ბრძოლა ხმის უფლებისთვის
საუკუნის წინ ამერიკელმა ქალებმა ხმის უფლება მოიპოვეს, წინამდებარე სტატია ამ უფლებისთვის მებრძოლ მამაც აქტივისტებს და მათ დანატოვარს ეძღვნება.
ბრძოლა ხმის უფლებისთვის
საუკუნის წინ ამერიკელმა ქალებმა ხმის უფლება მოიპოვეს, წინამდებარე სტატია ამ უფლებისთვის მებრძოლ მამაც აქტივისტებს და მათ დანატოვარს ეძღვნება.
-
-
-
-
ბმული კოპირებულია
„მივედი და უკადრებელი ვიკადრე!“
ეს სიტყვები მისწერა სიუზენ ბ. ენტონიმ მეგობარს 1872 წლის 5 ნოემბერს.
ამ დღეს სიუზენმა თავის დებთან ერთად თავისი გაიტანა და ნიუიორკის შტატის ქალაქ როჩესტერში გამართულ არჩევნებზე ხმის მიცემა შეძლო. აშშის დაარსებიდან თითქმის ერთი საუკუნის თავზე, სამოქალაქო ომის დასრულებიდან შვიდი წლის შემდეგ, როდესაც აფროამერიკელ მამაკაცებს ხმის უფლება უკვე მოპოვებული ჰქონდათ, ქალებისთვის არჩევნებში მონაწილეობა ჯერ ისევ აკრძალული იყო. ენტონი დარწმუნებული იყო, რომ მას და მის დებს, როგორც ქალებს, საარჩევნო ყუთამდე არავინ მიუშვებდა. ეს პრეცედენტი საკმარისი იქნებოდა სასამართლოში ჩივილისთვის.
არჩევნებამდე რამდენიმე დღით ადრე ფიცხმა და შეუპოვარმა ენტონიმ ადგილობრივ სადალაქოსთან შეკრებილი ახალგაზრდა რეგისტრატორი კაცები დააშინა და ამომრჩეველთა სიაში ქალების ჩაწერა აიძულა. ამ დაუჯერებელი ამბის შესახებ მთელმა ქალაქმა გაიგო.
არჩევნების დღეს საარჩევნო უბანში 15 როჩესტერელი ქალი გამოცხადდა. “როჩესტერში ნამდვილი ბუნტი უნდა მოვაწყოთ“, – წერდა ენტონი თავის თანამებრძოლს, ელისაბედ ქედი სტენტონს. ენტონის ხმის მიცემის იმედი არ ჰქონდა, მაგრამ დარწმუნებული იყო, რომ მისი ჯიუტი და დაუმორჩილებელი ქცევა უპასუხოდ არ დარჩებოდა.
ასეც მოხდა: ორი კვირის შემდეგ ენტონის კარზე დახვეწილი ყოფაქცევის საჯარო მოხელემ დააკაკუნა. ის ენტონის დასაკავებლად მივიდა.
უკვე ოც წელზე მეტი იყო გასული, რაც სუფრაჟისტები ხმის უფლების საყოველთაო უფლებად აღიარებას მოითხოვდნენ. მათ ჯერ საზოგადოებაში ქალთა დაქვემდებარებული როლი დააყენეს ეჭვქვეშ, შემდეგ ქორწინებაში მყოფი ქალების უფლებებზე აიმაღლეს ხმა, ბოლოს კი არჩევნებში მონაწილეობა მოითხოვეს. ამ ქალებმა გაბედეს და საკუთარი სათქმელი სახლების და მეზობლების მიღმა ყველას გასაგონად თქვეს. ისინი ქუჩაში შეკრებილი ხალხის – თეთრკანიანების და შავკანიანების, ქალების და კაცების – წინაშე საჯაროდ სიტყვით გამოდიოდნენ, რაც პატივსაცემი ქალისთვის ყოვლად შეუფერებელ საქციელად ითვლებოდა. ქალები პოლიტიკურ ცხოვრებაში შეიჭრნენ, სადაც მათი ადგილი არ იყო. მათ თავიანთი სამოქალაქო უფლებებისთვის დაიწყეს ბრძოლა. ქალთა ხმის უფლების საკითხი ისე დასვეს, რომ ქვეყნის პოლიტიკოსები იგნორირებას ვეღარ გაუწევდნენ.
მაგრამ სანუკვარი მიზნის მისაღწევად ჯერ კიდევ დიდი გზა – თითქმის ნახევარი საუკუნე – იყო გასავლელი. აშშის კონსტიტუციის მე-19 შესწორება, რომელმაც ხმის უფლება ქალებსაც მიანიჭა, 1920 წლის 26 აგვისტოს შევიდა ძალაში – ეს დიდი გამარჯვება ქალებს ხანგრძლივი ძალისხმევის ფასად დაუჯდათ. ხმის უფლება 27 მილიონმა ქალმა მიიღო, რაც პოტენციური ამომრჩევლების ყველაზე დიდი მატება იყო აშშის ისტორიაში, მაგრამ გამარჯვება სრული არ ყოფილა: საარჩევნო გადასახადის, წერა-კითხვის სავალდებულო გამოცდის და სხვა დისკრიმინაციული კანონების გამო მრავალი ფერადკანიანი ქალი თუ კაცი – მკვიდრი ამერიკელი, აფროამერიკელი, ლათინოამერიკელი თუ აზიური წარმოშობის ამერიკელი – ხმის მიცემას კვლავ ვერ ახერხებდა მე-15 შესწორების მიუხედავად.
როდესაც სიუზენ ბ. ენტონის და ელისაბედ ქედი სტენტონის შავთეთრ ფოტოებს ვათვალიერებთ, შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ სუფრაჟიზმის დრო წარსულს ჩაბარდა. ეს გრძელ კაბებში გამოწყობილი ქალები, ძველებურ ყაიდაზე გაფორმებულ ბანერებს რომ აფრიალებდნენ, იმ მიზნისთვის იბრძოდნენ, რაც ჩვენს თაობას თავისთავად არსებულ სიკეთედ მიაჩნია. ბოლოს და ბოლოს: 2016 წლის აშშის საპრეზიდენტო არჩევნებზე 10 მილიონით მეტმა ქალმა მისცა ხმა, ვიდრე კაცმა; აშშის კონგრესის წარმომადგენელთა პალატის სპიკერი – ნენსი პელოსი – ქვეყნის ერთერთი ყველაზე გავლენიანი პოლიტიკოსია; 2016 წელს ჰილარი კლინტონმა საპრეზიდენტო არჩევნებში ქვეყნის რიგითი ამომრჩევლის ხმათა უმრავლესობა მიიღო და 2020 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზე 6 ქალი იბრძოდა დემოკრატიული პარტიიდან წარსადგენი კანდიდატურისთვის.
მაგრამ წარსული არსად წასულა. ორივე ჩემი ბებია იმ ეპოქაში დაიბადა, როდესაც ქალებს ხმის უფლება არ ჰქონდათ და ახლაც, 2020 წელს, ახალშობილი ამერიკელი გოგონები იმ ქვეყნის მოქალაქეები უნდა გახდნენ, რომელიც ჯერ არასოდეს უმართავს ქალს. აშშის მოსახლეობის 51 პროცენტი ქალია, მაგრამ არჩევითი თანამდებობების უმეტესობას კვლავ კაცები ფლობენ. ჯერ კიდევ არსებობს კანონები, რომლებიც აშშის ზოგიერთ მოქალაქეს ხმის უფლებას უზღუდავს. ჰილარი კლინტონი დამარცხდა, კაცთან, რომელიც ცნობილია თავისი სექსისტური ქცევით. დემოკრატიული პარტიის 6 ქალი კანდიდატიდან ვერც ერთი ვერ მოხვდა ასარჩევ კანდიდატთა სიაში? ბრძოლა ქალთა თანასწორობისთვის XIX საუკუნეში დაიწყო, მაგრამ დღესაც, XXI საუკუნეშიც, არ შეწყვეტილა.
სუფრაჟისტული მოძრაობის ერთერთი ფუძემდებელი ელისაბედ ქედი სტენტონი იყო – შეძლებულ და ყველასაგან პატივცემულ ოჯახში დაბადებული ქალი. სტენტონის მეუღლის – ჰენრის – ჯანმრთელობის გამო ცოლქმარი ბავშვებთან ერთად ბოსტონიდან ნიუიორკის შტატის პატარა ქალაქ სენეკა-ფოლსში გადავიდა საცხოვრებლად. ჰენრი აბოლიციონისტი იყო, ხშირად მოგზაურობდა შტატის გარშემო და მონათმფლობელობის წინააღმდეგ ეწეოდა აგიტაციას. ელისაბედი სამ ბავშვთან ერთად მარტო რჩებოდა სახლში. ელისაბედს ბავშვებთან ურთიერთობა ძალიან უყვარდა – საბოლოოდ სტენტონმა შვიდი შვილი გააჩინა – მაგრამ ვერაფრით ეგუებოდა ოჯახის კედლებით შემოსაზღვრულ იმ ვიწრო სარბიელს, რომელსაც საზოგადოება ქალებს უწესებდა.
ელისაბედ ქედი სტენტონის შთამომავალი და Elizabeth Cady Stanton Trust-ის დამფუძნებელი.
სუფრაჟისტი ელისაბედ ქედი სტენტონის შვილთაშვილის შვილი კოლინ ჯენკინსი. ჯენკინსი კონექტიკუტის შტატის ქალაქ გრინვიჩის საკრებულოს წევრია. მის მიერ დაარსებული ორგანიზაცია სუფრაჟიზმთან დაკავშირებულ ისტორიულ არტეფაქტებს აგროვებს, ატარებს შემეცნებით შეხვედრებს და ხელს უწყობს დემოკრატიული ფასეულობების გავრცელებას. სწორედ ჯენკინსის აქტიურობის წყალობით დაიდგა ნიუიორკის ცენტრალპარკში სტენტონის, სიუზენ ბ. ენტონის და სოჯორნერ ტრუთის ქანდაკებები.
“მუდმივ გონებრივ შიმშილს განვიცდიდი“, – იხსენებდა სტენტონი.
როდესაც სენეკა-ფოლსში ცნობილი კვაკერი აბოლიციონისტი – ლუკრეცია მოტი – ჩავიდა, სტენტონმა შემთხვევით ისარგებლა და პირადად შეხვდა მას. ამ ორს ერთმანეთი რამდენიმე წლის წინ, ლონდონში, მონობის საწინააღმდეგო ყრილობაზე ჰყავდა ნანახი. მოტსა და რამდენიმე სხვა ქალთან ერთად ჩაის სმისას სტენტონმა ქალების გასაჭირზე ჩამოაგდო სიტყვა. “დავიწყე და ვეღარ გავჩერდი. წლების განმავლობაში დაგროვილმა სევდანარევმა ბრაზმა ისეთი ძალით ამოხეთქა, რომ ყველანი კარგად შეგვანჯღრია, მივხვდით, უკვე დრო იყო, რაღაც გაგვებედა, რაღაც შეგვეცვალა“, – წერდა სტენტონი.
მათ გაბედეს და ქალთა პირველი ყრილობა ჩაატარეს აშშის ისტორიაში. ღონისძიება ძალიან სწრაფად, სულ რაღაც 10 დღეში მოეწყო, რადგან მოტი, ყველაზე გამოცდილი აქტივისტი ქალებს შორის, მალე მიემგზავრებოდა.
ქალებმა ყრილობისთვის დაწერეს “გრძნობების დეკლარაცია“ – თავისუფლების დეკლარაციის მიხედვით შედგენილი დოკუმენტი – რომელიც კაცების აბსოლუტურ ტირანიას და ქალების შეზღუდულ უფლებებს აპროტესტებდა.
გათხოვილი ქალები იმ დროისთვის “მოქალაქეობრივად მკვდრებად“ ითვლებოდნენ – ქმრის ნებართვის გარეშე მათ არანაირი უფლება არ გააჩნდათ: არ ჰქონდათ საკუთრების უფლება და არც იმ ფულის ხარჯვა შეეძლოთ, რომელსაც საკუთარი შრომით გამოიმუშავებდნენ. ქალებისთვის კოლეჯების კარი დაკეტილი იყო, არ არსებობდა შემოსავლიანი პროფესიები. “კაცი, – ეწერა დეკლარაციაში, – ყოველმხრივ ცდილობს დააკნინოს და გააქარწყლოს ქალის თვითრწმენა, შელახოს მისი თავმოყვარეობა და კაცზე დამოკიდებული, დამონებული ცხოვრების გარდა არჩევანი არ დაუტოვოს მას“.
დეკლარაციას ერთვოდა პუნქტები, რომლებიც საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა ფრონტზე კაცებისა და ქალების თანასწორობას მოითხოვდა, მაგრამ სტენტონი მიხვდა, რომ პოლიტიკური ნების გარეშე ეს მოთხოვნები ფარატინა ქაღალდს ვერ გასცდებოდა. ქალებს ხმის უფლება სჭირდებოდათ. სტენტონმა რეზოლუციას შემდეგი სიტყვები დაურთო: “ამ ქვეყანაში მცხოვრები ყოველი ქალის ვალია, მოითხოვოს და მოიპოვოს ხმის ხელშეუხებელი უფლება“.
ქალთა ყრილობა ორი დღის განმავლობაში მიმდინარეობდა და მას რამდენიმე ასეული ადამიანი დაესწრო. დეკლარაციას ხელი ასამდე ადამიანმა მოაწერა, მაგრამ ბევრი სუფრაჟისტულმა რეზოლუციამ შეაფერხა. თავად მოტიც კი შიშობდა, რომ ხმის უფლების მოთხოვნას ხალხი მასხრად აიგდებდა.
(მარცხნივ) კენეთ ბ. მორის უმცროსი
ფრედერიკ დუგლასის შთამომავალი და Frederick Douglass Family Initiatives-ის პრეზიდენტი.
ფრედერიკ დუგლასი ერთადერთი კაცი იყო, რომელიც ქალთა პირველ ყრილობაზე სიტყვით გამოვიდა. მორისი ამაყობს თავისი დიდი პაპის პაპით, მაგრამ ასევე ამაყობს ანა დუგლასით, რომელმაც მომავალი მეუღლის მონობიდან დასახსნელად მთელი თავისი ქონება გაყიდა. მორისმა გადაწყვიტა, საკუთარი წარმომავლობის ისტორიული მნიშვნელობა გამოეყენებინა და ფრედერიკ დუგლასის სახელობის ორგანიზაცია დააარსა, რომელიც „ტრეფიკინგს“ საგანმანათლებლო პროექტებით ებრძვის.
(მარჯვნივ) მიშელ დასტერი
იდა ბ. უელსის შთამომავალი, მწერალი, პედაგოგი და აქტივისტი.
„სულ იბრძოდა, იბრძოდა და იბრძოდა, – ამბობდა დასტერის ბებია თავის დედაზე, დასტერის დიდ ბებიაზე, იდა ბ. უელსზე, – სულ გულდამძიმებული და დემორალიზებული იყო“. ამის გამო დასტერის ბებიამ აქტივიზმს ზურგი აქცია, მაგრამ დასტერი, რომელმაც ორი წიგნი დაწერა უელსზე, დიდი ბებიის კვალს გაჰყვა. იგი ხელმძღვანელობდა კამპანიას, რომელიც ჩიკაგოში უელსის ძეგლის დადგმას და ერთერთი ქუჩისთვის მისი სახელის დარქმევას ისახავდა მიზნად.
პოლიტიკა ქალებისთვის შეუფერებელ, ბინძურ საქმიანობად ითვლებოდა – სფეროდ, რომელიც ქალებს ოჯახური კერისგან ზედმეტად შორს გაიტაცებდა.
დეკლარაციის მხარდამჭერებს შორის იყო ფრედერიკ დუგლასი – ყოფილი მონა და აბოლიციონისტური გაზეთის, “North Star“-ის რედაქტორი. დუგლასი ყრილობისადმი მიძღვნილ სტატიაში წერდა: “თუ ყველა ვთანხმდებით, რომ მთავრობა იმათი კეთილი ნებით უნდა იყოს არჩეული, ვისზეც ამ მთავრობის კანონები და ძალაუფლება ვრცელდება, მაშინ არ არსებობს მიზეზი, რატომაც ქალებს არ უნდა შეეძლოთ არჩევნებში მონაწილეობის მიღება“.
რეზოლუცია დამტკიცდა და ამერიკელ ქალთა ხმის უფლების მოსაპოვებელი კამპანიაც დაიწყო.
თვრამეტი წლის შემდეგ, 1866 წელს, ნიუიორკში გამართულ ქალთა XI ყრილობაზე პოეტი და რომანისტი ფრენსის ელენ უოტკინს ჰარპერი გამოვიდა სიტყვით. სამოქალაქო ომი ახალი დასრულებული იყო. ხელახლა გაერთიანებული ქვეყანა ერთი კითხვის წინაშე იდგა: როგორ უნდა ჩართულიყო ემანსიპირებული ხალხი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში? ამ კითხვაზე ქალებიც ელოდნენ პასუხს.
ყრილობაზე სიტყვით გამოსულმა ჰარპერმა იმ მრავალ უსამართლობაზე ილაპარაკა, რომელიც მას როგორც ქალს და როგორც აფროამერიკელს შეემთხვა. მისი ქმრის უეცარი სიკვდილის შემდეგ, ჰარპერს მთელი ქონება ჩამოართვეს.
მსმენელები, მეტწილად თეთრკანიანი ქალები, შეძრწუნებულები უსმენდნენ ჰარპერის ნაამბობს იმ უხეშობასა და არაადამიანურ მოპყრობაზე, რომელსაც ის ტრამვაით ან მატარებლით მგზავრობისას აწყდებოდა. ჰარპერის აზრით, მისი და უამრავი სხვა აფროამერიკელი ქალის უუფლებობა თანაბრად გამომდინარეობდა როგორც მათი სქესიდან, ისევე მათი კანის ფერიდან. მისი აზრით, ქალთა უფლებების და ფერადკანიანთა უფლებების გამიჯვნა შეუძლებელი იყო.
“ყველა ჩვენგანი ერთი ჯაჭვით არის შებორკილი, – თქვა ჰარპერმა, – უზარმაზარი, ადამიანური ჯაჭვით“.
დიდი ხნის განმავლობაში ასე იყო. სუფრაჟისტული მოძრაობა აბოლიციონისტური მოძრაობის ფესვებიდან ამოიზარდა. პირველი სუფრაჟისტები – მოტი, სტენტონი, დუგლასი და სოჯორნერ ტრუთი – აბოლიციონისტები იყვნენ. ქალებს და აფროამერიკელებს საერთო მიზანი ჰქონდათ: გამხდარიყვნენ აშშის სრულუფლებიანი მოქალაქეები, მაგრამ ერთობა სამოქალაქო ომის შემდეგ დაიშალა იმის გამო, თუ ვისი უფლებები იყო უფრო პრიორიტეტული.
კონგრესის ბიბლიოთეკა
სუფრაჟისტები ხმის უფლების საყოველთაო უფლებად აღიარებას მოითხოვდნენ. “ვერც ერთ ქვეყანაში ვერ დაისადგურებს მშვიდობა, სანამ ამ ქვეყნის თითოეულ მოქალაქეს ხმის უფლება არ ექნება“, – ამბობდა სტენტონი, მაგრამ შტატების უმეტესობა კანონების შეცვლას არ ჩქარობდა. აშშის კონსტიტუციის მე-14 და მე-15 შესწორება, რომელიც აფროამერიკელების უფლებებს ეხებოდა, ხმის უფლებას მხოლოდ კაცებს ანიჭებდა.
სტენტონმა და ენტონიმ გადაწყვიტეს, მე-15 შესწორებისთვის მხარი არ დაეჭირათ, რადგან რასობრივი ბარიერი მოიხსნა, მაგრამ არა სქესობრივი. სტენტონმა დიდი ხნის მეგობრებს და მოკავშირეებს, მათ შორის, ფრედერიკ დუგლასს, ზურგი აქცია და საჯაროდ გაკიცხა ცვლილება, რომლის წყალობითაც “ხმის უფლებას მიიღებდნენ მხოლოდ პატრიკი, სამბო, ჰანსი და იანგ თანგი, ხოლო განათლებული, წარჩინებულ ოჯახებში დაბადებული თეთრკანიანი ქალები კვლავაც უხმოდ დარჩებოდნენ“.
კონსტიტუციის მე-14 შესწორება, რომელიც 1868 წელს იქნა რატიფიცირებული, მოქალაქეობას ანიჭებდა ყველას, ვინც ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაიბადა, მათ შორის, განთავისუფლებულ მონებსაც. სუფრაჟისტები ამტკიცებდნენ, რომ მოქალაქეობა თავისთავად გულისხმობდა ხმის უფლებას. ენტონის მსგავსად, 1870-იან წლებში ასობით ქალი გამოცხადდა არჩევნებზე. დაპატიმრების შემდეგ ენტონი აშშის უზენაეს სასამართლოში ჩივილს აპირებდა, მაგრამ, ამასობაში, გაათავისუფლეს და ვეღარ მოასწრო სარჩელის შეტანა.
ენტონის ნაცვლად ეს მისურის შტატის სუფრაჟისტების ლიდერმა ვირჯინია მაინორმა შეძლო. მას შემდეგ, რაც მაინორს სენტლუისში ჩატარებულ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება არ მისცეს, მისმა მეუღლემ – რადგან თავად, როგორც ქალს, ამის უფლება არ ჰქონდა – საარჩევნო უბნის თავმჯდომარეს სასამართლოში უჩივლა. “მაინორი – ჰეპერსეტის წინააღმდეგ“ სახელით ცნობილი საქმე უზენაეს სასამართლომდე მივიდა. ცოლქმარი მაინორები ამტკიცებდნენ, რომ მისურის შტატმა კონსტიტუციის მე-14 შესწორება დაარღვია, რადგან ვირჯინია მაინორს, როგორც ამერიკის მოქალაქეს, თავისთავად ჰქონდა ხმის უფლება.
ეს დავა სუფრაჟისტებისთვის გამანადგურებელი შედეგით დასრულდა. სასამართლომ დაასკვნა, რომ აშშის კონსტიტუცია თავის თითოეულ მოქალაქეს ხმის უფლებას არ აძლევს.
“სასამართლოს კონსტიტუციის მე-14 შესწორების სუფრაჟისტული ინტერპრეტაცია რომ მიეღო, – ამბობს ისტორიკოსი ელენ კეროლ დუბოისი, – ხმის უფლების საყოველთაოობის ურყევი პრეცედენტი დაფიქსირდებოდა, მაგრამ ასე არ მოხდა და ამის შედეგებს დღემდე ვიმკით: ზოგიერთი შტატი ცალკეულ მოქალაქეებს ხმის უფლებას დღემდე უზღუდავს“.
1913 წელს აშშს ახალი პრეზიდენტი – ვუდრო უილსონი – ჰყავდა. ინაუგურაციამდე ერთი დღით ადრე ელის პოლმა, ახალგაზრდა აქტივისტმა, ვაშინგტონში სუფრაჟისტების მრავალრიცხოვანი გამოსვლა მოაწყო.
პოლი, რომელიც შემდგომში ქალთა ეროვნული პარტიის ლიდერი გახდა, სუფრაჟისტული აღლუმების გამართვას მთელი ქვეყნის მასშტაბით აპირებდა. სამხრეთელი თეთრკანიანი ქალების გულის მოსაგებად პოლმა და სხვა თეთრკანიანმა სუფრაჟისტებმა გადაწყვიტეს, აღლუმში მონაწილე აფროამერიკელი ქალების როლი დაეკნინებინათ.
იდა ბ. უელსი, ჟურნალისტი და სამოქალაქო აქტივისტი, ღიად უპირისპირდებოდა ტენესიში ლინჩის წესით გამართულ სასამართლოებს და ჩიკაგოში აფროამერიკელ ქალთა პირველ სუფრაჟისტულ გაერთიანებას ხელმძღვანელობდა. ილინოისის შტატში ის ერთერთი ყველაზე გამოცდილი სუფრაჟისტი იყო, მაგრამ როდესაც ვაშინგტონში პოლის მიერ მოწყობილ სუფრაჟისტულ აღლუმზე მონაწილეობის მისაღებად ჩავიდა, მას უთხრეს, რომ ილინოისის დელეგაციასთან ერთად ვერ გამოვიდოდა. სანაცვლოდ, მას საპროტესტო პროცესიის ბოლოს სხვა შავკანიან ქალებთან ერთად შეეძლო ევლო. უელსმა იუარა.
(მარცხნივ) ერინ ლოოს კუტრარო
She Should Run-ის დამფუძნებელი და აღმასრულებელი დირექტორი.
ქალებს აშშის არჩევითი თანამდებობების ერთი მესამედიც არ უჭირავთ. კუტრარო ცდილობს, ეს თანაფარდობა შეცვალოს და ისეთ ქალებს ეძებს, რომლებმაც წარმატებას მიაღწიეს ცხოვრებაში, სამსახურში, თემში, მაგრამ არასოდეს უფიქრიათ პოლიტიკურ კარიერაზე. ლიდერობის ონლაინგაკვეთილებისა და „ნეთვორქინგის“ წყალობით, მისი ორგანიზაცია ქალებს ფარული შესაძლებლობების აღმოჩენასა და განვითარებაში ეხმარება.
(მარჯვნივ) კრისტაბელ კრუსი
ახალი ლიდერების სკოლის დირექტორი რატგერსის უნივერსიტეტის ამერიკელ ქალთა და პოლიტიკის ცენტრში.
კრუსის საგანმანათლებლო პროგრამა მიზნად ისახავს ქალებისთვის იმ უნარჩვევების გადაცემას, რომლებიც პასუხისმგებლიანი ლიდერობისთვის არის აუცილებელი. პროგრამის მონაწილეები ურთიერთობის და საჯარო გამოსვლების ხელოვნებას ეუფლებიან და სათემო ადვოკატირებაში იწაფებიან. „ქალების უმეტესობა ლიდერადაა დაბადებული, – ამბობს კრუსი, – მათ უბრალოდ ხელშეწყობა და საკმარისი რესურსები სჭირდებათ, რომ საკუთარ თავში ლიდერი დაინახონ“.
“თუ ილინოისის ქალები ამ დიდ დემოკრატიულ აღლუმში მონაწილეობას არ მიიღებენ, მაშინ ფერადკანიანი ქალების საქმე წასულია“, – განაცხადა მან. ერთი საგაზეთო რეპორტიორი წერდა, რომ უელსს ამ დროს ბრაზი ყელში ებჯინებოდა და ხმა უკანკალებდა, მაგრამ მისი სახე სიმტკიცით იყო სავსე. “ან ილინოისის დროშის ქვეშ გამოვალ, ან საერთოდ არ მივიღებ აღლუმში მონაწილეობას“.
როდესაც აღლუმი დაიწყო, უელსი არსად ჩანდა, მაგრამ შუა გზაში იგი ბრბოს გამოეყო და ილინოისის დელეგაციას შეუერთდა. ვერავინ გაბედა მისი გაგდება. წლის ბოლოს, როდესაც ილინოისელმა ქალებმა ხმის უფლება მიიღეს, უელსი აფროამერიკელ ქალებს არჩევნებში მონაწილეობისკენ მოუწოდებდა. იმავე წელს ჩიკაგოში საკრებულოს პირველი შავკანიანი წევრი აირჩიეს.
უელსის მსგავსად მერი ჩერჩ ტერელიც ფერადკანიან ქალთა ეროვნული ასოციაციის და ფერადკანიანთა წინსვლის ასოციაციის (NAACP) დამფუძნებელი იყო. ტერელი, ვაშინგტონელი პედაგოგი, პროცესიაში ჰოვარდის შავკანიანთა უნივერსიტეტის ქალთა გაერთიანებასთან – დელტა-სიგმა-თეტასთან – ერთად მონაწილეობდა. 2013 წელს გავლენიანმა ორგანიზაციამ სუფრაჟისტული აღლუმის ასი წლისთავი მოაწყო. ამ საიუბილეო ღონისძიებაზე დელტა-სიგმა-თეტას წევრები უკვე აღლუმის სათავეში იდგნენ და პროცესიას წინ მიუძღოდნენ.
1913 წლის მარტში, როდესაც სუფრაჟისტული აღლუმი მოეწყო, დასავლეთის 9 შტატში ქალებს უკვე შეეძლოთ ხმის მიცემა. კიდევ რამდენიმე შტატი, მათ შორის ილინოისი, ამ ცვლილების მიღებაზე მსჯელობდა. ამ შტატებში არჩეულ ოფიციალურ პირებს ელექტორატში უკვე ქალებიც ჰყავდათ. ისინი ქალების წინაშეც იყვნენ პასუხისმგებელნი. აშშის კონსტიტუციაში უკვე მორიგი შესწორების შეტანის დრო იყო.
მაგრამ პრეზიდენტი უილსონი არ ჩქარობდა. როდესაც 1916 წელს უილსონი მეორედ აირჩიეს, პოლმა ზეწოლა განაახლა და თეთრი სახლის წინ მდუმარე აქციები წამოიწყო. რამდენიმე აქტივისტი, მათ შორის, ტერელი და მისი ქალიშვილი ფილისი, თეთრი სახლის წინ იდგა და უსამართლობას უხმოდ აპროტესტებდა. ტრანსპარანტებზე, რომლებიც აქციის მონაწილეებს ეჭირათ, ეწერა: “ბატონო პრეზიდენტო, როდის მიანიჭებთ ქალებს ხმის უფლებას?“ და “როდის უნდა მიიღონ ქალებმა თავისუფლება?“ ამ აქტივისტებს ხალხი “ჩუმ გუშაგებს“ ეძახდა და დიდი ინტერესით ადევნებდა თვალს. პროტესტის მსგავსი ფორმა იმ დროისთვის ახალი ხილი იყო.
მაგრამ 1917 წლის აპრილში, როდესაც აშშ პირველ მსოფლიო ომში ჩაერთო, აქტივისტების მიმართ ინტერესი აგრესიით შეიცვალა. პროტესტი საომარი მდგომარეობის დროს ქვეყნის ღალატად ითვლებოდა. ხალხი აქტივისტებს აფურთხებდა და ემუქრებოდა. ერთხელ განრისხებული ბრბო ქალებს დაედევნა; სუფრაჟისტებმა ქალთა ეროვნული პარტიის შენობას შეაფარეს თავი, მაგრამ ბრბო იქაც შეიჭრა და ქალების აივნიდან გადმოგდება სცადა.
დემონსტრანტების დაცვის ნაცვლად პოლიცია მათ დევნიდა და აპატიმრებდა. ქალების უმეტესობას ოკაკვანის ციხეში აგზავნიდნენ, მაგრამ პოლი ვაშინგტონის ციხის ცალკე საკანში ჰყავდათ გამომწყვდეული, სადაც ის პროტესტის ნიშნად სამი კვირის განმავლობაში შიმშილობდა. ბოლოს გაკოჭეს და ძალით – ცხვირში ჩადგმული მილით – აჭამეს. “ვაღიარებ, მეშინოდა ციხის ექიმის, – ამბობდა პოლი, – ჭირივით მეზიზღებოდა მისი ვიზიტის საათი“.
არც ოკაკვანის ციხეში ყოფილა უკეთესი მდგომარეობა. იქ ერთდროულად 15 ქალი შიმშილობდა, რამდენიმე მათგანს ძალით აჭამეს. პროტესტის ჩასახშობად ქალებს ციხეში ტერორის ღამე მოუწყვეს. ლუსი ბერნსი, მოშიმშილე ქალების მეთაური, საკნის კარზე ბორკილებით მიაბეს, სხვებს სცემეს და რკინის ავეჯზე მიახეთქეს. ერთერთ ქალს გულის შეტევა ჰქონდა, მაგრამ მასთან ექიმი არ მიუშვეს.
სუფრაჟისტები და აბოლიციონისტები გარკვეული ხნის განმავლობაში მხარდამხარ იბრძოდნენ, მაგრამ სამოქალაქო ომის დასრულების შემდეგ მათი გზები თანდათან გაიყო.
ხალხმა 1917 წლის ნოემბრის ბოლოს შეიტყო ამ სასტიკი ღამის შესახებ და საზოგადოებრივი აზრი ქალების მხარეს გადაიხარა. სუფრაჟისტები ციხიდან გაუშვეს. სენატმა და წარმომადგენელთა პალატამ კონსტიტუციის შესწორებაზე დაიწყო მუშაობა. უილსონიც კი მოლბა. მისმა ორმა ქალიშვილმა სუფრაჟისტულ მოძრაობას მხარდაჭერა გამოუცხადა.
კონსტიტუციაში შესწორების შესატანად რამდენიმე სამხრეთული შტატის თანხმობა იყო საჭირო, სადაც თეთრკანიანები ჯერ კიდევ უპირატეს რასად მიიჩნეოდნენ და ადგილობრივი რეგულაციები ზოგიერთ აფროამერიკელ კაცს არჩევნებში მონაწილეობას უკრძალავდა. კონსტიტუციის მე-19 შესწორება მე-15 შესწორების გამოძახილი იყო – შესწორება დაუშვებლად მიიჩნევდა ხმის უფლების შეზღუდვას სქესის საფუძველზე.
მსგავსი ფორმულირება არჩევნებში მონაწილეობის გარანტიას არავის აძლევდა. ჯიმ ქროუს კანონები ამის თვალსაჩინო მაგალითი იყო: სამხრეთული შტატების ფარგლებში მოქმედი ქროუს კანონები რასობრივ გამიჯვნას უწყობდა ხელს და მრავალ აფროამერიკელს ხმის უფლებას შემოვლითი გზებით უზღუდავდა. “ყველამ კარგად იცის იმ ბარიერების შესახებ, რომლებიც შავკანიან კაცებს ხმის უფლებას უზღუდავს – საარჩევნო გადასახადები, წერა-კითხვის სავალდებულო გამოცდა, თეთრკანიანთა პრაიმერები და სხვა – შავკანიან ქალებსაც მსგავსი მეთოდებით ზღუდავენ“, – ამბობს ისტორიკოსი მართა ს. ჯოუნსი.
შესწორების რატიფიკაციას წელიწადზე მეტი დასჭირდა. პროცესს წერტილი 1920 წლის 18 აგვისტოს ტენესის შტატში დაესვა. გადაწყვეტილება ერთი ხმის უპირატესობით იქნა მიღებული: 24 წლის კანონმდებელი ჰარი ბერნი დედამ დაარიგა, რომ აუცილებლად მიეცა ხმა სუფრაჟისთვის და ქალების უუფლებობა დაესრულებინა.
ქალები 70 წლის განმავლობაში იბრძოდნენ ხმის უფლებისთვის და საწადელს მიაღწიეს, მაგრამ სამხრეთულ შტატებში მცხოვრები შავკანიანი ქალები საარჩევნო ყუთისკენ მიმავალ გზაზე კვლავ გადაულახავ წინააღმდეგობებს ეჩეხებოდნენ. მკვიდრი ამერიკელები 1924 წლამდე არ ითვლებოდნენ ამერიკის მოქალაქეებად, ჩინური წარმომავლობის ამერიკელები – 1943 წლამდე. ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი ქალებისთვის ნამდვილი წყალგამყოფი კონგრესის მიერ 1965 წელს მიღებული ხმის უფლების აქტი იყო.
(მარცხნივ) მეიბლ პინგჰუა ლი
სუფრაჟისტი და ჩინელი ემიგრანტების ადვოკატი
ლი, ახალგაზრდა ჩინელი ემიგრანტი, სულ რაღაც 16 წლის იყო, როდესაც ქალთა უფლებების დაცვა დაიწყო. ის 1912 წელს ნიუიორკში გამართულ სუფრაჟისტულ აღლუმს ცხენზე ამხედრებული მიუძღოდა წინ. ლი პირველი ჩინური წარმომავლობის ქალი იყო, რომელმაც კოლუმბიის უნივერსიტეტის დოქტორის ხარისხსი მიიღო.
(მარჯვნივ) მილაგროს ბენე დე ნიუტონი
პუერტორიკოელი პედაგოგი და სუფრაჟისტი
მე-19 შესწორებას პუერტორიკოელი ქალებისთვის ხმის უფლება არ მიუცია. ნიუტონი გავლენიან ოჯახში დაბადებული კონსერვატორი პედაგოგი, სხვა პუერტორიკოელ ქალებს შეუერთდა და ხმის უფლებისთვის დაიწყო ბრძოლა. 1929 წელს მათ იმ ქალებისთვის მოიპოვეს ხმის უფლება, რომლებმაც წერა-კითხვა იცოდნენ, 1935 წელს კი – ყველა ქალისთვის.
98 წლის შემდეგ, 2018 წელს, ნევადაში პირველი საკანონმდებლო ორგანო აირჩიეს, რომლის უმეტესობასაც ქალები შეადგენდნენ. დემოკრატიული პარტიის სენატორის, ნიკოლ კანიძაროს თქმით, ეს წინასწარი განზრახვით არ მომხდარა. პარტიები საუკეთესო კანდიდატებს ეძებდნენ, “მაგრამ საუკეთესო კანდიდატების ძიებისას ქალების პროფესიონალიზმი და გამოცდილება არ დაგვიკნინებია“. კანიძარო პირველი ქალი უმრავლესობის ლიდერია ამერიკის სენატში.
მსგავსი მიღწევები მრავალი წლის განმავლობაში მწიფდებოდა. “სუფრაჟისტები არჩევით თანამდებობებზე ქალების კვოტის გასაზრდელად არასოდეს იბრძოდნენ“, – ამბობს დუბოისი. ამის ნაცვლად, მე-19 შესწორების მიღების შემდეგ, სუფრაჟისტებმა სხვადასხვა საკითხის მოგვარება დაიწყეს: ფერადკანიანთა უფლებების, მშრომელთა უფლებების, სამშვიდობო საკითხების და ა.შ.
დღეს აშშში სენატის 100 წევრიდან 26, ხოლო წარმომადგენელთა პალატის 435 წევრიდან 101 ქალია; კაცი გუბერნატორების რაოდენობა ქალ გუბერნატორებზე ოთხჯერ მეტია; პრეზიდენტი ან ვიცეპრეზიდენტი ქალი არასოდეს ყოფილა.
არჩევით თანამდებობებზე ქალების რაოდენობის ზრდაში დიდი როლი შეასრულა შესაბამისმა ორგანიზაციებმა.
“განრისხებულები ვიყავით, თუ რა იშვიათად იმარჯვებდნენ ქალები არჩევნებში“, – ამბობს EMILY’s List-ის დამფუძნებელი ელენ მალკოლმი. 1985 წელს დაარსებული ამ ორგანიზაციის მიზანი აბორტის ლეგალიზაციის მხარდამჭერი ქალების დემოკრატიული პარტიის კანდიდატებად გაყვანა იყო. “მათ ჰყავდათ ელექტორატი, ჰქონდათ პოლიტიკური გამოცდილება“, მაგრამ კამპანიის დასაფინანსებლად საკმარის თანხებს ვერ შოულობდნენ.
EMILY’s List-ი ქალი კანდიდატების დასახმარებლად ფულად შეწირულობას აგროვებდა. (EMILY იშიფრება როგორც “Early Money Is Like Yeast“ – ადრეული ფული საფუარს ჰგავს. “ცომს ამოსვლაში ეხმარება“, – განმარტავს მალკოლმი). შემდგომში ორგანიზაციამ კანდიდატებისა და საარჩევნო გუნდის წევრებისთვის ტრენინგების ჩატარება დაიწყო. მსგავსი პროგრამები რატგერსის და იელის უნივერსიტეტ ებშიც ისწავლება.
ვილჰელმინა კეკელაოკალანინუი ვაიდემენ დოუსეტი ჰავაიელისუფრაჟისტი დოუსეტს, ჰავაის სამეფო ოჯახის წევრს, სურდა, ჰავაიელებს და არა აშშის მთავრობას გადაეწყვიტა, ჰქონდათ თუ არა ქალებს ხმის უფლება. სუფრაჟის კანონი ჰავაის სენატმა 1919 წელს მიიღო, მაგრამ სამეფო სახლმა ის დაბლოკა. ჰავაიელ ქალებს ხმის უფლებისთვის მე-19 შესწორების მიღებამდე მოუწიათ მოცდა.
ზიტკალა-შა მწერალი, მუსიკოსი, მკვიდრი ამერიკელების უფლებების დამცველი; ასევე ცნობილია გერტრუდ სიმონს ბონინის სახელით. ზიტკალა-შა, დაკოტა-სიუს ტომის წარმომადგენელი იყო და მკვიდრი ამერიკე- ლებისთვის მოქალაქეობის მინიჭებას მოითხოვდა. ეს მოთხოვნა 1924 წელს დაკმაყოფილდა. ზიტკალა-შამ დააარსა ამერიკელი ინდიელების ეროვნული საბჭო, რომელიც მკვიდრი ხალხის ხმის უფლებისთვის იბრძოდა.
მერი მაკლეუდ ბეტიუნი პედაგოგი და ადამიანის უფლებების დამცველი ყოფილი მონების ოჯახში დაბადებულმა ბეტიუნმა მე-19 შესწორების მიღების შემდეგ არაფრად ჩააგდო კუ- კლუქსკლანის მუქარა და შავკანიან ამომრჩეველთა რეგისტრაცია დაიწყო. ის პრეზიდენტ ფრანკლინ რუზველტის მრჩეველი და ერთადერთი შავკანიანი ქალი იყო გაეროს დამფუძნებელ კონფერენციაზე.
ნიკოლ მონკლერდონაგი North Dakota Native Vote-ის აღმასრულებელი დირექტორი 2018 წლის არჩევნებამდე მონკლერდონაგიმ 5000 კილომეტრი გაიარა მანქანით, რათა დარწმუნებულიყო, რომ ჩრდილოეთ დაკოტაში მცხოვრებ მკვიდრ ამერიკელებს არჩევნებში მონაწილეობა შეეძლოთ. მონკლერდონაგიმ სპეციალური ორგანიზაცია მას შემდეგ შექმნა, რაც გაიგო, რომ სახელმწიფო ამომრჩევლებისგან პირად ნომერს და საცხოვრებელი სახლის მისამართის მითითებას მოითხოვდა, რაც რეზერვაციაში მცხოვრებ ხალხს ხშირად არ აქვს. „ჩვენ მატრიარქალური საზოგადოება ვართ, ჩვენში საქმეების უმეტესობას ქალები ხელმძღვანელობენ“.
უინტერ ბრიენი ახალგაზრდა აქტივისტი ჰარვარდის უნივერსიტეტის სტუდენტ უინტერ ბრიენს უკვე შეუსრულდა ასაკი, როდესაც საპრეზიდენტო არჩევნებში ხმის მიცემა შეუძლია. ბრიენი საარჩევნო პროცესში ახალგაზრდების ჩართულობის გაზრდას ცდილობს. მას სურს, ახალგაზრდებმა გაიგონ, თუ რამოდენა მნიშვნელობა აქვს ხმის მიცემას. „არჩევნების საშუალებით ვირჩევთ მათ, ვინც ჩვენს იდეებს და შეხედულებებს წარმოადგენს, – ამბობს იგი, – როდესაც ხმის უფლებას არ ვიყენებთ, საკუთარ პოლიტიკურ ძალაზე ვამბობთ უარს“.
ვილჰელმინა კეკელაოკალანინუი ვაიდემენ დოუსეტი ჰავაიელისუფრაჟისტი დოუსეტს, ჰავაის სამეფო ოჯახის წევრს, სურდა, ჰავაიელებს და არა აშშის მთავრობას გადაეწყვიტა, ჰქონდათ თუ არა ქალებს ხმის უფლება. სუფრაჟის კანონი ჰავაის სენატმა 1919 წელს მიიღო, მაგრამ სამეფო სახლმა ის დაბლოკა. ჰავაიელ ქალებს ხმის უფლებისთვის მე-19 შესწორების მიღებამდე მოუწიათ მოცდა.
ზიტკალა-შა მწერალი, მუსიკოსი, მკვიდრი ამერიკელების უფლებების დამცველი; ასევე ცნობილია გერტრუდ სიმონს ბონინის სახელით. ზიტკალა-შა, დაკოტა-სიუს ტომის წარმომადგენელი იყო და მკვიდრი ამერიკე- ლებისთვის მოქალაქეობის მინიჭებას მოითხოვდა. ეს მოთხოვნა 1924 წელს დაკმაყოფილდა. ზიტკალა-შამ დააარსა ამერიკელი ინდიელების ეროვნული საბჭო, რომელიც მკვიდრი ხალხის ხმის უფლებისთვის იბრძოდა.
მერი მაკლეუდ ბეტიუნი პედაგოგი და ადამიანის უფლებების დამცველი ყოფილი მონების ოჯახში დაბადებულმა ბეტიუნმა მე-19 შესწორების მიღების შემდეგ არაფრად ჩააგდო კუ- კლუქსკლანის მუქარა და შავკანიან ამომრჩეველთა რეგისტრაცია დაიწყო. ის პრეზიდენტ ფრანკლინ რუზველტის მრჩეველი და ერთადერთი შავკანიანი ქალი იყო გაეროს დამფუძნებელ კონფერენციაზე.
ნიკოლ მონკლერდონაგი North Dakota Native Vote-ის აღმასრულებელი დირექტორი 2018 წლის არჩევნებამდე მონკლერდონაგიმ 5000 კილომეტრი გაიარა მანქანით, რათა დარწმუნებულიყო, რომ ჩრდილოეთ დაკოტაში მცხოვრებ მკვიდრ ამერიკელებს არჩევნებში მონაწილეობა შეეძლოთ. მონკლერდონაგიმ სპეციალური ორგანიზაცია მას შემდეგ შექმნა, რაც გაიგო, რომ სახელმწიფო ამომრჩევლებისგან პირად ნომერს და საცხოვრებელი სახლის მისამართის მითითებას მოითხოვდა, რაც რეზერვაციაში მცხოვრებ ხალხს ხშირად არ აქვს. „ჩვენ მატრიარქალური საზოგადოება ვართ, ჩვენში საქმეების უმეტესობას ქალები ხელმძღვანელობენ“.
უინტერ ბრიენი ახალგაზრდა აქტივისტი ჰარვარდის უნივერსიტეტის სტუდენტ უინტერ ბრიენს უკვე შეუსრულდა ასაკი, როდესაც საპრეზიდენტო არჩევნებში ხმის მიცემა შეუძლია. ბრიენი საარჩევნო პროცესში ახალგაზრდების ჩართულობის გაზრდას ცდილობს. მას სურს, ახალგაზრდებმა გაიგონ, თუ რამოდენა მნიშვნელობა აქვს ხმის მიცემას. „არჩევნების საშუალებით ვირჩევთ მათ, ვინც ჩვენს იდეებს და შეხედულებებს წარმოადგენს, – ამბობს იგი, – როდესაც ხმის უფლებას არ ვიყენებთ, საკუთარ პოლიტიკურ ძალაზე ვამბობთ უარს“.
მსგავსმა ძალისხმევამ კონგრესვუმენების ახალი გუნდი ჩამოაყალიბა – ლიბერალდემოკრატების გამორჩეული და განსხვავებული კვარტეტი: ალექსანდრია ოკასიო-კორტესი, ილჰან ომარი, აიანა პრესლი და რაშიდა ტლაიბი – და ნენსი პელოსი ქვეყნის ყველაზე გავლენიან ქალად აქცია. მსგავსი მხარდაჭერის გარეშე 2016 წელს ვერც ჰილარი კლინტონი მოიპოვებდა 66 მილიონ ხმას.
რესპუბლიკური პარტია ამ მხრივ ჯერჯერობით მოიკოჭლებს. 2018 წელს პარტიის წარმომადგენელი ქალების რიცხვი კონგრესში შემცირდა. წარმომადგენელთა პალატაში 196 რესპუბლიკელიდან მხოლოდ 13 ქალია, როდესაც დემოკრატებს 88 ქალი წარმომადგენელი ჰყავთ. 26 ქალი სენატორიდან 9 რესპუბლიკელია და 17 – დემოკრატი.
სწორედ ქალებმა დაიწყეს კონგრესში ისეთი საკითხების განხილვა, როგორიცაა: სექსუალური ძალადობა, მშობიარე დედების სიკვდილიანობა და ხელფასის მინიმალური ზღვარი.
“დემოკრატიული პარტია 20 წლით გვისწრებს ქალთა რეპრეზენტაციაში“, – ამბობს არიელ ჰილდევისი, ორგანიზაციის „რესპუბლიკელი ქალები პროგრესისთვის“ თანადამფუძნებელი. ეს ერთერთია ბოლო დროს შექმნილი რამდენიმე ორგანიზაციიდან, რომელიც რესპუბლიკური პარტიის ქალი კანდიდატების მხარდაჭერას ისახავს მიზნად.
რეპრეზენტაცია მნიშვნელოვანია. მე-19 შესწორების მიღებიდან ცოტა ხნის შემდეგ კონგრესმა პირველად მიიღო კანონი დედების და ჩვილების ჯანმრთელობის დაცვის ფედერალური დაფინანსებისთვის. სუფრაჟისტები ამ კანონის მიღებასაც ლობირებდნენ.
კონგრესის ბიბლიოთეკა
სუფრაჟისტებს სურდათ, ქალებს თავი დაეღწიათ იმ დაქვემდებარებული როლიდან, რომელსაც საზოგადოება მათ თავს ახვევდა, მაგრამ სიუზენ ვ. ბრუქსი, რესპუბლიკელი კონგრესვუმენი ინდიანის შტატიდან ამბობს, რომ უამრავი ქალი პოლიტიკაში ჩართვის სურვილს მხოლოდ იმ მიზეზით იჩენს, რომ ყოფითი საკითხები მოაგვაროს: “ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაზე ზრუნვა, ასაკოვან ადამიანებზე ზრუნვა, მშობლებზე ზრუნვა, ბავშვებზე ზრუნვა და მათი უკეთ აღზრდა. ქალებს ძლიერი ხმა აქვთ“, – ამბობს სიუზენ ვ. ბრუქსი.
რეიჩელ ჰერტიგანი National Geographic-ის ავტორია. ეს სელესტ სლომენის პირველი პროექტია ჟურნალისთვის. იოანა გუდმენი ნიუიორკში მცხოვრები ილუსტრატორია.
