ერთი ლომის ელეგია

გარდაცვლილი: ზრდასრული ხვადი ლომი, 14 წლის, მუქფაფრიანი, მკვლევართათვის და National Geographic-ის მკითხველთათვის სი-ბოის სახელით ცნობილი. გარდაიცვალა ბუნებრივი სიკვდილით, მისი ნეშტი ექსკურსიამძღოლმა აღმოაჩინა სერენგეტის ეროვნულ პარკში, ტანზანიაში 2018 წლის ივნისის დასაწყისში. მისმა სიკვდილმა დაამწუხრა ყველა, ვინც მას იცნობდა – პირადად თუ ჟურნალის გვერდებიდან.

აფრიკული ლომებისთვის „ბუნებრივ სიკვდილად“ ითვლება მეტოქეების მიერ დასახიჩრების შედეგად დაღუპვაც. როგორც ლომების ექსპერტმა, კრეიგ პეკერმა ერთხელ მითხრა – „ხელუხლებელ ბუნებაში ლომების სიკვდილიანობის უმთავრესი მიზეზი სხვა ლომები არიან“. ეს დაახლოებით, ხუთი წლის წინ იყო, როდესაც ფოტოგრაფი მაიკლ „ნიკ“ ნიკოლსი და მე ტანზანიაში ლომების ქცევისა და ეკოლოგიის შესახებ სტატიაზე ვმუშაობდით. სი-ბოი, გაფურჩქვნის ასაკში მყოფი ლამაზი ხვადი შავად შეფერილი ფაფრით, ჩვენი სტატიის – „სერენგეტის ლომის ხანმოკლე და ბედნიერი ცხოვრება“ – მთავარი პერსონაჟი გახდა, რადგან მოკვდავთა ამ წესის გამონაკლისს წარმოადგენდა.

რამდენიმე წლით ადრე, სი-ბოი სასწაულებრივად გადაურჩა სამი ხვადის ჯგუფურ თავდასხმას, რომლებიც ძუ ლომების პრაიდთან შეწყვილების შანსის მოსაპოვებლად ცდილობდნენ მის მოკვლას. ეს თავდამსხმელები „მკვლელების“ სახელით იყვნენ ცნობილნი. პეკერის საველე ასისტენტს, ინგელა იანსონს, რომელიც ამ ჩხუბს შორიდან აკვირდებოდა, ეგონა, რომ სი-ბოი ვერ გადარჩებოდა. სწორედ იანსონი იყო, ვინც თავის დროზე, სამ ხვადს „მოსაწყენი“ სახელები შეურჩია: ეი-ბოი, ბი-ბოი და სი-ბოი (ანბანის მიხედვით: A, B და C-ბიჭი); იმ დროს რას იფიქრებდა, რომ ეს უკანასკნელი ასეთი არაჩვეულებრივი აღმოჩნდებოდა. სი-ბოიმ ბრძოლის ველი დატოვა და ერთადერთ პარტნიორთან – ნაკლებად შარიან მექალთანესთან ერთად, რომელსაც ჰილდური ერქვა, ახალი ტერიტორიის, ახალი ძუ ლომებისა და ახალი მომავლის საძიებლად გაეშურა. ეს ცხრა წლის წინ მოხდა.

ამბობენ, კატებს ცხრა სიცოცხლე აქვთო. სი-ბოის, სულ ცოტა, ორი ჰქონია. თავდასხმასაც გადაურჩა, ჭრილობების გართულებასაც და ჩვენი სტატიის მთავარი გმირიც გახდა. ნიკმა და მე ის იმიტომ ავარჩიეთ, რომ ყველაფრით იყო შემკული, რაც აფრიკულ ლომს უნდა ჰქონოდა: მარჯვე იყო, მომთმენი, ამაყი, პრაგმატული, თითქმის დაუმარცხებელი, ხიფათიანი და თვალწარმტაცი.

ველზე მუშაობისას ახლომახლო „მკვლელები“ შევნიშნეთ. ისინი იმ პრაიდს უტრიალებდნენ, რომელთა რიგებში სი-ბოის და ჰილდურის ნაშიერებიც იყვნენ. პეკერის კიდევ ერთ ასისტენტს, ახალგაზრდა შვედს, დანიელ როზენგრენს დაუნახავს, როგორ იშუშებდნენ „მკვლელები“ სახეზე ახალ ნაიარევებს. ვიფიქრეთ, რომ ისევ სი-ბოის ეჩხუბნენ და არ ვიცოდით ჩვენი ბიჭი კვლავ გადარჩა თუ არა. ნიკის გუნდმაც და ჩვენც უშედეგოდ ვეძებეთ ის მთელი დღე. იმავე საღამოს, გვიან, როზენგრენმა და მე ღამის ხედვის ბინოკლები და საძილე ტომრები მოვიმარჯვეთ და ლენდ-როვერით მივყევით „მკვლელებს“.

ამ ამბიციურ ლომებს სი-ბოისა და ჰილდურის ტერიტორიაზე გაულაშქრიათ და ჩვენც დავინტერესდით, საით მიეშურებოდნენ, რას აკეთებდნენ და როგორ აპირებდნენ უპირატესობის მოპოვებას. თვალს ვადევნებდით, მაგრამ ორი დღის განმავლობაში სი-ბოის კვალი არ ჩანდა. დღიურში ის „დაკარგულად და სავარაუდოდ გარდაცვლილად“ მოვიხსენე.

მაგრამ თურმე არ მომკვდარა. მესამე დილას ის უვნებელი ვიხილეთ; ვნებიანად მიდგომოდა ძუ ლომს. იმ დღეს, 2012 წლის 17 დეკემბერს დღიურში ჩავინიშნე: „ოჰ, ბედნიერო ლომო!“ გარიჟრაჟზე ფაფარი კიდევ უფრო მუქად და მამაკაცურად უჩანდა. სიცოცხლით სავსე იყო.

თუმცა მარადიულად სი-ბოიც ვერ იცოცხლებდა. გასულ ზაფხულს წერილი მივიღე როზენგრენისაგან, რომელიც ახლა ფრანკფურტის ზოოლოგიური საზოგადოების ფოტოგრაფია. მან დამიდასტურა სხვაგან გაგონილი ამბავი: „დიახ, სი-ბოი ერთ ექსკურსიამძღოლს უპოვია, რომელიც კარგად იცნობდა ლომს. უკვე ორი დღის დაღუპული იქნებოდა, როდესაც მიაგნო ლეშისმჭამელი სვავების ნაკვალევზე“.

„14 წლისა იქნებოდა“, მწერდა როზენგრენი, „ლომების პროექტის ისტორიაში რეკორდულად ხანდაზმულ ასაკამდე იცხოვრა“. მამრები, ზოგადად, მაქსიმუმ 12 წლამდე ცოცხლობენ. სი-ბოის მეწყვილე ჰილდურიც, გასაოცრად, ჯერ კიდევ ცოცხალია.

როზენგრენის თქმით, დამამწუხრებელი იყო იმის გაცნობიერება, რომ სი-ბოი მოკვდა. „მაგრამ ამავე დროს ისიც აღსანიშნავია, რომ ხვადი ლომისათვის მას მეტად ხანგრძლივი სიცოცხლე ჰქონდა. ცხოვრება კინაღამ ათი წლის წინ დაასრულა, როდესაც „მკვლელები“ პირველად დაესხნენ. მას მეორე შანსი მიეცა და ნამდვილად კარგად გამოიყენა ის“. ბოლოს კი როზენგრენმა დაამატა: „ნეტავ, კიდევ ერთხელ შემეძლოს მისი ნახვა“.

მეც იმავეს ვისურვებდი, მაგრამ, რადგან ეს უკვე შეუძლებელი იყო, რაც შემეძლო, ის ვქენი: 2013 წლის აგვისტოს გამოცემა გადავფურცლე, სადაც ნიკის გადაღებული დიდებული შავ-თეთრი პორტრეტი დამხვდა. სი-ბოი თავისი მუქი ფაფრით ტანზანიის ღამის წყვდიადიდან პირდაპირ თვალებში მიმზერდა. იმით ვინუგეშე თავი, რომ სი-ბოის სიცოცხლე, ხანმოკლე იყო თუ გრძელი, ბედნიერი თუ ხიფათიანი, გადარჩენის ჟინს განასახიერებდა.

მაიკლ „ნიკ“ ნიკოლსს National Geographic-ის, დაახლოებით, 25 სტატია აქვს გადაღებული და მის შესახებ მოგვითხრობს 2017 წელს გამოსული ბიოგრაფიული ნაწარმოები „ველური ცხოვრება“. მწერალი დევიდ კვამენი National Geographic-ის მრავალი სტატიის ავტორია. მისი უახლესი წიგნია „ჩახლართული ხე“.