ჯადოსნური სინამდვილე

სპერმატოზოიდი კვერცხუჯრედს შეერწყმება და ერთი უჯრედი, ზიგოტა წარმოიქმნება. ზიგოტა იწყებს დაყოფას და ორასიოდე სრულიად ერთნაირი უჯრედის „გროვას” იძლევა. შემდეგ, მათგან ემბრიონი ყალიბდება. ემბრიონს გულიც აქვს, ტვინი და ღვიძლიც თითოეულისთვის დამახასიათებელი უნიკალური უჯრედებით. როგორ წარმოქმნის ამ იდენტური უჯრედების ეს თავდაპირველი „გროვა” ასე რადიკალურად განსხვავებულ სხვადასხვა ორგანოს ქსოვილის მაღალსპეციალიზებულ უჯრედებს? რადგან ევოლუციამ ასეთი სასწაული შექმნა, შეუძლია ამ უჯრედს ზრდასრულ ადამიანში გადანერგვისას, დაზიანებული ორგანოს უჯრედი ჩაანაცვლოს? ეს საუკუნის კითხვაა. მეცნიერებამ მას, 60-იან წლებში, დადებითი პასუხი გასცა და ამ სფეროში „პირველი რევოლუცია” მოახდინა. ცნობისთვის, უჯრედების ამ თავდაპირველ „გროვას” ღეროვანი უჯრედები ჰქვია. 

სისხლსა და იმუნურ სისტემასთან დაკავშირებული მთელი რიგი გენეტიკური დარღვევები, კიბო, პირველი ტიპის შაქრიანი დიაბეტი, პარკინსონის დაავადება, სხვადასხვა წარმოშობის სიბრმავე თუ სიყრუე, ალცჰაიმერის დაავადება, ზურგის ტვინის ტრავმები და ეტლს მიჯაჭვული ადამიანების ტანჯვა, სხვადასხვა ქსოვილის (მათ შორის გულის კუნთის) ინფარქტი, ტვინის ინსულტი… ეს არასრული სიაა იმ დაავადებებისა თუ დისფუნქციებისა, რომელთა გამოსწორება ღეროვანი უჯრედების გამოყენებითაა შესაძლებელი და ეს „ვარდისფერი სათვალიდან” დანახული ოცნება არ არის. ეს რეალობაა! მაგრამ პრობლემური რეალობა, რადგან სულ ცოტა ხნის წინაც კი, ღეროვანი უჯრედების მიღება მხოლოდ ემბრიონიდან იყო შესაძლებელი. წარმოგიდგენიათ, ეს რამდენ ეთიკურ და რელიგიურ წინააღმდეგობას ქმნიდა? 

2012 წელს იაპონელმა მკვლევარმა შინია იამანაკამ და ბრიტანელმა ჯონ გორდონმა ღეროვანი უჯრედების კვლევაში „მეორე რევოლუცია მოახდინეს”; აღმოაჩინეს, რომ ზრდასრული ადამიანის ნებისმიერი უჯრედი შეიძლება „უკუვაქციოთ” ღეროვან უჯრედად, რომელიც დაავადებულ ქსოვილებს ჯანსაღით ჩაანაცვლებს, ანუ ღეროვანი უჯრედის მიღება ემბრიონიდან აღარაა საჭირო. ის კანიდანაც კი „მარტივად” მიიღება. 

ზაალ კოკაია, თავის ჯგუფთან ერთად, ლუნდში (შვედეთი) ამ „მეორე მიმართულებაზე” მუშაობს. საქართველოში კი მას კოლეგასთან, ალექსანდრე ცისკარიძესთან აქვს საერთო კვლევები ტვინის ინსულტზე. ჩვენი სტატიაც, კონკრეტულად, ზაალს და სანდროს, ზოგადად კი, ღეროვანი უჯრედების სასწაულებრივ პოტენციალსა და მეცნიერების ჯადოქრობას ეხება.