ჯიბის საათის ასწლიანი ემიგრაცია

ალექსანდრე ჭავჭავაძის წინანდლის სახლ-მუზეუმში მოსული დამთვალიერებელი ვერც რაფაელის პორტრეტებს იხილავს და ვერც რენესანსის პერიოდის სხვა ცნობილი მხატვრებისას. აქ ალექსანდრე ჭავჭავაძის პიროვნება და მისი ოჯახის ისტორიაა წარმოდგენილი.

ისტორიული პერიპეტიების გამო წინანდლიდან უამრავი ნივთი დაიკარგა  და განადგურდა. თუმცა, თითქმის სასწაულით შემორჩენილი ნივთები აქა-იქ ამოყოფს ხოლმე თავს. ასე „გამოჩნდა“ სულ ცოტა ხნის წინ რომანოვების ოფიციალური მესაათის, პაველ ბურეს მიერ დამზადებული ჯიბის საათიც.

საათი 1893 წლითაა დათარიღებული და ალექსანდრეს შვილიშვილის შვილს, ასევე ალექსანდრე ჭავჭავაძეს (1870-1930) ეკუთვნოდა. მისი კორპუსი მთლიანად ოქროშია ჩამოსხმული და მასზე დატანილია მონოგრამა „აჭ“, არტ-ნუვოს სტილში და, შესაბამისად, ქართული არტ-ნუვოს იშვიათ ნიმუშს წარმოადგენს.

ამ ჯიბის საათმა დიდი გზა განვლო, სანამ წინანდლის მუზეუმში დაიდებდა ბინას: მან პირველი მსოფლიო ომის დროს მფლობელთან ერთად იმოგზაურა ევროპაში, შემდეგ რუსეთის საიმპერატორო მმართველობის დამხობის მოწმეც გახდა და 1918 წელს ქართული სახელმწიფოს შექმნისაც. 1918 წლის გაზაფხულზე საათმა ალექსანდრეს ვაჟთან, პავლე ჭავჭავაძესთან ერთად დატოვა საქართველო და  ზუსტად 100 წლის შემდეგ, 2018 წლის გაზაფხულზე დაბრუნდა უკან. ამ ორ თარიღს შორის იყო ასწლიანი ემიგრაცია ჯერ რუმინეთში, შემდეგ დიდ ბრიტანეთსა და, საბოლოოდ, ამერიკის შეერთებულ შტატებში.

სამშობლოში დარჩენილი მისი პირველი მფლობელის, ალექსანდრე უმცროსის ცხოვრებაც დრამატულად ვითარდებოდა. საბჭოთა რეჟიმის დამყარების შემდეგ დაიწყო ხანგრძლივი და დამღლელი ბრძოლა თავისუფლების მოსაპოვებლად. ალექსანდრე უმცროსი `თეთრი გიორგის რაზმის“ წევრი გახდა და სულ მალე მის სახლში, თბილისში იკრიბებოდნენ ამ საზოგადოების წევრები მნიშვნელოვანი საქმეების განსახილველად. მოგვიანებით, საბჭოთა სადაზვერვო ოქმებიდან ცხადი ხდება, რომ ორგანიზაციაში 40-ზე მეტი წევრი უშუალოდ ალექსანდრესთან იყო დაკავშირებული. ყოფილი თავადებისა და იმპერიის სამხედრო ელიტისათვის საბჭოთა წნეხი და რეალობა დღითი დღე აუტანელი ხდებოდა. ალექსანდრე უმცროსი, თავის მეუღლესთან ერთად, ცდილობდა რეალობისთვის თავის გართმევას.

„მეორე მეუღლემ მამა გაჭირვებაში არ მიატოვა, ბოლომდე უპატრონა. ტანსაცმელი სულ რომ შემოაცვდა, თავისი ერთ-ერთი კაბისგან შეუკერა კოსტუმი. ეს იყო მამას უკანასკნელი ტანისამოსი. ისიც ისე გაიცვითა, რომ პიჯაკიდან პირდაპირ  სხეულს ლანდავდა, პერანგი ისედაც აღარ ჰქონდა“, – წერს პავლე ჭავჭავაძე მემუარებში.

საბჭოთა ხელისუფლება ალექსანდრე ზაქარიას ძე ჭავჭავაძეს თავიდანვე უთვალთვალებდა. იგი დააპატიმრეს კიდეც და მცირე ხნით ციმბირშიც კი გადაასახლეს, შემდეგ კი უკან თბილისში დააბრუნეს როგორც „მორჯულებული“, თუმცა ალექსანდრე არ მოეშვა თავისუფლებაზე ოცნებას და, საბოლოოდ, 1930 წლის 23 სექტემბერს იგი დახვრიტეს. მისი პირადი საქმე ყოფილ სუკ-ის არქივში 11 ტომსა და ათასობით ფურცელს  ითვლის. მისი საათი კი დღეს, ასწლიანი დუმილის შემდეგ, ისევ წიკწიკებს წინანდლის მუზეუმში, ისევ დამოუკიდებელ საქართველოში. ამ საათს, მუზეუმის სხვა ექსპონატებისგან განსხვავებით, დრო საბჭოთა ყაიდაზე არასოდეს აუთვლია.

2008 წლიდან წინანდლის მუზეუმის ექსპოზიციას „სილქ როუდ ჯგუფმა“ 540-მდე ახალი ექსპონატი შემატა. მათ შორის ერთ-ერთი განსაკუთრებით ღირებული ახალი შენაძენი, ჭავჭვაძეების საგვარეულო ჯიბის საათია.