დაწინდული ინგილო ქალები

ეგრეთ წოდებული საინგილო უძველესი ქართული პროვინციის – ჰერეთის განუყოფელი ნაწილი იყო, თუმცა XVII საუკუნიდან კახეთსა და მის შემოგარენში სპარსი, ოსმალო თუ დაღესტნელი ფეოდალების მრავალრიცხოვანი ლაშქრობების გამო მასთან კავშირი ნელ-ნელა შესუსტდა და დასრულდა იმით, რომ 1921 წელს ჰერეთი აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე აღმოჩნდა.

ტერმინი „ინგილო“ XIX საუკუნიდან გამოიყენება და თურქულ ენაზე „ახლად მოქცეულს“ ნიშნავს. აქ დღემდეა შემორჩენილი არაერთი ქართული სოფელი, სადაც მოსახლეობა ქართულად ლაპარაკობს, წერს და აზროვნებს. ბავშვებს ჰქვიათ ქართული სახელები: არჩილი, ნინო, თამარი…

ისევე როგორც მთელ საქართველოში, წინდების ქსოვა საინგილოშიც ქალების საქმედ მიიჩნეოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დარგს დიდი ტრადიცია აქვს, ის მაინც ნოვატორული მიდგომებით გამოირჩევა. სულ ასე იყო – ყმაწვილქალობაში ახალშესული გოგონები ხელსაქმეში უკვე კარგად იყვნენ გაწაფულები, ცდილობდნენ განსხვავებული გადაწყვეტა მოეფიქრებინათ, ახალი ორნამენტი ამოექარგათ, რომ მათი წინდა ყველასგან გამორჩეული ყოფილიყო. ამიტომაცაა, რომ ერთი შეხედვით მსგავსი, ფერადი წინდები თითის ანაბეჭდებივით უნიკალურია.

თურმე 10 წლის ასაკს რომ გადასცდებოდნენ, უკვე სამზითვოდ იქსოვდნენ წინდებს. საქართველოს სხვა კუთხეების მსგავსად, ჰერეთშიც დაწინდვის ტრადიციას მისდევდნენ. საქმროს ოჯახი საპატარძლოს ნიშანს, ანუ წინდას უტოვებდა, რაც ხელის თხოვნის ტოლფასი იყო. თავის მხრივ, ქალებიც უგზავნიდნენ ფეშქაშს – საკუთარ ნაკეთობებს, ძირითადად კი წინდებს საქმროს მთელი ოჯახისათვის. დაწინდული ინგილო ქალები წელიწადის ნებისმიერ დროს ქსოვდნენ წინდებს – თავისთვის თუ საჩუქრად.

საქსოვ მასალად ძირითადად შალი, აბრეშუმი ან ბამბა გამოიყენება. ტრადიციული წინდის მოქსოვის წინარე პროცესი ასეთია: მატყლს ჯერ ცივ წყალში რეცხავენ, ორჯერ ჩეჩავენ, საგულდაგულოდ მომზადებულ ძაფს კი მრგვალ, დაწნულ კალათებში – ხოკერებში აწყობენ და საქსოვად ამზადებენ.

თუ მეზობელი ლეკები და აზერბაიჯანელები თეთრ წინდებს ანიჭებენ უპირატესობას, ინგილოები ყოველთვის ფერადოვანი წინდებით გამოირჩეოდნენ. ფერებს ისევ ბუნებიდან იღებდნენ: წითელი ფერისთვის თრიმლისა და ენდროს ნახარში გამოიყენება, ყვითლისთვის – ხახვის ნაფცქვენი, მწვანესთვის – ბალახი და სხვადასხვა მცენარის ფოთოლი, ხოლო შავისთვის – კაკლის წენგო. ღებვის ეს ძველი მეთოდები დღემდეა შემორჩენილი.

ძველი ინგილოური ტიპის – იგივე გაღმამხრული წინდა მსგავსია კახურისა და, შესაბამისად, ქსოვის წესიც თითქმის იგივე აქვს. ეს წინდები ასევე წააგავს მესხურს და ხევსურულს, თუმცა კიდევ უფრო ფერადოვანი მოტივებით გამოირჩევა. წინდაზე შევხვდებით როგორც სრულ სიუჟეტს, ასევე ცალკეულ დეტალებს – ყელზე ირემს, წვივთან ტალღებს, ქუსლზე ფოთლებს… ორნამენტი შეიძლება ჰორიზონტალურიც იყოს და ვერტიკალურიც, მთლიანად ფარავდეს წინდას ან მხოლოდ ერთ მონაკვეთს ფარავდეს, თუმცა მთავარი დეტალი მაინც წინდის ყელზეა მოთავსებული – იქ, სადაც ყველაზე კარგად ჩანს.

საქმროს ოჯახი საპატარძლოს ნიშანს, ანუ წინდას უტოვებდა. თავის მხრივ, ქალებიც უგზავნიდნენ ფეშქაშს – საკუთარ ნაკეთობებს, ძირითადად კი წინდებს საქმროს მთელი ოჯახისათვის.

დღეს წინდებს მსგავსი სიმბოლური მნიშვნელობა აღარ გააჩნია და ქსოვის მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციაც ნელ-ნელა შესუსტდა, მაგრამ ოჯახებში ისევაა შემონახული დედებისა თუ ბებიების ნაქონი უნიკალური ნიმუშები. ფოტოზე გამოსახული წინდები დღეს ეროვნულ მუზეუმში ინახება, თუმცა მათ დაბინავებას ბევრი ადამიანის ძალისხმევა დასჭირდა. მათ შესახებ კახში მცხოვრები მალხაზ ნუროშვილის მეშვეობით გახდა ცნობილი. საქართველოს ეროვნული მუზეუმის თანამშრომლებმა – ნიკოლოზ წიქარიძემ, დავით დარეჯანაშვილმა, გიორგი მარჯანიშვილმა და დავით ჟვანიამ თანხა შეაგროვეს და წინდები შეიძინეს, შემდგომ კი თბილისში ჩამოიტანეს და ორგანიზება გაუწიეს შემდგომ კვლევას. ასე აღმოჩნდა ეს წინდები ეთნოლოგ ნანული აზიკურთან, რომლის კვლევამაც კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ ისინი ნამდვილად საქართველოს კულტურულ მემკვიდრეობას წარმოადგენს.

უყურებ ამ წინდებს და წარმოიდგენ ნაწნავებიან ინგილო ქალს, სარწეველაში რომ ზის და მატყლს ჩეჩავს. მას უამრავი იდეა აქვს,  რა ამოქარგოს? – ორიოდ დღის წინ წყლის პირას ნანახი შველი, კაჭკაჭ-ჯაფარა, გუშინ თავს რომ დასტრიალებდა თუ ჯვრები და ბორჯღალოები, მონატრებულ სამშობლოს რომ ახსენებს? ან, იქნებ, აივანზე, ხის ნაპრალში უკითხავად ამოსული ია, რომელსაც არაფრის დიდებით მოწყვეტს.

ქეთი დიასამიძე პროფესიით ხელოვნებათმცოდნეა. ეს მისი მეორე ნამუშევარია ჩვენი ჟურნალისთვის. მირიან კილაძე გამოცდილი ფოტოგრაფია, მისი ერთ-ერთი მიმართულება სამუზეუმო ექსპონატების გადაღებაა. იგი ხშირად თანამშრომლობს ჩვენს ჟურნალთან.