ყოველთვის ბიჭად უფრო გრძნობდა თავს, ვიდრე გოგოდ.

ამ ადამიანს, რომელსაც მისი თხოვნით „ე“-დ მოვიხსენიებთ, ადრეული ასაკიდან არ უყვარდა კაბების ჩაცმა; მოსწონდა კალათბურთი, სკეიტბორდი და ვიდეოთამაშები. ერთმანეთს მაისში შევხვდით ნიუ-იორკში, სადაც მისი სკოლის სპიკერების გუნდი სასწავლო წლის შემაჯამებელ სანახაობას აწყობდა. ე-ს Brooks Brothers-ის კოსტიუმი ეცვა და ყელზე ბაფთა ეკეთა, საკუთარი მრავალფეროვანი კოლექციიდან. 14 წლის მოზარდი, მოკლედ შეჭრილი ჟღალი თმით, ხორბლისფერი კანითა და ნატიფი ნაკვთებით პიტერ პენს ჰგავდა.

მოგვიანებით, იმავე საღამოს, ე ცდილობდა სახელი მოეძებნა საკუთარი გენდერული იდენტობისთვის. ამბობდა, რომ „ტრანსგენდერი“ დიდად არ შეეფერებოდა. სხვა თუ არაფერი, ჯერ კიდევ ის სახელი ერქვა, რაც დაბადებისას დაარქვეს და მდედრობითი სქესის ნაცვალსახელს ანიჭებდა უპირატესობას. სხვა ტრანსი ბავშვები ხშირად ამბობენ, ყოველთვის ვიცოდით, „არასწორ“ სხეულში რომ გვიწევს არსებობაო. ე-მ კი მითხრა, უბრალოდ მგონია, ამ სხეულში ცვლილებების შეტანა დამჭირდება, მე რომ მინდა, ისეთად რომ ვაქციოო. მისთვის სასურველ სხეულს არ აქვს მენსტრუაცია და მკერდი, აქვს უფრო გამოკვეთილი სახის ნაკვთები და „ჟღალი წვერი“. ე ტრანსია თუ, როგორც თავად ამბობს, „საოცრად ანდროგინიური“ გოგო? ან იქნებ უბრალოდ ადამიანი, რომელიც მთლიანად უარყოფს ტრადიციულ გენდერულ ჩარჩოებს?

ბოლო დროს, ალბათ, ბევრი გსმენიათ ე-ს მსგავსი ამბები. საქმეც ესაა: იმის მაგივრად, რომ თავისი ჰობი და ჩაცმის სტილი, უბრალოდ, ბიჭურობას მიაწეროს, ე საკუთარ გენდერულ იდენტობას აყენებს ეჭვქვეშ და ეს იმიტომ, რომ დღეს ჩვენ ამდენს ვლაპარაკობთ ტრანსგენდერის საკითხზე. ამ საუბრებმა მიგვიყვანა ტრანსგენდერი ამერიკელების უკეთეს აღრიცხვამდე, სულ რაღაც ათ წელიწადში გაორმაგდა ზრდასრული ადამიანების რიცხვი, რომლებიც ეროვნულ აღწერაში, ოფიციალურად დაფიქსირდნენ ტრანსგენდერებად; გაიზარდა იმ ადამიანთა რიცხვიც, რომლებიც საკუთარ თავს ვერც ერთ სქესს ვერ მიაკუთვნებენ – ფართო კონტინგენტი, რომელ-საც რამდენიმე თაობის წინ სახელწოდებაც არ ჰქონდა; გაიზარდა დაწყებითი სკოლის მოსწავლეების რიცხვი, რომლებიც ეჭვქვეშ აყენებენ საკუთარ გენდერს; გაიზარდა ცნობიერება იმისა, თუ რამდენად მაღალია ამ ადამიანებში ჩაგვრის, სექსუალური ძალადობისა და თვითმკვლელობის მცდელობის რისკი.

საუბარი გრძელდება და მეცნიერებსაც სქესის ბიოლოგიური გაგების ახალი რთული დეტალები გამოაქვთ სააშკარაოზე.

ბევრმა ჩვენგანმა საშუალო სკოლის ბიოლოგიაში ისწავლა, რომ სქესის განმსაზღვრელი ქრომოსომები განაპირობებენ ბავშვის სქესს: XX ნიშნავს – რომ გოგოა; XY ნიშნავს – რომ ბიჭია. მაგრამ ხანდახან, XX და XY ამბავს სრულად არ გადმოსცემს.

დღეს უკვე ვიცით, რომ მრავალი ელემენტი, რაც ჩვენთვის „მამრობით“ და „მდედრობით“ სქესს განსაზღვრავს, ყოველთვის იდეალურად არაა დაკომპლექტებული, ერთ მხარეს XX-ები – თავისი საკვერცხეებით, საშოთი, ესტროგენით, ქალის გენდერული იდენტობითა და ქალური ქცევით, მეორე მხარეს კი XY-ები – სათესლე ჯირკვლებით, პენისით, ტესტოსტერონით, მამაკაცის გენდერული იდენტობითა და ქცევით. შესაძლებელია იყო XX და გქონდეს მეტწილად მამაკაცური ანატომია, ფიზიოლოგია და ფსიქოლოგია, ისევე როგორც შეიძლება იყო XY და – მეტწილად ქალური.

ყოველი ემბრიონი ჩამოყალიბებას იწყებს პრიმიტიული ორგანოების წყვილით, პროტოგონადებით, რომელიც მამრობით ან მდედრობით გონადებად ვითარდება დაახლოებით ექვსიდან რვა კვირამდე პერიოდში. ჩვეულებრივ, სქესის დიფერენცირებას ბიძგს აძლევს Y ქრომოსომის SRY გენი, რომელიც პროტოგონადებს გარდაქმნის სათესლე ჯირკვლებად, შემდეგ სათესლე ჯირკვლებში ხდება ტესტოსტერონისა და სხვა მამრობითი ჰორმონების (ანდროგენების) სეკრეცია, ნაყოფს უვითარდება პროსტატა, სათესლე პარკი და პენისი. SRY გენის გარეშე, პროტოგონადები იქცევა საკვერცხეებად, რომლებიც ესტროგენს გამოიმუშავებენ და ნაყოფს უვითარდება ქალის ანატომია (საშვილოსნო, საშო და კლიტორი).

თუმცა SRY გენი ყოველთვის არ ფუნქციონირებს გამართულად. ეს გენი შეიძლება საერთოდ არ იყოს წარმოდგენილი ან დისფუნქციური იყოს. შედეგად, XY ემბრიონს ვერ განუვითარდება მამაკაცის ანატომია და დაბადებისას გოგოდ იდენტიფიცირდება ან, შეიძლება, თავი იჩინოს X ქრომოსომაზე, რის შედეგადაც XX ემბრიონს განუვითარდება მამაკაცის ანატომია და დაბადებისას ბიჭად იდენტიფიცირდება.

არსებობს გენეტიკური ვარიაციები, რომლებიც SRY გენს არ უკავშირდება, მაგალითად, ანდროგენებისადმი მგრძნობელობის სრული დაქვეითების სინდრომი (CAIS), როცა XY ემბრიონის უჯრედები მინიმალურად ან საერთოდ არ რეაგირებენ მამრობითი ჰორმონების სიგნალებზე. მიუხედავად იმისა, რომ პროტოგონადები სათესლე ჯირკვლებად იქცევა და ნაყოფი ანდროგენებს გამოიმუშავებს, მამრობითი სასქესო ორგანოები არ ყალიბდება. ბავშვს მდედრობითი სქესის ნიშნები აქვს, კლიტორი, საშო და უმეტეს შემთხვევაში, ზრდასრულ ასაკშიც ქალად იგრძნობს თავს.

მაშინ ვინ გამოდის ეს ბავშვი? გოგოა, როგორც თავად აღიქვამს საკუთარ თავს? თუ „სინამდვილეში“ კაცია XY ქრომოსომების გამო – იმაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, მუცლის ღრუში სათესლე ჯირკვლები რომ აქვს.

35 წლის ჯორჯიან დევისი, CAIS-ით დაიბადა და თავადაც არ იცოდა, სანამ 20 წლის ასაკში შემთხვევით არ წააწყდა სამედიცინო ისტორიას. არავის არასდროს უხსენებია მისი XY სტატუსი, მაშინაც კი, როცა 13 წლისას ექიმებმა დაუდგინეს და 17 წლის ასაკში ჩამოუსვლელი სათესლე ჯირკვლების ამოსაკვეთად გაუშვეს. ოპერაციის რეალური მიზეზის გამხელის ნაცვლად, მშობლებთან შეთანხმებით ექიმებმა გამოიგონეს კიბოსწინარე სტადიაში მყოფი, წარმოსახვითი საკვერცხეები.

ერთი სიტყვით, მათ არჩიეს ქალიშვილი მოეტყუებინათ, თითქოს კიბო ემუქრებოდა, ვიდრე სიმართლე ეთქვათ მის ინტერსექსუალობაზე – რეპროდუქციულ ანატომიასა და გენეტიკაზე, რომელიც ქალისა და მამაკაცის ზუსტ განსაზღვრებას არ შეესაბამებოდა.

„განა ასეთი საშინელება იყო ინტერსექსუალური თავისებურების ქონა?“ წერს ახლა უკვე ნევადის უნივერსიტეტის (ლას-ვეგასი) სოციოლოგი დევისი საკუთარ წიგნში (Contesting Intersex: The Dubious Diagnosis). „მახსოვს, ვფიქრობდი, ალბათ ნამდვილი ანომალია ვიყავი, რადგან საკუთარი მშობლებიც კი ვერ მეუბნებოდნენ სიმართლეს“.

ინტერსექსუალობის კიდევ ერთი თავისებურება თავს იჩენს დომინიკელთა რესპუბლიკის მიყრუებულ რეგიონში; ხანდახან მას უხეშად guevedoce-ს უწოდებენ, რაც ნიშნავს: „პენისი 12 წლის ასაკში“. პირველად, ეს მოვლენა 1970-იან წლებში იქნა ფორმალურად შესწავლილი ნიუ-იორკის, ვეილ-კორნელის სამედიცინო კოლეჯის ენდოკრინოლოგის, ჯულიან იმპერატო-მაკგინლის მიერ. იმპერატო-მაკგინლიმ იცოდა, რომ ჩვეულებრივ, ორსულობის დაახლოებით მერვე კვირაში მამრობითი სქესის ემბრიონებში, ერთი ფერმენტი გარდაქმნის ტესტოსტერონს ძლიერ DHT ჰორმონად. როცა DHT წარმოდგენილია, ემბრიონული სტრუქტურა, ე. წ. ბორცვაკი ვითარდება პენისად; როცა ეს ჰორმონი არ არის, მაშინ ბორცვაკი ხდება კლიტორი. როგორც იმპერატო-მაკგინლიმ აღმოაჩინა, guevedoce-ს მდგომარეობის ემბრიონებს აკლიათ ფერმენტი, რომელიც ტესტოსტერონს გარდაქმნის DHT-ად, ამიტომ ისინი იბადებიან სასქესო ორგანოებით, რომლებიც მდედრობითისას ჰგავს და მათ გოგონებად ზრდიან. ზოგი თავს ჩვეულებრივ გოგონად თვლის; ზოგიც გრძნობს, რომ რაღაც რიგზე არაა, თუმცა ვერ ამბობს რა.

მასკულინიზაციის მეორე ფაზა, რომელიც სქესობრივი მომწიფების ასაკში ხდება, საჭიროებს არა DHT-ს, არამედ ტესტოსტერონის მაღალ დონეს, რასაც ზემოთ აღნიშნული ბავშვები ნორმალურ დონეზე გამოიმუშავებენ. მისი მოზღვავება დაახლოებით 12 წლის ასაკში აქვთ, როგორც ბიჭების უმრავლესობას და იმ ცვლილებებს განიცდიან, რომლებიც მათ მამაკაცებად აქცევს (თუმცა, როგორც წესი, უნაყოფოები არიან): მათ შემთხვევაში, ის რაც თავიდან კლიტორს ჰგავდა, პენისად ყალიბდება.

იმპერატო-მაკგინლის დომინიკელთა რესპუბლიკაში პირველი ვიზიტის დროს, ამ „ახალაღმოცენებულ“ კაცებს ეჭვით უყურებდნენ და მათ სხვა ბიჭებთან შედარებით, უფრო მეტი ძალისხმევით უწევდათ თავის დამკვიდრება, ნამდვილ მამაკაცებად რომ ეღიარებინათ. დღეს ასეთ ბავშვებს დაბადებისთანავე ამოიცნობენ ხოლმე, მშობლებმაც ისწავლეს ახალშობილის გენიტალიების უფრო ყურადღებით დათვალიერება. თუმცა ხშირად, მათ მაინც გოგონებად ზრდიან.

სქესი რამდენიმე ელემენტის ერთიანობაა: „ქრომოსომების (ზემოხსენებული X-ები და Y-ები), ანატომიის (შინაგანი და გარეგანი სასქესო ორგანოები), ჰორმონების (ტესტოსტერონისა და ესტროგენის დონეების თანაფარდობა), ფსიქოლოგიისა (თვითგანსაზღვრული გენდერული იდენტობა) და კულტურის (საზოგადოების მიერ დადგენილი გენდერული როლები). ზოგჯერ კი ერთი სქესისთვის დამახასიათებელი ქრომოსომებითა და გენიტალიებით დაბადებული ადამიანები აცნობიერებენ, რომ ტრანსგენდერები არიან, ანუ საკუთარი სქესის შინაგანი აღქმა აქვთ ისეთი, რომელიც შეესაბამება საპირისპირო სქესს – ან ხანდახან, არც მთლად ერთს, არც მეორეს; ან საერთოდ არც ერთ გენდერულ იარლიყს არ ემთხვევა.

იმ დროს, როცა ტრანსგენდერობის საკითხები ყოველდღიური ამბების ნაწილი ხდება, მეცნიერებიც ახალ ნაბიჯებს დგამენ და სხვადასხვა რაკურსიდან ცდილობენ ამ ფენომენის არსის კვლევას.

ბიოლოგიის კუთხით, ზოგი მეცნიერი თვლის, რომ შესაძლოა, სათავე იყოს ნაყოფის განვითარების სტადიებს შორის აცდენა. „გენიტალიების სქესობრივი დიფერენციაცია ხდება ორსულობის პირველ ორ თვეში“, წერდა, ნიდერლანდების ნეირომეცნიერების ინსტიტუტის (ამსტერდამი) მკვლევარი დიკ სვაბი, „ტვინის სქესობრივი დიფერენციაცია კი ორსულობის მეორე ნახევარში იწყება“. ამრიგად, გენიტალიებსა და ტვინზე განსხვავებული „ჰორმონების, საკვები ნივთიერებებისა და სხვა ქიმიური ნივთიერებების” გარემო ზემოქმედებს.

ეს იმას არ ნიშნავს, რომ არსებობს, როგორც ასეთი, „კაცისა“ და „ქალის“ ტვინი. თუმცა, ტვინის მახასიათებლებს შორის, მაგალითად, რუხი ნივთიერების კონცენტრაცია ან ჰიპოთალამუსის ზომა მაინც განსხვავებულია. როგორც ჩანს, ტრანსგენდერი ადამიანების ტვინი უფრო მეტად შეესაბამება იმ სქესს, რომელსაც თავად მიაკუთვნებენ საკუთარ თავს და არა იმას, რომელიც მათ დაბადებისას მიეწერათ. მაგალითად, ერთი კვლევით, სვაბმა და მისმა კოლეგებმა დაასკვნეს, რომ ტვინის ერთ-ერთ უბანზე, ტრანსგენდერ ქალებს, სხვა ქალების მსგავსად, მარეგულირებელ ჰორმონ სომატოსტატინთან დაკავშირებული უფრო ნაკლები უჯრედი აქვთ, ვიდრე კაცებს. სხვა კვლევის შედეგად კი, რომელიც ესპანელმა მეცნიერებმა ჩაატარეს ტრანსგენდერი კაცების ტვინის სკანირებით, აღმოაჩინეს, რომ მათი თეთრი ნივთიერება არ იყო არც ტიპურად მამაკაცური და არც ტიპურად ქალური, არამედ იყო რაღაც შუალედური.

ამ კვლევებს რამდენიმე ნაკლი აქვს. ხშირად ძალიან მცირემასშტაბიანია და მხოლოდ ექვსიოდე ტრანსგენდერს მოიცავს. ხანდახან, მათ შორის ისინიც არიან, ვისაც უკვე დაწყებული აქვს ჰორმონების მიღება, საპირისპირო სქესად ტრანზიციისათვის, ანუ ტვინებს შორის აღმოჩენილი სხვაობები, შეიძლება იყოს სუბიექტის ტრანსგენდერული იდენტობის შედეგი და არა განმაპირობებელი ფაქტორი.

მაგრამ მაინც, ტრანსგენდერობის კვლევის ერთ-ერთი მიგნება საკმაოდ მძლავრი აღმოჩნდა: კავშირი სქესობრივ შეუსაბამობასა და აუტიზმის სპექტრის დარღვევას (ASD) შორის. ვაშინგტონში ბავშვთა ეროვნული ჯანდაცვის სისტემის, ASD-სა და გენდერული და სქესობრივი განვითარების პროგრამის პედიატრ-ნეიროფსიქოლოგ ჯონ სტანგის თანახმად, აუტიზმის სპექტრის დარღვევის მქონე ბავშვები და მოზარდები შვიდჯერ უფრო მიდრეკილი არიან გენდერული შეუსაბამობისკენ, ვიდრე დანარჩენები. და, პირიქით: გენდერზე სპეციალიზებულ კლინიკებში მოხვედრილი ბავშვები და მოზარდები 6-15-ჯერ მეტად – მიდრეკილი ASD-სკენ.

27 წლის ემილი ბრუქსს აუტიზმი აქვს და საკუთარ თავს არაბინარულს უწოდებს, თუმცა დაბადების სახელი მაინც დაიტოვა. თხელი აღნაგობისაა, ნახევრადგადაპარსული თავი აქვს ქერა თმაში გარეული ფირუზისფერი ზოლებით და ლამაზ ჰიპსტერულ სათვალეს ატარებს. ბრუქსმა ახლახან მოიპოვა მაგისტრის ხარისხი შეზღუდული უნარების შემსწავლელ მეცნიერებებში და სურს შექმნას უფრო უსაფრთხო გარემო სქესობრივად შეუსაბამო (რასაც თავად საკმაოდ ფართოდ განსაზღვრავს) და აუტიზმის მქონე ადამიანებისთვის. ასეთი ხალხი ერთდროულად ებრძვის „ეიბლიზმსა“ და „ტრანსფობიას“, მითხრა, როცა შუაგულ მანჰეტენში, დავსხედით ბარში, „რადგან შეიძლება, ერთ ადგილას სქესობრივად შეუსაბამო ადამიანებს სცემდნენ პატივს, მაგრამ იმავე ადგილას სულ სხვანაირად მოეპყრონ აუტისტებს“.

ბარმენი მოგვიახლოვდა. „კიდევ რა მოგართვათ, ქალბატონებო?“ ბრუქსი გაღიზიანდა – რაც იმის ნიშანია, რომ უსაფრთხო სივრცის ძიებას მას არამარტო აუტიზმი ურთულებს, არამედ გენდერის ბინარულობის სრული მიუღებლობა.

ბინარულ სისტემაზე დადებითის თქმაც შეიძლება. ადამიანების უმრავლესობა – შეიძლება ითქვას, 99 პროცენტზე მეტი – საკუთარ თავს გენდერული სპექტრის ერთ ან მეორე ბოლოში ათავსებს. ერთი ან მეორე გენდერის ნაწილად ყოფნა ამარტივებს ყოველდღიურ ყოფას: ტანსაცმლის ყიდვას, სპორტულ გუნდებს, პასპორტებს, იმასაც, თუ როგორ მოგმართავს ბარმენი.

მაგრამ თანამედროვე ადამიანები – განსაკუთრებით ახალგაზრდები – არამარტო დაბადებისას მიკუთვნებულ საკუთარ სქესს აყენებენ ეჭვქვეშ, არამედ თვით სქესის ბინარულ სისტემას. „თავს ვერ ვაიგივებ იმასთან, რაც ხალხისთვის გოგოს ან ბიჭის განმსაზღვრელია“, განუცხადა 22 წლის მაილი საირუსმა ჟურნალ „აუთს“ 2015 წელს, „და მგონია, რომ სწორედ ეს უნდა გამეცნობიერებინა: გოგონად ყოფნა კი არ მძულს; არ მომწონს, ჩარჩოში რომ მათავსებენ“.

18-34 წლის მილენიალების ბოლო გამოკითხვით, ნახევარი თვლის, რომ „სქესი არის სპექტრი და ზოგი ადამიანი ტრადიციული კატეგორიებიდან, უბრალოდ, ამოვარდნილია“. Human Rights Campaign-ის თანახმად კი, ამ ნახევრის დიდი ნაწილი საკუთარ თავს სწორედ არაბინარულად მიიჩნევს. 2012 წელს უფლებადამცველთა ჯგუფმა გამოკითხა 10 000 ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი და ტრანსგენდერი მოზარდი 13-დან 17 წლამდე და დაადგინა, რომ 6 პროცენტი საკუთარ თავს უწოდებს „გენდერფლუიდს“, „ანდროგინიურს“ ან რაიმე სხვა ტერმინს, რომელიც ბინარულ ჩარჩოში არ თავსდება.

ახალგაზრდები, რომლებიც ამ სპექტრში საკუთარი კოორდინატის დაფიქსირებას ცდილობენ, ხშირად ირჩევენ ხოლმე ნაცვალსახელს, რომლითაც უნდათ რომ სხვებმა მოიხსენონ. მაშინაც კი, თუ თავს არც გოგონად თვლიან და არც ბიჭად, მაინც შეიძლება ორიდან ერთ-ერთი სქესის ნაცვალსახელი გამოიყენონ, როგორც ემილი ბრუქსის შემთხვევაში. თუმცა ბევრი ირჩევს ნეიტრალური სქესის ნაცვალსახელს ან სულაც ახალგამოგონილ ნაცვალსახელს „zie“.

17 წლის ჩარლი შპიგელმა გარკვეული დროით, ნეიტრალური სქესის ნაცვალსახელის გამოყენება სცადა, თუმცა ახლა მამრობითი ურჩევნია. დაბადებისას მდედრობითი სქესი მიაწერეს, მაგრამ, როგორც ტელეფონით საუბრისას მითხრა, გარდატეხის ასაკში, გოგონად რომ მოიხსენებდნენ, აწუხებდა.

„ხომ იცით, ხანდახან, ინტერნეტით რომ ყიდულობ ფეხსაცმელს“, მიხსნიდა ის, „ჩამოგდის, იარლიყზე წერია, რომ შენი ზომაა, იცვამ და აშკარად, არ გერგება“. გოგონას იარლიყი წესით უნდა მორგებოდა, მაგრამ არ მოერგო.

ერთხელ, 14 წლის ჩარლი სკოლის ბიბლიოთეკაში შევიდა და აიღო კრის ბიმის წიგნი: „მე ვარ ჯეი” – რომანი ტრანსგენდერი ბიჭის შესახებ. „ჰო, თითქოს ჩემზეა“, დაასკვნა ჩარლიმ. ეს აღმოჩენა შემაშფოთებელიც იყო, მაგრამ სინათლის მომფენიც.

თუმცა, უფრო მორგებული გენდერული იდენტობა მაშინვე არ მოსულა. ჩარლიმ გამოიარა შეცდომებით სავსე პროცესი, იმის მსგავსი, როგორსაც საკუთარ სქესში გაურკვეველი სხვა მოზარდები აღწერდნენ. თავიდან „ბუჩ ლესბოსელი“ სცადა, შემდეგ „გენდერფლუიდი“, მანამ, სანამ არსებულ იდენტობამდე – „არაბინარულ ტრანს ბიჭამდე“ მივიდოდა. ეს შეიძლება ოქსიმორონივით ჟღერდეს – განა, „არაბინარული“ და „ბიჭი“ ურთიერთგამომრიცხავი არაა? – მაგრამ ჩარლის ეს კომბინაცია მიაჩნია თავისად. ჩვენი საუბრის შემდეგ, რამდენიმე თვეში კოლეჯში მიემგზავრებოდა და ტესტოსტერონის მიღების დასაწყებად ემზადებოდა.

სულ უფრო მეტი ახალგაზრდა ღიად აცხადებს თავს არაბინარულად, ეს ნაწილობრივ იმითაა განპირობებული, რომ არაბინარულობის ახალგამოჩენილი ვარიანტი საშუალებას იძლევა „სახელი დაერქვას იმას, რასაც დიდი ხანია გრძნობდნენ”, მითხრა აკერმანის ოჯახის ინსტიტუტის, გენდერისა და ოჯახის პროექტის ხელმძღვანელმა, თერაპევტმა ჟან მალპამ, გასულ გაზაფხულს, მანჰეტენის ოფისში შეხვედრისას.

მაგრამ რაც უფრო მეტი ბავშვი უწოდებს თავს არაბინარულს – ან, როგორც მალპას ურჩევნია, „გენდერ ექსპანსივს” – მშობლები მით უფრო მეტი ახალი გამოწვევების წინაშე დგებიან. მაგალითად: ე, რომელიც მაისში ჯერ კიდევ მდედრობითი სქესის ნაცვალსახელებს იყენებდა, ვერ პოულობდა გენდერულ სპექტრში საკუთარ ადგილს. ჯეინსაც ძალიან უჭირდა ე-ს – საკუთარი შვილის, დაცვა.

სპიკერების გუნდი კალიფორნიაში, ეროვნულ ასპარეზობაზე გასამგზავრებლად ემზადებოდა; ჯეინმა მაჩვენა წერილი, რომელიც მწვრთნელს გაუგზავნა. ჯეინი წერდა, რომ ე, შეიძლება ბიჭი ეგონოთ ასეთი მოკლე თმითა და ანდროგინიური ჩაცმულობით; რომ შეიძლება მან ორივე – ქალისა და მამაკაცის ტუალეტებით ისარგებლოს, გააჩნია, როდის რომელს უფრო უსაფრთხოდ ჩათვლის და ამას ის წინასწარ შეგატყობინებთო. ჩვენი შეხვედრისას, ჯეინს ვკითხე, გენდერულ სპექტრში, თვითონ სად მოათავსებდა თავის ქალიშვილს. მიპასუხა: „მგონია, რომ თავად მას ნეიტრალურ სივრცეში უნდა ყოფნა“.

„ნეიტრალურ სივრცეში“ დამკვიდრება თინეიჯერისთვის საკმაოდ რთულია: ბიოლოგია თანდათანობით იჩენს ხოლმე თავს. თუმცა ხანდახან ბიოლოგიის შეყოვნებაც შეიძლება ცოტა ხნით, სქესობრივი მომწიფების შემკავებელი წამლების მიღებით, რომელთაც დროის მოგება შეუძლიათ იმ ბავშვებისთვის, რომლებიც საკუთარ სქესზე ორჭოფობენ. თუ 16 წლის ბავშვი გადაწყვეტს, რომ ტრანსგენდერი არ არის, შესაძლებელია, მომწიფების შემაკავებლის შედეგის შემოტრიალება: ბავშვი წყვეტს მაბლოკირებლების მიღებას და განაგრძობს მომწიფებას იმ სქესის შესაბამისად, რომლითაც დაიბადა. ხოლო იმ ბავშვებს, რომლებიც 16 წლის ასაკში გადაწყვეტენ გარდაქმნის გაგრძელებას, მანამდე მიღებულმა მაბლოკირებელმა წამლებმა, შესაძლოა, კიდევ უფრო გაუადვილონ საქმე. მათ შეუძლიათ დაიწყონ საპირისპირო სქესის ჰორმონების მიღება და პუბერტატული პერიოდი გაიარონ სასურველ სქესში – ისე, რომ ჯერ არც ჰქონდეთ განვითარებული მეორადი სქესობრივი მახასიათებლები, როგორებიცაა მკერდი, თმა სხეულზე ან ბოხი ხმა – ყველაფერი, რაც რთული შემოსაბრუნებელია.

„ენდოკრინოლოგთა საზოგადოება” მაბლოკირებლების გამოყენების რეკომენდაციას აძლევს გენდერული დისფორიის დიაგნოზის მქონე მოზარდებს. თუმცა, „ბლოკერების“ გრძელვადიანი ზეგავლენა ფიზიოლოგიურ განვითარებაზე, ტვინის ზრდასა და ძვლის მინერალების სიმჭიდროვეზე ჯერ უცნობია, რის გამოც ცხარე კამათი მიმდინარეობს მათი გამოყენების თაობაზე, ფიზიკურად ჯანმრთელ მოზარდებში.

თუმცა, მომწიფების მაბლოკირებლების გამოყენების საკითხზე უფრო მძიმეა შეკითხვა: ზედმეტად ბევრი ბავშვი, ზედმეტად ადრეულ ასაკში ხომ არ არის წახალისებული, რომ სოციალური ტრანზიცია განიცადოს?

UCLA-ის სქესობრივი ბიოლოგიის ცენტრის ხელმძღვანელი, გენეტიკოსი და პედიატრი ერიკ ვილაინი ამბობს, რომ ბავშვები ხშირად იცვლიან სურვილებს.

სატელეფონო საუბრისას მითხრა, რომ დაკვირვებების უდიდესი ნაწილი, რომელიც ეთმობა პატარა ბავშვების მიერ საკუთარი სქესით გამოწვეული დისკომფორტის კვლევას, ცხადყოფს, რომ უმეტესწილად ეს ბავშვები ცისგენდერები აღმოჩნდებიან ხოლმე (დაბადებისას დადგენილი სქესის შესაბამისად) და არა ტრანსები – და საერთო მოსახლეობასთან შედარებით, ამ ბავშვების დიდი ნაწილი გახდება იდენტიფიცირებული, როგორც გეი ან ბისექსუალი.

თუ ბიჭი იმას აკეთებს, რაც გოგონას ახასიათებს – უნდა გრძელი თმა, დედამისის ფეხსაცმლის მორგება, კაბების ჩაცმა და თოჯინებით თამაში – მაშინ საკუთარ თავს ეუბნება: „გოგონასავით ვიქცევი; ალბათ გოგო უნდა ვიყო“, მაგრამ ეს სურვილები გენდერული გამოხატვაა და არა გენდერული იდენტობა. ვილაინი მშობლებს ურჩევდა, არ იჩქარონ და თავის ბიჭს შეახსენონ, რომ ყველაფრის გაკეთება შეუძლიათ, რასაც გოგონები აკეთებენ და ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ის გოგოა.

ჟან მალპას თქმით (გენდერისა და ოჯახის პროექტი), სოციალური კონსულტანტები განსხვავებული სქესის წარმომადგენლად ყოფნის სურვილის მქონე ბავშვებში ეძებენ სამ ნიშანს: არადროებითი, თანმიმდევრული და ურყევი. და ამ კრიტერიუმს ბევრი ბავშვი შეესაბამება, ზოგი ხუთი წლისაც კი. „ისინი ამას დიდი ხანია გრძნობენ და უკან არ იხევენ“.

სწორედ ასე მოხდა სიეტლელი მწერლის, მარლო მაკის (ფსევდონიმი) ქალიშვილის შემთხვევაშიც. მაკის ბავშვი დაბადებისას ბიჭად იდენტიფიცირდა. თუმცა სამი წლისა უკვე დაჟინებით აცხადებდა, რომ გოგოა. დედამისს ეუბნებოდა, რაღაც შეცდომა მოხდა შენს მუცელში და დამაბრუნე, რომ გამოვასწოროთო.

„სულ ვუმეორებდი ჩემს ვაჟს, რომ შეეძლო ბიჭად დარჩენილიყო და რამდენიც უნდოდა, იმდენი ეთამაშა ბარბით, ჩაეცვა, რაც უნდოდა: კაბები, ქვედა ბოლოები და ბრჭყვიალები“, ამბობს მაკი. „მაგრამ ჩემმა ბავშვმა კატეგორიული უარი გამომიცხადა – არაო. ის გოგონა იყო“.

ბოლოს, ორივეს ერთწლიანი „ტანჯვის“ შემდეგ, მაკმა ნება დართო თავის ოთხი წლის შვილს, გოგოს სახელი აერჩია, მდედრობითი სქესის ნაცვალსახელები გამოეყენებინა და ბაღშიც გოგოსავით ევლო. ბავშვიც მაშინვე დამშვიდდა. ორ წელიწადში, ეთერში გასულ პოდკასტზე, მაკმა განაცხადა, რომ მის 6 წლის ტრანსგენდერ ქალიშვილს „ალბათ ნებისმიერ სხვა გოგონაზე გაცილებით მეტად მოსწონს გოგოდ ყოფნა“.

ზოგიერთი ტრანსგენდერი აქტივისტისთვის მიუღებელია ვილაინის განაცხადი, რომ ყოველი ბავშვის წარმოთქმული „ნეტა გოგო ვიყო“, არ უნდა წახალისდეს. თუმცა ვილაინი ამტკიცებს, რომ ცდილობს გენდერული სტერეოტიპების მიღმა იფიქროს. „ვცდილობ, გენდერული გამოხატვის ფართო დიაპაზონის იდეა დავიცვა“, – შუაღამისას მომწერა მან იმეილზე, იმდენად უნდოდა ამ თემაზე ლაპარაკის გაგრძელება ჩვენი სატელეფონო ჩართვის შემდეგ – „რაც მოიცავს ბიჭებისა და კაცების მიერ გრძელი თმის გაზრდას, ცეკვისა და ოპერის სიყვარულს, თუ უნდათ, კაბების ტარებას, კაცების სიყვარულს, რაც სულაც არ ნიშნავს, რომ ამის გამო „გოგონები არიან“; თავგადაპარსულ გოგონებს, პირსინგებით, შარვლებით, ფიზიკის სიყვარულით, ქალების სიყვარულით, რაც ასევე არ აქცევს მათ კაცებად“.

აქ კი ყველაფერი იმღვრევა გენდერის სამყაროში. ახალგაზრდებმა, მაკის ქალიშვილმა, ჩარლი შპიგელმა კალიფორნიიდან ან ე-მ ნიუ იორკიდან, უნდა მიიღონ ბიოლოგიური გადაწყვეტილება, რაც მათ ჯანმრთელობასა და ბედნიერებაზე იმოქმედებს მომდევნო 50 წელი. ამავე დროს, ეს გადაწყვეტილებები ცვალებადი გენდერული ნორმების მორევში ეხვევა.

„ალბათ, ხალხი გადაუწყვეტელი სქესისას მიწოდებს“, მითხრა ე-მ ივნისში ჩვენი მეორე შეხვედრისას. „არსებობს ასეთი რამ? მგონი ჰგავს რაღაცას“. თუმცა „გადაუწყვეტელი“ ვერ იქნები სამუდამოდ, ეს თავადაც კარგად იცოდა, ამიტომ უკვე იხრებოდა „ტრანს ბიჭობისკენ“. ეს პროცესი კიდევ უფრო ნათელი გახდა სექტემბერში, როცა ყველას გვთხოვდა, მის მიმართ ნეიტრალური ნაცვალსახელი გამოგვეყენებინა. დროთა განმავლობაში თუ ე კაცის იდენტობაზე შეჩერდება, ფიქრობს, რომ უბრალოდ კაცივით ცხოვრება, ნაცვალსახელების გამოცვლა და სახელის შეცვლა (ვარიანტებს შორის „ჰიუ“ ლიდერობს) საკმარისი აღარ იქნება. მაშინ ფიზიკურადაც მამაკაცი უნდა გახდეს, რაც ტესტოსტერონის მიღებას გულისხმობს. ამ ეტაპზე ეს ზედმეტად მეჩვენებაო, მითხრა. მალე 15 წლის ხდებოდა და გადაწყვიტა, კიდევ ერთი წელი კარგად დაფიქრებულიყო.

ეს განცდები იმიტომაც იძენს ასეთ ფორმას, რომ ის 21-ე საუკუნის შვილია – ეპოქის, როცა ცნებები „ტრანსგენდერი“ და „გენდერთან შეუთავსებელი“ ყველგან ტრიალებს. თუმცა მისი ვარიანტები მაინც შეზღუდულია, რადგან დასავლურ კულტურაში იზრდება, სადაც დიდი უმრავლესობისთვის სქესი მაინც ან ერთია, ან მეორე. რამდენად განსხვავებული იქნებოდა მისი ყოფა იქ, სადაც იარსებებდა ფორმალური როლი, რომელიც სულ სხვა სქესს შეესაბამებოდა.

მთელ მსოფლიოშია ასეთი ადგილები: სამხრეთი აზია (სადაც მესამე სქესს ჰქვია ჰიჯრა), ნიგერია (იან დაუდუ), მექსიკა (მუშე), სამოა (ფა’აფაფინი), ტაილანდი (კათოი), ტონგა (ფახალეიტი) და თვით აშშ, სადაც მესამე სქესი გვხვდება ჰავაიზე (მაჰუ) და მკვიდრი ამერიკელების რამდენიმე ტომში (ორსულიანი). არსებობს მათ შორის გარკვეული სხვაობები, მაგრამ ეს კატეგორია, როგორც წესი, მოიცავს ანატომიურად კაცებს ქალური მანერებით, რომლებსაც სექსუალურად მამაკაცები იზიდავთ და თითქმის არასდროს – მესამე სქესის ადამიანები. უფრო იშვიათად ხდება, რომ ზოგიერთი მესამე სქესის ადამიანი, მაგალითად „ბურნეშა“ ალბანეთში და ფა’აფატამა სამოაში, ანატომიურად ქალები არიან და მამაკაცებივით ცხოვრობენ.

შარშან, ზაფხულში სამოაში გავემგზავრე ფსიქოლოგიის პროფესორის, პოლ ვეიზის მოწვევით; მისი აზრით, სამოელი ფა’აფაფინი მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე კარგად მიღებული მესამე სქესია.

ლეთბრიჯის უნივერსიტეტის (ალბერტა, კანადა) პროფესორი და კვლევების ხელმძღვანელი პოლ ვეიზი სამოას იმდენად ხშირად სტუმრობს, რომ იქ სახლიც შეიძინა და მანქანაც. მესამე სქესთან დაკავშირებით, მას ყველაზე მეტად აინტერესებს მამრობითი სქესის ურთიერთლტოლვის „ევოლუციურ პარადოქსში” გარკვევა. ფა’აფაფინის თითქმის არასდროს ჰყავს საკუთარი შვილები, როგორ ხერხდება ამ თვისების მატარებელი გენების გადაცემა შთამომავლობის გარეშე? ბუნებრივ გადარჩევას ხომ უნდა წაეშალა მათი კვალი?

ვეიზის თქმით, ფა’აფაფინობა, ისევე, როგორც ჰომოსექსუალობა, ნაწილობრივ მაინც გენეტიკურია (მისივე თქმით, დაახლოებით იმავე სიხშირით გვხვდება, როგორც მამრობითი ჰომოსექსუალობა დასავლეთის მრავალ ქვეყანაში – მოსახლეობის დაახლოებით 3%). მან გამაცნო ჯოზი, 29 წლის, მაღალი, გამხდარი, სკოლის მასწავლებელი. ჯოზი სოფელში, დედაქალაქ აპიადან ერთი საათის სავალზე ცხოვრობს. ჩემს შეკითხვებზე ეცინებოდა, განსაკუთრებით, როცა ბიჭებზე ვეკითხებოდი. ჯოზისთვის, ფა’აფაფინობა ასევე ოჯახური თავისებურებაა. ჩვენს ლაპარაკს რამდენიმე მისი ფა’აფაფინი ნათესავი უსმენდა: ბიძა ენდრიუ – პენსიონერი ექთანი, რომელსაც ენჯის ეძახიან; მისი ბიძაშვილი ტრიშა ტუილომა, რომელიც ვეიზის კვლევის ასისტენტიცაა და ტუილომას ხუთი წლის დისშვილი.

ახლა ვეიზი ორ ჰიპოთეზას იკვლევს, რომლებმაც შეიძლება ახსნას მამრობითი ჰომოსექსუალობა ევოლუციური პარადოქსი.

პირველი, სქესობრივად ანტაგონისტური გენის ჰიპოთეზა უშვებს, რომ კაცების მიმართ სქესობრივი მიზიდულობის გენი განსხვავებულად მოქმედებს იმის მიხედვით, თუ რა სქესისაა მისი მატარებელი: რეპროდუქციული საფასურის ნაცვლად, რაც კაცებში ხდება, ამ გენს ქალებში რეპროდუქციული სარგებელი აქვს – რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ გენის მატარებელი ქალები უფრო ნაყოფიერები უნდა იყვნენ. ვეიზიმ და მისმა კოლეგებმა აღმოაჩინეს, რომ ფა’აფაფინის დედებსა და ბებიებს, დედის ხაზით, მართლაც უფრო მეტი შვილი ჰყავთ, ვიდრე ჰეტეროსექსუალი სამოელი კაცების დედებსა და ბებიებს. თუმცა მათ ვერ მიაგნეს ანალოგიურ მტკიცებულებას მამის ხაზის ბებიებს შორის – ან ფა’აფაფინის მამიდებს შორის, რაც ბევრად უფრო ახლოს მიიყვანდათ უტყუარ მტკიცებულებასთან.

მეორე ვარიანტია ნათესაური გადარჩევის ჰიპოთეზა – მოსაზრება, რომ ის დრო და ფული, რასაც ჰომოსექსუალი კაცები საკუთარი დისა და ძმის შვილების გაზრდას უთმობენ, ქმნის ალბათობას, რომ ეს გოგო-ბიჭები მათ დნმ-ს გადასცემენ მომავალ თაობებს. მართლაც, ვეიზიმ გამაცნო ფა’აფაფინები, რომლებიც საკუთარ და-ძმის შვილებზე ზრუნავენ. 42 წლის ტრიშა ტუილომა, ვეიზის ასისტენტად მუშაობით ნაშოვნ ფულს ხარჯავს თავისი დის შვილების საჭმელზე, სწავლის გადასახადზე, ტკბილეულობასა და ელექტროენერგიის გადასახადზეც კი. ვეიზის ოფიციალური კვლევაც ადასტურებს, რომ ფა’აფაფინი უფრო მეტს სთავაზობს დის უმცროს ქალიშვი-ლებს – იქნება ეს ფული, დრო თუ ემოციური მხარდაჭერა, ვიდრე რომელიმე სამოელი ჰეტეროსექსუალი ქალი ან კაცი.

გენდერული იდენტობის კიდევ ერთი მომენტი გახდა ჩემთვის გასაგები, როცა ვეიზიმ თავისი დიდი ხნის პარტნიორი, ალატინა იოელუ გამაცნო – ფა’აფაფინი, რომელსაც ვეიზი 13 წლის წინ შეხვდა. იოელუმ ჩემს სასტუმროსთან მოაყენა მანქანა, სწორედ მაშინ გავიაზრე, რას გულისხმობს ფა’აფაფინობა. ის გაცილებით მამაკაცური იყო, ვიდრე მანამდე ნანახი ნებისმიერი ფა’აფაფინი. მაღალი, მხრებგაშლილი, გაბადრული, სიმპათიური. ზუსტად ისე ეცვა, როგორც ვეიზის – ჯიბეებიანი შორტები და მაისური. რას უნდა ნიშნავდეს ადამიანისთვის, რომელიც კაცივით გამოიყურება, ის რომ მესამე სქესს მიეკუთვნება – იმას, რომელიც წესით, ზედმეტ ქალურობას მოიაზრებს?

მოგვიანებით, სამივენი მაგიდას მივუსხედით, ვსადილობდით და ვლაპარაკობდით. იოელუს ფა’აფაფინობა კარგად ასახავდა, თუ რამდენად ღრმადაა გამჯდარი სქესის აღქმა კულტურაში. მომავალში ვეიზი და იოელუ დაქორწინებასა და პენსიაზე გასვლას აპირებენ კანადაში (ვეიზი 50 წლისაა, იოელუ – 38-ის). „იქ ჩვენ, უბრალოდ, ერთი სქესის წყვილი ვიქნებით“, მითხრა ვეიზიმ.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იოელუს გენდერული კლასიფიკაცია, თითქოს, ჯადოსნურად შეიცვლება ფა’აფაფინიდან ჰომოსექსუალ კაცად, მხოლოდ და მხოლოდ საზღვრის გადაკვეთით.

სრული ვერსია წაიკითხეთ იანვრის ნომერში.