაქი, – თუ რამე კარგს ვფიქრობდი თალიბებზე, ყველა მოსაზრება შემეცვალა. მსოფლიო წინ მიდის; ჩვენ უკან ვდგამთ ნაბიჯებს“.

ვარდაქს მივყვებით რაიონულ ჰოსპიტალში, სადაც იგი პერიოდულად მუშაობს. ეს დაწესებულება უცხოელ დონორებზეა დამოკიდებული. ავღანეთის შორეული დასახლებები განსაკუთრებით დაზარალდა უცხოური დახმარების შეწყვეტის, აშშ-ის მხრიდან დაწესებული სანქციებისა და აქტივების გაყინვის გამო; ამ ყველაფერს კი თან დაერთო მწირი მოსავლიანობა და მკაცრი ზამთარი.

კვების უკმარისობის სამედიცინო განყოფილებაში აიეშა თავს დასტრიალებს ფერწასულ ქალიშვილს, რომელსაც ვენაში გადასხმით კვებავენ. იგი 8 თვისაა და მხოლოდ 2,5 კილოგრამს იწონის. ჰოსპიტლის დირექტორი აბდულ ჰაკიმი კვების უკმარისობის 50-100 შემთხვევას ეჩეხება ყოველთვიურად. როდესაც თალიბანი დაბრუნდა, უამრავი გამოცდილი სამედიცინო მუშაკი გაიქცა ქვეყნიდან. „ახლა ჩვენ აღარ გვყავს საკმარისი რაოდენობის ექიმი“, – ამბობს ჰაკიმი.

ტრავმატოლოგიური განყოფილება, გაგიკვირდებათ და თითქმის ცარიელია. ომის პერიოდში ცხედრები ისე იყო დახვავებული მისაღებში, როგორც „შეშის ზვინები“, – იხსენებს ვარდაქი.

მაგისტრალს რამდენიმე კილომეტრზე  ქვემოთ რომ ჩავუყევით, შევხვდით ერთ აწოწილ 50 წლის მამაკაცს, ფსევდონიმით „ხანი“. იგი ტრაბახობდა, რომ საიდაბადის რაიონში გზატკეცილ #1-ზე მოწყობილი თავდასხმების უმეტესობა ჩემი ორგანიზებულიაო.

დღეს „ხანი“ დაცვის თანამშრომელია საზოგადოებრივ საქმეთა სამინისტროში. „ხანის“ თქმით, ჯიჰადში იმიტომ ჩაერთო, რომ უცხოელები ავღანელთა ტრადიციული ცხოვრების წესს რყვნიდნენ; ომის დასრულებასთან ერთად მას უცხოელთა მიმართ მტრული განწყობა შეურბილდა და ცნობისმოყვარეობად გადაექცა; ამგვარად, სახლში მიგვიპატიჟა სადილად.

მოშუშული ბამითა და უსაფუარო პურით გაწყობილ სუფრას მივუსხედით. საჭმელი „ხანის“ მეუღლემ და ქალიშვილმა მოამზადეს, რომლებიც ერთი წამითაც არ დაგვინახავს.

სადილად შემოგვიერთდა „ხანის“ ყოფილი თანამებრძოლი, მეტსახელად „ელჰამი“. ჩაის სმისას ეს წყვილი მოგონებებს მიეცა. ენატრებოდათ ცხოვრების მიზნით დამუხტული დრო. „ადრე ჩვენ გვიჭირდა, მაგრამ ბედნიერები ვიყავით, – ამბობს „ელჰამი“, რომელიც დღეს პროვინციის საპასპორტო განყოფილებაში მუშაობს, – ახლა კი მოვიწყინე და ვერ ვხვდები, რა უნდა ვაკეთო. ომი მენატრება“.

ღაზნის პროვინციაში შევდივართ და ვარდაქის დაკბილულ ქედებს ანაცვლებს წყლის ნაკადით გადარეცხილი ველები. როდესაც აქ უკანასკნელად ვიმგზავრე აშშ-ის არმიის კოლონასთან ერთად, ხელნაკეთმა ბომბმა შეგვაჩერა, რომელმაც ორი ავღანელი პოლიციელი იმსხვერპლა. ამ ჯერზე თალიბანის მებრძოლები საბარგულს გვიმოწმებენ, იარაღს ვერ პოულობენ, ბოდიშს გვიხდიან შეფერხებისთვის და ხელით გვანიშნებენ, გზა განაგრძეთო.

როდესაც ყანდაარს მივაღწიეთ, უკვე ბნელდებოდა. სწორედ აქ დაიბადა თალიბანის მოძრაობა. გასულ წელს უსაფრთხოება გაუმჯობესდა და „ერთ ავღანისაც კი აღარავინ იპარავს“, – გვეუბნება გულალაი, რომელიც ნაყინს დღვებს ბაზარში. „ჩვენ მივესალმებით თალიბების დაბრუნებას“. თუმცა, რამდენიმე დახლით ქვემოთ, ქსოვილების გამყიდველი საბორ საბორი აცხადებს, რომ კანონი და წესრიგი კი გაუმჯობესდა, მაგრამ ამან თავისი კომპრომისი მოითხოვა: ადამიანებს აღარ შეუძლიათ თავისუფლად გამოხატონ საკუთარი აზრი.

„ბედნიერი ხარ თუ უბედური, შენ მაინც ამბობ, რომ ბედნიერი ხარ“, – ამბობს იგი.

ქალაქის ცენტრთან ახლოს აბდულ რაზიკის საფლავია, რომელიც ღობით შემოუზღუდავთ. ეს გახლდათ პოლიციის უფროსი, თალიბანის მტერი, რომელსაც აშშ-ის პოლიცია უმაგრებდა ზურგს. ყანდაარს იგი ისე მართავდა, როგორც საკუთარ მამულს, ჯიბეებს ივსებდა კორუფციული ფულით, მის დამქაშებს კი მიაწერენ ხალხის წამებასა თუ გატაცებას. ადამიანის უფლებათა დაცვის ჯგუფებმა მტკიცებულებები შეაგროვეს, რომ თალიბანმა შურისმაძიებლური მკვლელობები ჩაიდინა ყოფილი სამთავრობო ძალის წარმომადგენელთა მიმართ; მათ შორის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო შემთხვევა უკავშირდება სპინ-ბოლდაკს, სადაც რაზიკის საგვარეულო სახლია.

ცარიელ სატვირთოთა 6-კილომეტრიანი კოლონა სპინ-ბოლდაკს კვეთს პაკისტანში დასაბრუნებლად. ავღანეთის ეკონომიკა იმპორტზეა დამოკიდებული; ამ სასაზღვრო ქალაქში ყოველდღიურად შედის 12 500 კილოგრამი ტვირთი და, მასთან ერთად, გაეროს დახმარების კოლონები, რომლებიც შორეული პროვინციებისთვისაა განკუთვნილი.

თალიბანის ძალაუფლებაში მოსვლამ უამრავი ადამიანი გააქცია პაკისტანსა და ირანში; მათ შორის იყვნენ სხვადასხვა სფეროს პროფესიონალები. „ტვინის გადინების“ შესაჩერებლად თებერვალში თალიბანმა გამოსცა დადგენილება, რომელიც ავღანელებს, რომლებსაც არ აქვთ სამგზავრო დოკუმენტები, უკრძალავს ქვეყნის დატოვებას სპეციალური ნებართვის გარეშე.

ყანდაარის საქალაქო საზღვრიდან ორ კილომეტრზე ნაკლებია სავალი ხაშხაშის მინდვრებამდე, რომლებიც გზატკეცილის გასწვრივ ღაჟღაჟებს.

თალიბანის პირველი მმართველობის უკანასკნელი ორი წლის განმავლობაში ხაშხაშის მოყვანა აკრძალული იყო; მოგვიანებით თალიბებმა დაბეგრეს ოპიუმისა და ჰეროინის გაყიდვა იმ რეგიონებში, რომელთაც თავად აკონტროლებდნენ აშშ-ის ოკუპაციისას. გაეროს თანახმად, გასულ წელს ავღანეთი ოპიუმის მთავარ მწარმოებელს წარმოადგენდა 6800 ტონა ნარკოტიკით, რომელიც 2,7 მილიარდი დოლარის ღირებულებას უტოლდებოდა – ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 10%-ს. ეკონომიკური კრიზისიდან გამოსასვლელად წელს თალიბანი რთული არჩევანის წინაშე დადგა: მკაცრი რეგულაციების ქვეშ მოექცია ხაშხაშის მოყვანა – ან „თვალი დაეხუჭა“.

ყაყაჩოს მინდორში შევდივარ და მისი რძეწვენის უსიამოვნოდ ტკბილ სუნს ვგრძნობ. 36 წლის ალი ჯანი ხაშხაშის ბოლქვებს კრეჭს. დღეში დაახლოებით 5 დოლარს გამოიმუშავებს. „აქ რომ სხვა სამუშაოც არსებობდეს, მივატოვებდით ოპიუმის ბიზნესს“, – ამბობს იგი.

წინა ხელისუფლების დროს, ამბობს ჯანი, იგი ქრთამს უხდიდა ადგილობრივ მმართველებს. ამ დრომდე თალიბანი არ ერევა მათ საქმიანობაში, თუმცა უკვე ხმა ვრცელდება, რომ აკრძალვებს დააწესებენ მოსავლის აღების შემდეგ. მიუხედავად 8,62 მილიარდი დოლარისა, რომელიც აშშ-მა დახარჯა ნარკოვაჭრობასთან საბრძოლველად, ოპიუმის ყაყაჩოს კულტივაცია ყვაოდა ომის განმავლობაში.

ყაყაჩოს მინდვრები კიდევ მეტად ფართოვდება სანგი-სარის მტვრიანი გზის გასწვრივ. ეს სოფელი არაფრით გამოირჩევა, თუმცა სწორად აქ დაარსდა თალიბანი 1990-იან წლებში – მოჯაჰედების ბრძოლის ვეტერანის, მუჰამედ ომარის ხელმძღვანელობით. როდესაც საბჭოთა კავშირის ჯარმა ქვეყანა დატოვა, ავღანეთში სამოქალაქო ომმა იფეთქა, სამხედრო მეთაურები კლავდნენ თუ ქურდობდნენ. ამ დროს ომარმა შემოიკრიბა ფუნდამენტალისტი მორწმუნე მოწაფეები – თალიბები, რომლებმაც თითქმის მთელი ქვეყანა დაიმორჩილეს 1996 წელს.

5 წლის შემდეგ ავღანეთში შეიჭრა აშშ. ომარი გაიქცა პაკისტანში და ავადმყოფობით გარდაიცვალა 2013 წელს. მისი ძველი სოფლის სახლი დაიბომბა. ომარის თანამებრძოლი, აბდულ მაჯიდი მეუბნება, რომ „ომარს სჯეროდა, თუნდაც ამ მომენტს ვერ მოსწრებოდა, ერთ დღეს [ისლამური] საამირო გაბატონდებოდა. ამერიკელებზე ასე ამბობდა: „თქვენ ყველაზე ძლევამოსილი ქვეყანა ხართ მსოფლიოში, თუმცა 20 წლის შემდეგ ყველაზე სუსტი ქვეყანა თქვენ გახდებით“.

ჰილმენდის პროვინციის დედაქალაქ ლაშკარგაჰში შევხვდით თალიბ როზი ბილალს. მისი ხალისიანი მანერებისა თუ სოციალური მედიისადმი ლტოლვის გამო დავასკვენი, რომ ბილალი ნაწილობრივ მაინც უფრო პროგრესული იქნებოდა. შევცდი.

28 წლის ბილალი გვიყვება, რომ თავდაპირველად იგი თვითმკვლელ-ამფეთქებლად ჩაეწერა თალიბანის რიგებში, თუმცა თალიბანის ოფიცრებმა ჩათვალეს, რომ ბილალი საზრიანობით გამოირჩეოდა და არ ღირდა მისი სიცოცხლის გაწირვა; ამის ნაცვლად იგი გაწვრთნეს ხელყუმბარების მსროლელად. 12 წლის განმავლობაში ბილალი ორმაგი ცხოვრებით ცხოვრობდა როგორც მებრძოლი და, ამასთანავე, უნივერსიტეტის სტუდენტი. მაგრამ განათლების მიღებამ მას ვერ ჩაუცხრო კონსერვატორული ღირებულებები. ახლა უკვე მასწავლებელია და დაჟინებით მოითხოვს, გოგონებს ცალკე ჩაუტარდეთ გაკვეთილები.

„ქალი გონებას ფანტავს“, – ამბობს იგი.

ავღანეთის სიდიდით მესამე უდიდეს ქალაქ ჰერათში ნახევარ მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს. ეს უძველესი სავაჭრო ცენტრია და კულტურული კავშირები აქვს ირანთან. ზედაპირულად ჰერათი წარმატებული ქალაქის სახეს ინარჩუნებს.

მაგრამ ჰერათის ჩრდილოეთით თვალშისაცემი სიღარიბეა. იქ უამრავ შემთხვევას აღნიშნავენ, როდესაც მშობლები ნაადრევად აქორწინებენ ქალიშვილებს ფინანსური სარგებლის სანაცვლოდ; გავრცელებული პრაქტიკაა ასევე თირკმლის გაყიდვა. მთიანი დაზვარის მოსახლეობა USAID-სა და გაეროს მიერ მოწოდებული საკვების იმედად დარჩა მას შემდეგ, რაც გვალვამ ნახევარზე მეტით შეამცირა ხორბლის მოსავალი და ცხვრის ფარაც მკვეთრად შეათხელა. აქ სამიდან ერთ ბავშვს კვების უკმარისობა აღენიშნება, ამბობს თემის ლიდერი არბაბ ნადერი. „მთავრობა [თალიბანი] არაფერს აკეთებს ჩვენთვის“.

თიხატკეპნილ ერთოთახიან სახლში მცხოვრები მა ბიბი ხალიჩების მქსოველია; ორი თვის მუშაობით 25 დოლარს იღებს. მისი 10 წლის ქალიშვილიც დედის გვერდით შრომობს. „მასწავლებლობა მსურდა, მაგრამ ეს უკვე შეუძლებელია“, – გვეუბნება იმედგადაწურული მა ბიბი.

ბადღისის პროვინციაში გზატკეცილს მიუყვება იძულებით გადაადგილებულ პირთა დროებითი ბანაკები. ისინი უცხოურ დახმარებას ელიან, რომელიც აღარ ჩანს. მოკირწყლულ საფარს აქ თანდათან მიწა ენაცვლება.

სოფელ დარეჰ-იე ბუმის საკონტროლო პუნქტთან თალიბი მცველი გაოცებული შემომყურებს, როდესაც ვეუბნები, ფარიაბის პროვინციის ქალაქ მეიმენეში მივდივართ-მეთქი. ამ ქალაქთან 235 კილომეტრი გვაშორებს. ვამოწმებ ჩემი „სმარტფონის“ რუკას, რომელიც მიდასტურებს მარშრუტს: გზა მდინარის კალაპოტზე გადის.

ამგვარად, იწყება მტანჯველი მგზავრობა. რამდენჯერმე მიწევს მანქანიდან გადმოსვლა, რომ ქვები გადავწიო გზის გასაგრძელებლად. ერთ საათში მხოლოდ 3 კილომეტრს თუ გავდივართ. როდესაც ბალა-მურღაბს მივაღწიეთ, უკვე ბნელოდა.

მედუქნე გვთავაზობს, მასთან გავათიოთ ღამე, თუმცა დასვენებას დიდად ვერ ვახერხებთ: მეიმენეს გაკვალული გზა არ მიუყვება და ჩვენ ტაქსის უნდა გავყვეთ უკან, თორემ დავიკარგებით – ის კი გამთენიამდე დაიძვრება. მცირე ხანში უკვე უფსკრულის პირას მივემგზავრებით, მაგრამ არჩევანი არ გვაქვს, ტაქსის აღმა-დაღმა დევნა უნდა განვაგრძოთ.

როდესაც 5 საათის შემდეგ ბოლოს და ბოლოს გზის საფარი ჩნდება, თითქოს ციებ-ცხელების ჰალუცინაციებიდან ვფხიზლდებით. „წრიული გზა მითია“, – ვაცხადებ ხმამაღლა. მორიგი გაზვიადებული საქვეყნო პროექტია, რომელიც ვერ დასრულდა.

ჯუზჯანის პროვინციის დედაქალაქ შიბარღანში უკვე სწორ ზედაპირზე ვმგზავრობთ და ვდუნდებით. მაგრამ გზატკეცილის ირგვლივ გაშლილ უდაბნოს აჩრდილივით დაჰყვება სასტიკი წარსული.

დაშთე-ლეილის გადასახვევს ჩავუარეთ. 2001 წლის მიწურულს ამ უდაბნოში 2000-მდე თალიბი მებრძოლი შეიპყრო უზბეკმა სამხედრო მეთაურმა აბდულ-რაშიდ დუსტუმმა. ტყვეები სატვირთო კონტეინერებში გაგუდეს და შემდეგ საერთო სამარხში ჩაყარეს. დუსტუმი პირველი ვიცეპრეზიდენტი გახდა, შემდეგ კი – ავღანეთის შეიარაღებული ძალების მარშალი. იგი ჯუზჯანის პროვინციას ერთპიროვნულად მართავდა გასული 20 წლის განმავლობაში.

თალიბანის საინფორმაციო ოფიცერი ჰილალ ბალხი გვატყობინებს, რომ ჩვენ ახლა გავცდით ახალაღმოჩენილ საერთო სამარხს. იგი სამსახურებრივ შეხვედრას აუქმებს, რათა ეს ადგილი გვაჩვენოს. ჰილალი იფიცებს, რომ ახალი რეჟიმის პირობებში სამართალი აღდგება.

ჯუზჯანის დაბომბილ სასამართლო დარბაზში ხალხი თავიანთ შემთხვევებზე დავობს. 39 წლის აჰმად ჯავედი დუსტუმთან დაახლოებულ პირებს ადანაშაულებს, ჩემი მიწა მიიტაცესო. „მათ მცემეს და მარცხენა ხელი მომტეხეს. ძალიან მიხარია, რომ თალიბანი აქ არის; ისინი აღასრულებენ ალაჰის კანონს და არა – ავტორიტარულ მმართველთა სურვილებს“, – ამბობს იგი.

თალიბანის პირველი მმართველობის დროს სამართალს აღასრულებდნენ ოფიციალური წესების დაუცველად და სასტიკი ფორმებით: საჯაროდ ჩამოხრჩობა მკვლელობისა და გაუპატიურებისთვის, ხელის მოჭრა ქურდობისთვის. ჯუზჯანის უზენაესი მოსამართლე მუფთი ზაჰედი მიდასტურებს, რომ სიკვდილით დასჯა და კიდურების ამპუტაცია კვლავ ძალაში შემოვა.

იმ დღეს თალიბანმა გამოაცხადა, რომ იკრძალებოდა ოპიუმის კულტივაცია, მოხმარება და გაყიდვა. გაყინული სახელმწიფო აქტივებისა და არასაკმარისი დიპლომატიური აღიარების პირობებში თალიბანი, როგორც ჩანს, ცდილობს, საერთაშორისო საზოგადოების გული მოიგოს.

ჯუზჯანის გუბერნატორის მოადგილე მავლავი გულ მოჰამედ სალიმი აღიარებს, რომ თალიბანის უკანასკნელი მმართველობისას „პრობლემები არსებობდა“, მაგრამ 1990-იანი წლებიდან მოყოლებული ამ მოძრაობის ლიდერები აქტიურად მოგზაურობენ უცხოეთში და მათ სურთ მსოფლიოსთან დაახლოება, ნაცვლად ქვეყნის ჩაკეტვისა, ამბობს იგი. აშშ-ის გეოლოგთა გაანგარიშებით, ავღანეთში ტრილიონი დოლარის ღირებულების ხელუხლებელი სასარგებლო წიაღისეულია – საკმარისი რაოდენობა, რომ მილიონობით ადამიანმა თავი დააღწიოს სიღარიბეს, თუ უცხოელები ინვესტიციას ჩადებენ ინფრასტრუქტურის მოსაწყობად.

ჩვენი მოგზაურობის საბოლოო ეტაპია 2,7 კმ სიგრძის სალანგის გვირაბი, რომელიც ჰინდუქუშის მთებშია გაჭრილი. საბჭოთა ინჟინერიის ეს თამამი პროექტი, რომელიც 1964 წელს გაიხსნა, გათვალეს დღეში 1000 მანქანის გამტარობაზე. თუმცა, თანდათან გვირაბი გარდაიქმნა ორმოებიან და სმოგით გაჯერებულ „შახტად“, რომელშიც 9000-მდე მანქანა გადის ყოველდღიურად.

გვირაბში შესვლისას კვამლის ნაკადი გვეჯახება, ხილვადობა უკიდურესად მცირდება. იქ გატარებული დრო მარადისობად გვეჩვენება. „შავ ფილტვებს“ თავს ვაღწევთ და მანქანას ვაჩერებთ სუფთა ჰაერის ჩასასუნთქად.

გზას კიდევ ერთხელ უნდა გადავუხვიოთ ფანჯშირის ველისკენ, რომელიც წინააღმდეგობის ლეგენდარული ბასტიონია. ის ვერასოდეს დაიმორჩილა საბჭოთა ჯარმა თუ თალიბანის პირველმა ხელისუფლებამ. ფანჯშირმა ახლაც გაძლო, როდესაც ყველა სხვა პროვინცია ერთიმეორის მიყოლებით დაეცა 2021 წლის ზაფხულში. მაგრამ, საბოლოოდ, თალიბმა მებრძოლებმა გააქარწყლეს შეუღწევადი ფანჯშირის მითი.

ამ ანტითალიბანური განწყობის ხალხში ახლა მოღუშული ატმოსფეროა.

„ყოველი 100 ოჯახიდან 5 თუ იქნება დარჩენილი – მხოლოდ ის ადამიანები, ვინც ვერ მოახერხა ფანჯშირის დატოვება“, – ამბობს ჰაბიბულა, საცხობის მეპატრონე სოფელ უნაბაში. ყველა სხვა მაღაზია დაკეტილია. „ყველგან წყვდიადია“, – ამბობს იგი.

ვინც დარჩა ფანჯშირის წინააღმდეგობის მოძრაობიდან, მთებში გაიხიზნა. ბრძოლები კვლავ მიმდინარეობს, მაგრამ დღეისთვის მათი მხრიდან გაწეული წინააღმდეგობა, ძირითადად, მხოლოდ სიმბოლურ სახეს ატარებს.

როდესაც ქაბულში ჩავაღწიეთ, თალიბანის ახალი დიდი დროშა ფრიალებდა ვაზირ-აკბარ-ხანის ბორცვზე – ქალაქის ცენტრში მდებარე პარკში. იქ შეკრებილ ადამიანებში ოჯახური ერთიანობის განცდა იგრძნობა, გარდა ერთი განსხვავებისა – ქალებს ვერსად დაინახავთ. ქვეყნის სხვადასხვა კუთხიდან შეკრებილი მებრძოლები იცინიან და ფოტოებს იღებენ.

მაგრამ თალიბანის აღზევება – პარტიზანული მოძრაობიდან ხელისუფლებამდე – ავღანელთა მოთმინებას გამოსცდის. ახალი განკარგულებები ამცირებს პირად და მედიის თავისუფლებას; ამასთან, ქვეყანა დიდწილად მოწყვეტილია სავაჭრო ურთიერთობებსა და უცხოურ დახმარებას, რაც ავღანეთის ეკონომიკას უფსკრულში აგდებს.

„ჩვენ მთელი ცხოვრება კონფლიქტში გავატარეთ და, ამგვარად,  მომავლის გამოცნობა შემიძლია“, – ამბობს 50 წლის აბდულ ხალიკი, რომელმაც გამოიარა საბჭოთა რეჟიმი, სამოქალაქო ომი და აშშ-ის სამხედრო კამპანია. „ამ ქვეყნის აშენებას 50 წელი მაინც დასჭირდება“.

ჩვენი მოგზაურობის ბოლო დღეს კვლავ ვბრუნდებით შაიხაბადში ექიმ ვარდაქის მოსანახულებლად. მისი ფატალიზმი შეცვლილია დაუმორჩილებლობით. იგი რვეულებსა და კალმებს არიგებს გოგონათა სათემო სკოლაში.

მოკირწყლული გზიდან რამდენიმე კილომეტრის მანძილზე ერთი სასოფლო დასახლებაა, სადაც ექვსიოდე წლის გოგონები სხედან პატარა ოთახში და იმეორებენ გაკვეთილს სისხლის მიმოქცევის შესახებ. ვარდაქი ჩივის, რომ სწავლის ხარისხი არ არის კარგი – არც ტესტებია და სახელმძღვანელოებიც ცოტაა – მაგრამ ეს გოგონები რაღაცას მაინც ხომ სწავლობენ. ისინი კვებავენ „იმედს, რომ ერთ დღესაც კვლავ სკოლაში დაბრუნდებიან“.

როდესაც მის სახლში ვბრუნდებით, ვარდაქს რაღაცის ჩვენება სურს. გავცდით გარგარის ხეთა კორომსა თუ ვარდის ბუჩქებს და ვხედავთ ფარულად მდგომ ქვის შენობას თავისუფალი ტერასით.

„თუ თალიბანი გოგონებს სკოლაში დაბრუნების ნებას არ დართავს, მე აქ ავაშენებ ერთ სკოლას“, – აცხადებს იგი და თვალები უბრწყინავს. „გადავწყვიტე, რომ აქ დავრჩე და რამდენადაც შევძლებ, წინააღმდეგობა გავუწიო – ეს ჩემი მოვალეობაა, როგორც განათლებული ქალის. როდესაც მომდევნო ჯერზე მესტუმრებით, ამ ადგილს ლამაზი ხმები გაავსებს“.

2021 წლის სექტემბრის ნომრისთვის ჯეისონ მოტლაგმა სტატია დაწერა ავღანელ ახალგაზრდებსა და ქალაქსა და სოფელს შორის განსხვავებებზე. ფოტოგრაფი ბალაჟ გარდი ავღანეთს პირველად ესტუმრა 2001 წელს.