იყავი ახალგაზრდა და იცხოვრე დიდხანს

წარმოიდგინეთ თქვენი საყვარელი ადგილი, რომელთან მისასვლელადაც ფერდობი უნდა აიაროთ.

ახლა წარმოიდგინეთ, რომ წვერს მიაღწიეთ. შეხედეთ დანარჩენებს, რომლებიც თქვენკენ მოიწევენ. დაინახავთ ორი ტიპის ადამიანებს.

პირველი ცოცხალი, მკვირცხლი ადამიანების ტიპია. ისინი იღიმებიან, იცინიან, თითქმის არ ოფლიანდებიან და სრულ სიამოვნებას იღებენ. უხარიათ, რომ დანიშნულების ადგილს უახლოვდებიან და ერთი სული აქვთ განიცადონ ის, რაც წვერზე ელოდებათ.

მეორე ჯგუფი იტანჯება. ასვლისას 10-ჯერ მაინც უწევთ სულის მოთქმა. თითოეულ ნაბიჯს დიდი ენერგია მიაქვს. ბევრი დაგვრჩა?

რა განსხვავებაა მათ შორის? დიახ, შეიძლება ეს იყოს მათი წონა ან ასაკი, მაგრამ ეს უთუოდ იქნება მათი ზოგადი ჯანმრთელობაც.

ნაკლებად სავარაუდოა, რომ განსხვავება იყოს დაბადებისას მემკვიდრეობით მიღებულ გენებში. განსხვავება ცხოვრების წესშია.

ჩემმა თანაავტორებმა, პიტერ ლინემანმა, ალბერტ რატნერმა და მე National Geographic-ის მიერ გამოცემულ წიგნს „დიდი ასაკობრივი გადატვირთვა“ დავარქვით. ამავე ტერმინით ვიხსენიებთ იმ ცვლილებას, რომელსაც ვამჩნევთ: გარღვევებს ჯანდაცვასა და მედიცინაში, რომლებიც უფრო დღეგრძელ და ახალგაზრდულ ცხოვრებას შეგვიქმნიან; წინსვლებს, რომლებიც გარდაქმნის ჩვენს საზოგადოებას, ეკონომიკასა და მომავალს.

დიდი ასაკობრივი გადატვირთვისთვის რომ მოვემზადოთ, ცვლილებებისთვის უნდა ვიყოთ მზად: იგულისხმება არა მხოლოდ ჯანმრთელად ყოფნა და სიჯანსაღის შენარჩუნება, არამედ საკუთარი თავის აღსადგენად საკმარისი ჯანმრთელობის ქონა. ნამდვილად ფანტასტიკური მომავალი გველოდება, მაგრამ იმისათვის, რომ ამ მომავლით და ჩვენი დღეგრძელობით ვისიამოვნოთ, ახლავე უნდა გავხდეთ გენეტიკური ინჟინრები.

ცხოვრების წესი და გენეტიკა ურთიერთდაკავშირებულია: ცხოვრების წესი განსაზღვრავს, როგორ იმუშავებს ჩვენი გენები და, შესაბამისად, ჩვენი ორგანიზმი.

გენის ექსპრესიის კვლევები აჩვენებს, რომ ცხოვრების კონკრეტული წესი ზემოქმედებს გარკვეული გენების ჩართვა-გამორთვაზე. მეტიც, ჩვენი არჩევანით შეგვიძლია 1500 აქტიური გენიდან დაახლოებით 1200 გამოვრთოთ და პირიქით – 21 000-მდე პასიური გენის აქტივაცია მოვახერხოთ.

მაგალითად, ფიზიკური აქტიურობის შეცვლის, სტრესის მართვისა და დიეტის შემდეგ კაცებმა შეძლეს, გამოერთოთ პროსტატის კიბოს ზრდასთან დაკავშირებული გენები და ჩაერთოთ იმ პროტეინის წარმომშობი გენი, რომელიც სიმსივნურ უჯრედებს თვითგანადგურებას აიძულებს. იმავენაირადაა მსხვილი ნაწლავისა და ძუძუს კიბოს შემთხვევაშიც: ცხოვრების სტილის შეცვლისას ჩაირთო კიბოსთან მებრძოლი გენები, მათი ხელშემწყობი გენები კი – გამოირთო.

მეცნიერება გვეუბნება, რომ 60 წლის ასაკისთვის ჯანმრთელობის მდგომარეობის 75% ჩვენი არჩევანითაა განპირობებული. ესაა გენეტიკური თვითინჟინერია: ჯანმრთელი ქმედება ჩართავს გამაახალგაზრდავებელ გენებს, მაბერებელს კი – გამორთავს. ეს პროცესი მილიონობით წლის ევოლუციის შედეგია. კარგი არჩევანი (და პროტეინები, რომლებიც მათ გამო ვითარდება) კიდევ უფრო მეტ პროტეინს ქმნის, ცუდი გენების აქტივაციით კი უფრო მეტი ცუდი და გამანადგურებელი გენი ჩაირთვება.

ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ ის, თუ როგორ მუშაობს და რეაგირებს ჩვენი სხეული და, საბოლოოდ, რამდენად ჯანმრთელნი ვართ და რამდენი ხანი ვიცოცხლებთ. აქ მოგიყვანთ სამ მთავარ მიზეზს, რომელთა გამოც აუცილებელია, სწორი გადაწყვეტილებებით მუდმივად ჯანმრთელობისა და ახალგაზრდობისკენ მივისწრაფოდეთ.

ჯობია მყარი საფუძველი ახლა ავაშენოთ. ალბათ იცნობთ ადამიანებს, რომლებმაც რთული დაავადება, უბედური შემთხვევა ან ოპერაცია გადაიტანეს, მათზე კი თქვეს, რომ ამ პიროვნებების ფიზიკურმა და მენტალურმა ძალამ მათი ორგანიზმი საბრძოლველად მოაღონიერა და სტრესის გადასატანადაც უკეთესად აღჭურვა. იგივე ეხება COVID-19-ის პანდემიას: დაავადება მძიმედ უფრო დიდი ალბათობით ისეთი გარემოებების არსებობისას ვითარდება, როგორიცაა ჭარბწონიანობა, დიაბეტი, გულის დაავადება, ფილტვის ქრონიკულ-ობსტრუქციული დაავადება და იმუნური დისფუნქცია.

იგივე პრინციპი მოქმედებს დღეგრძელი ცხოვრების შემთხვევაშიც. ჯანსაღი ქმედებები ქრონიკულ დაავადებებს აგვაშორებს და დიდხანს გვაცოცხლებს. რაც უფრო ძლიერნი ვართ თავიდან, მით უფრო ძლიერნი ვიქნებით მთელი რბოლის დროს, ფინიშის ხაზამდე.

არ ვიცით, რამდენჯერ შევძლებთ გადატვირთვას. უტოპიურ 25-ე საუკუნეში, ალბათ, იარსებებს რაიმე კატაკომბი, რომელშიც შეხვალთ, ღილაკებს დააჭერთ და წაშლით თითოეულ მოწეულ სიგარეტს, ყოველ შემწვარ კარტოფილს. მაგრამ ნაკლებ სავარაუდოა, რომ ახლო მომავალში გადატვირთვის ბევრი შანსი მოგვეცეს. ამ შანსების ეფექტურად გამოყენების უნარს კი განსაზღვრავს ის, თუ რამდენად აუმჯობესებთ საკუთარ ბიოლოგიას აპრობირებული მეთოდებით: კვებით, ფიზიკური აქტივობით, ძილით, თამბაქოზე უარის თქმით და სტრესის მართვით.

ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ ის, თუ როგორ მუშაობს და რეაგირებს ჩვენი სხეული და, საბოლოოდ, რამდენად ჯანმრთელნი ვართ და რამდენი ხანი ვიცოცხლებთ.

რაც არ უნდა მოხდეს, ჩვენს ტვინს ვჭირდებით. მეცნიერების წყალობით რომ შევძლოთ კიდევაც ჩვენი უჯრედების, გენებისა და სხეულის შემადგენელი სხვა მექანიზმების შესწორება, თუ ჩვენი ტვინი გაჩერდება, ჩვენც წავალთ. თუ ახალგაზრდობის გახანგრძლივება გვინდა, აუცილებელია დნმ-ის ჩართვა-გამორთვაზე ვიქონიოთ გავლენა ტვინის დასაცავად, ამისთვის კი იგივე ნაბიჯებია საჭირო, რაც დანარჩენი სხეულის დაცვისას.

როგორც გამოვლინდა, ქვემოთ ჩამოთვლილ ქცევებს ყველაზე დიდი გავლენა აქვს ჩვენს ბიოლოგიურ ფუნქციონირებაზე. ყოველთვის იდეალურად ვერ მოვიქცევით. ჩვენი დღეგრძელობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ დროის უმეტეს ნაწილში ჯამში რა გადაწყვეტილებებს ვიღებთ. მაშ, როგორ ავირჩიოთ უკეთესი ქცევა?

ჩვენ ინფორმაციაზე წვდომის პიკში ვიმყოფებით, ჯანდაცვის ინდუსტრია კი ამდენად განვითარებული არასოდეს ყოფილა. და მაინც, მილიონობით ადამიანი ქცევასთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის პრობლემით მოკვდება ან დაავადდება, მათ შორის გულის დაავადებით, ფილტვის კიბოთი, ტვინის ინსულტით, დიაბეტით ან დემენციით (დიახ, კვლევებმა აჩვენა, რომ ჯანსაღი ცხოვრების წესი დემენციის რისკს 60%-ით ამცირებს).

მარტივი არაა საკუთარი თავისთვის ჯანსაღად ცხოვრების შთაგონება. და მაინც, გვაქვს მონაცემები იმაზე, თუ რამ იმუშავა. ადამიანებს, რომლებიც დადებითად ცვლიან ცხოვრების წესს, რამდენიმე რამ ახასიათებთ:

ისინი აკმაყოფილებენ ექვს მაჩვენებელს.* ყველაზე ჯანმრთელი ადამიანები ამ გვერდის ბოლოს მოცემულ ექვს მაჩვენებელს აკმაყოფილებენ. ამიტომ ჯანმრთელობის ბარომერტს ვუწოდეთ „6 ნორმა +2“: ეს გულისხმობს ექვს მაჩვენებელში ნორმალურ ქულას და კიდევ ორ ფაქტორს: ოჯახის ექიმის მონახულებას და დროულ ვაქცინაციას.

ისინი იყენებენ ტექნოლოგიას. ბაზარი გაჯერებულია გონიერი აპარატებით, რომლებიც რეალურ დროში გვაძლევენ ინფორმაციას ჩვენს ქმედებებზე. შეგვიძლია გავზომოთ ნაბიჯები, აქტიურად გატარებული წუთები, გულისცემა, კალორიები, ძილის ხარისხი და სხვა. ტექნოლოგია გვეხმარება, მივაღწიოთ ამ მიზნებს, განსაკუთრებით, როდესაც მწვრთნელიც გვაქეზებს. ადამიანური ჩარევა ტექნოლოგიის გავლენას და ცვლილებებს კიდევ უფრო ღირებულს ხდის.

ისინი იყენებენ ეკონომიკურ ბერკეტებს. ეს საბაზისო ადამიანური რეაქციაა: დიდი ფინანსური წახალისება ყოველთვის განაპირობებს ქმედებებს. სტიმულის შექმნა დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ წაახალისებს მთავრობა ან დაწესებულება თანამშრომლებს, რომლებიც არიან ან ხდებიან ჯანმრთელნი. ჩვენ შეგვიძლია უკეთესი ჯანმრთელობით გავაუმჯობესოთ ჩვენი ფინანსური მდგომარეობა. ეს დაკავშირებულია დაბალ სამედიცინო ხარჯებთან, მეტ პროფესიულ პროდუქტიულობასთან, ხანგრძლივ კარიერასთან და ნაკლებ შფოთთან პანდემიების გავლენაზე.

მათ ჰყავთ ერთი ან რამდენიმე ქომაგი. ჩვენ უნდა შევქმნათ ერთმანეთის მხარდამჭერი ადამიანების ეკოსისტემა. ეს შეიძლება იყოს ერთი ადამიანი, ჯგუფი ან დიდი თემი ადამიანებისა, რომლებსაც მიზანი აერთიანებთ. ზოგ ჩვენგანს ამ თავგადასავალში მხარდამჭერთა რამდენიმე ტიპიც გვყოლია. ქცევის ცვლილებისას პარტნიორის ან პარტნიორების ყოლა ყველაზე მეტად განსაზღვრავს წარმატებას.

ისინი პატარ-პატარა, მაგრამ მნიშვნელოვან რაღაცებს აკეთებენ. როდესაც თანაავტორ პიტერ ლინემანს 59 და შემდეგ 64 წლის ასაკში მენჯ-ბარძაყის სახსრის ოპერაციის გაკეთება მოუხდა, ქირურგიულ ჩარევამდე ფიზიოთერაპია ჩაიტარა და ოპერაციის შემდეგაც გააგრძელა; იგი სწრაფად და სრულად გამოჯანმრთელდა. პიტერის ფიზიოთერაპევტმა შენიშნა, რომ პაციენტების უმეტესობა ოპერაციას დასუსტებული იკეთებს და პოსტსაოპერაციო თერაპიასაც უგულებელყოფს. ალბათ ფიქრობენ, მნიშვნელოვანი არ არისო. აი, ასე ვუყურებთ ბევრი ჩვენგანი ჯანმრთელობას: რატომ ვიზრუნოთ პატარა რაღაცებზე? ექნება კი გავლენა რამეზე? დიახ! პატარა გადაწყვეტილებები გროვდება, მით უფრო, თუ ასაკში შევდივართ.

მეცნიერება მალე ედემის ბაღს შემოგვთავაზებს. არა მხოლოდ დღეგრძელობას, არამედ ენერგიით სავსე წლების გახანგრძლივებას – ან, კიდევ უკეთესი, დღეგრძელ ახალგაზრდობას.

თქვენზეა დამოკიდებული, გამოიყენებთ ამ შანსს თუ – არა.

ჯანმრთელობის „გადატვირთვა“
მეცნიერება და ტექნოლოგია გარდაქმნის ჩვენს უნარს, ვიცხოვროთ დიდხანს, ახალგაზრდულად და უკეთესად. ამას ამტკიცებს მაიკლ როიზენის, პიტერ ლინემანისა და ალბერტ რატნერის წიგნი „დიდი ასაკობრივი გადატვირთვა: დღეგრძელობის კოდის გაშიფვრა ახალგაზრდული მომავლისთვის“. National Geographic-მა წიგნი სექტემბერში გამოსცა.

*კარგი ჯანმრთელობის ექვსი მაჩვენებელი

ჯანმრთელობის ექვსი მაჩვენებელი, რომლებიც დღეგრძელობას უწყობს ხელს:

• 120 mmHg სისტოლური და 80 mmHg დიასტოლური წნევა

• 27-ზე დაბალი სხეულის მასის ინდექსი ან წელისა და სიმაღლის შეფარდება 0,40-0,55

• 70-ზე ნაკლები მგ/დლ დსლ ქოლესტეროლი (გულის დაავადების რისკფაქტორი)

• 106-ზე ნაკლები მგ/დლ გლუკოზის დონე სისხლში უზმოზე (დაკავშირებული დიაბეტთან)

• კოტინინის არარსებობა შარდში (თამბაქოს გამოყენების მაჩვენებელი)

• სტრესის მართვის პროგრამის გავლა

ექიმი მაიკლ როიზენი, კლივლენდის კლინიკის ჯანმრთელობის მთავარი დამსახურებული ოფიცერია. იგი, ასევე, კეის-ვესტერნ-რეზერვის უნივერსიტეტის კლივლენდის მედიცინის სასწავლო კოლეჯის პროფესორი და New York Times-ის ოთხი ყველაზე ცნობილი ბესტსელერის ავტორია.