ზაგროსის მწვერვალები ისევ დათოვლილია. აქ, დასავლეთ ირანში, მთების ფერდობები და ხეობები გრძელი, ხვეული გზებით არის დასერილი. ამ ბილიკებით ირანელი მომთაბარეები ათასობით წლის განმავლობაში მიერეკებიან საქონელს ზაფხულის საძოვრებისკენ.

ვინც ჯერ კიდევ მომთაბარე ცხოვრების წესს მისდევს, ცხენების ნაცვლად უკვე მსუბუქი ავტომობილებით და ნაქირავები სატვირთო მანქანებით მწყემსავს ცხვარს. ზაფხულის საძოვრები ირანის მთიან ნაწილში ქალაქ ჩელგერდთანაა ახლოს. წინათ ბარში ჩამოსასვლელად და ოჯახის ამბების გასაგებად ბახთიარის ტომის მწყემსებს მთელი დღე უნდა ემგზავრათ, ახლა მათ მობილური ტელეფონები აქვთ და სუსტ სიგნალს უჩივიან.

ამ გზას ირანელი მომთაბარეები ათწლეულების განმავლობაში გადიან. გაზაფხულზე საქონელს ზაგროსის მთების საძოვრებისკენ მიერეკებიან, სადაც მათი ცხვრებისა და თხებისთვის სიგრილე და საკმარისი ბალახია, შემოდგომის მიწურულს კი ირანის ნავთობით მდიდარ ხუზისტანის პროვინციას უბრუნდებიან. საქონელი კარგად ნაკვები და გაძლიერებულია ზამთრის თვეების გადასატანად.

მომთაბარე ცხოვრების წესის გამო თანამედროვე ცივილიზაცია მილიონზე მეტ ადამიანს არ შეჰხებია. ცვლილებას ღრმად გამჯდარმა ტრადიციებმა და პატრიარქატმაც შეუშალა ხელი, თუმცა, მუდმივმა გვალვამ და ქვიშის ქარიშხლებმა, ურბანიზაციამ, მობილურმა ინტერნეტმა და განათლების მიღების შესაძლებლობამ მომთაბარეთა რიცხვი მნიშვნელოვნად შეამცირა.

ხეობას ავდრის მომასწავებელი ღრუბლები გადაეფარა და გაწვიმდა. ერთ-ერთი წყვილი კარავში შეიყუჟა. 73 წლის ბიბი ნაზ ყანბარი და მისი ქმარი, ნეჯათი ყოველ წელს ერთსა და იმავე ადგილზე შლიან კარავს. აქ 200 წლის განმავლობაში ამოდიოდა მათი საგვარეულო. წინათ მათი კარვის გარშემო ათობით კარავი იყო გაშლილი. ახლა ერთიღა შემორჩა – შორეული ბიძაშვილის. მოხუცები ამბობენ, რომ გაზაფხული უჩვეულოდ ცივი და ნესტიანი გამოდგა, სიცივე ხანდახან ძვლებში ატანს, ძლიერი წვიმისგან კი მათ ორჯერ მოუხდათ კარვის გადარჩენა. ფარა მთებში ნაადრევად ამორეკეს, რათა ზამთრისგან დამშეულ საქონელს გაზაფხულის ბალახი მოეძოვა. ცოლ-ქმარს რვა შვილიდან არც ერთი არ გამოჰყვა საძოვრებზე. ბიბი ნაზ ყანბარის მობილური ტელეფონი დამჯდარია, რის გამოც იგი შვილებს ვერ ურეკავს.

„რვავე ქალაქში გადავიდა საცხოვრებლად, რა აზრი ჰქონდა მათ გაჩენას?“ – ამბობს ბიბი თავის შვილებზე, რომლებმაც საკუთარი ფარები გაყიდეს და ქალაქში გადასახლდნენ. “ეს რა ცხოვრებაა?“ – კითხულობს ქალი და კარავში გაჩენილ ხვრელებზე მიგვითითებს. “ღამე სამი საბანი გვეფარა და მაინც ვიყინებოდით. მეც მინდა სახლში ცხოვრება“.

მომთაბარეთა რიცხვი უფრო და უფრო მცირდება, ბარში ცხოვრებას, პირველ რიგში, ქალები უჭერენ მხარს. მომთაბარე ცხოვრების წესი მათთვის განსაკუთრებით მძიმეა. 61 წლის ზაჰრა ამირი, ცხრა შვილის დედა, გაღვიძებისთანავე შორეულ გზას უნდა დაადგეს და ჭის წყალი მოიტანოს, შემდეგ პური გამოაცხოს და საუზმე მოამზადოს, ქმართან ერთად მწყემსოს, ცხვარი მოწველოს და ყველი ამოიყვანოს. მისი ხელები და სახე მზისგან არის გაშავებული. როდესაც თავისუფალი დრო გამოუჩნდება, ქილიმს ანუ ხალიჩას ქსოვს. ზაფხულის საძოვრებამდე მისმა სამმა ქალიშვილმა ცხენით და რვა ჯორით ამოზიდა ოჯახის ნივთები და კარავი.

“ამდენი წლის მძიმე მუშაობის შემდეგ არაფერი მაბადია შვილების და მზის გარდა“, – ამბობს ამირი. ოფიციალურად მომთაბარეებში ირანული მემკვიდრეობითი სამართალი მოქმედებს, მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, ქალები იშვიათად იღებენ მემკვიდრეობას. ტრადიციულად, მომთაბარე ქალი მემკვიდრეობის უფლებას ძმას ჩუქნის. სანაცვლოდ, ქალებს ცხენების ყოლა და იარაღის ტარება შეუძლიათ. ამირის ცხენიც ჰყავს და იარაღიც აქვს. ბევრი ირანელი მომთაბარე მამაკაცი თვლის, რომ საქონლის მოწველა, წყლის მოტანა და ქალისთვის მემკვიდრეობის დატოვება მამაკაცისთვის შეუფერებელი საქმეა. 33 წლის მარზიეჰ ესმაეილფური ამბობს, რომ არც კი უფიქრია მემკვიდრეობა მოეთხოვა. “ამას როგორც კი გააკეთებ, ყველა შენზე დაიწყებს ლაპარაკს“, – ამბობს ქალი.

მძიმე სამუშაომ, უფლებების არარსებობამ და იმის ცოდნამ, რომ ირანში სხვა ქალებს ბევრად უფრო იოლი ცხოვრება აქვთ, მრავალი მომთაბარე ქალი აქცია ცვლილებების მომხრედ. 41 წლის მაჰნაზ ყეიბფური ათი წელია აღარ ცხოვრობს კარავში. მას და მის ქმარს ორი პატარა ქოხი აქვთ. ზამთრისთვის – ხუზისტანის პროვინციაში, საზაფხულოდ კი – ჩელგერდთან ახლოს. “ჩემს ქალიშვილს მომთაბარეზე არ გავათხოვებ“, – ამბობს მაჰნაზი.

გენდერულ საკითხებს 15-წლიანი გვალვაც ემატება. მრავალი მდინარე და ტბა დაშრა. საქონელს წყალი სჭირდება, მომთაბარეებს კი უფრო და უფრო შორს უწევთ წასვლა წყლის მოსატანად. ინტენსიური მშენებლობის შედეგად გაჩენილი ღობეები, გზები და კაშხლები მათ გზას უხერგავს.

ბევრი ყოფილი მომთაბარე პატარა ქალაქ ლალიში დასახლდა. აქ ისინი ქოხებში ცხოვრობენ. საღამოვდება, მეჰდი ყაფარი და მისი მეგობარი ეიდი შამსი ჩილიმს აბოლებენ და წარსულს იხსენებენ. მათი ცოლები ახლა უკეთესად გრძნობენ თავს, მათი შვილები სკოლაში დადიან.

მთაში დარჩენილ 76 წლის ნეჯათ ყამბარის, ბიბი ნაზის ქმარს, სჯერა, რომ მომთაბარეების წინაპრები პრეისლამური ირანის მეფეები იყვნენ.

“ჩვენ დიდი ქურუშ ქაბირის შთამომავლები ვართ“. ნეჯათი სპარსეთის მეფე კიროს დიდს გულისხმობს, რომელიც უზარმაზარ იმპერიას ძვ.წ. VI საუკუნეში მართავდა. ნეჯათი და მისი ცოლი უკანასკნელ მომთაბარეთა შორის არიან. “როდესაც მოვკვდებით, ჩვენი ხალხი საბოლოოდ გადაშენდება. გული მწყდება, ამაზე რომ ვფიქრობ“.

სრული ვერსია წაიკითხეთ ოქტომბრის ნომერში.