იბერიული ფოცხვერი კატისებრთა სახეობებს შორის ყველაზე დიდ საფრთხეში იყო; სულ რაღაც 20 წელიწადში ის კონსერვაციის დიდებულ მაგალითად იქცა.

2002 წელს პირენეს (იბერიის) ნახევარკუნძულის ტყიან ადგილებში მხოლოდ ასამდე კუდმოკლე და ოქროსთვალა მტაცებელიღა იყო დარჩენილი. ამჟამად პოპულაცია გაათმაგებულია და ესპანეთსა და პორტუგალიაში ბინადრობს არანაკლებ 1100 ინდივიდისა.

ეს მკვეთრი ცვლილება გამოწვეულია როგორც კატისებრთა ტყვეობაში გამრავლების თავდაუზოგავი მცდელობით, ისე ფოცხვრისთვის „იბერიის სამკაულის“ სტატუსის მინიჭებითა და თვით ცხოველის თანდაყოლილი შეუპოვრობით, რომელმაც კონსერვაციონისტებიც კი სახტად დატოვა.

2002 წელს, როდესაც ევროკომისიის LIFE (გარემოს დაცვის დაფინანსების ინსტრუმენტის) პროგრამის ფარგლებში ფოცხვრის გადასარჩენად 20-ზე მეტი ორგანიზაცია პირველად შეიკრიბა, სახეობა თითქმის გადაშენებული იყო. ფართოდ გავრცელებული ნადირობისა და ვირუსის შედეგად პირენეს ნახევარკუნძულზე თითქმის გამწყდარიყო ფოცხვრის მთავარი საკვების, ბოცვრის პოპულაციაც.

თუმცა, ფოცხვერს ტყვეობაში გამრავლება არ უჭირს და, საბედნიეროდ, ესპანეთსა და პორტუგალიაში საგულდაგულოდ შერჩეულ ჰაბიტატებში ინდივიდების რეინტროდუქციამ უმეტესწილად გაამართლა. ესპანეთში მდებარე სიერა-დე-ანდუხარის ეროვნული პარკის სამხრეთში დიდი რაოდენობით გაშვებულმა იბერიულმა ფოცხვერმა მახლობლად მდებარე დასახლებული პუნქტები, ზეთისხილის ბაღები და ავტომაგისტრალების მიმდებარე ტერიტორიებიც კი აითვისა – ძირითადად ადამიანებისგან თავის არიდების გზით.

შემგუებლობის ამ გამორჩეული ნიჭის წყალობით პოპულაციამ იმატა და 2015 წელს ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირმა (IUCN) ფოცხვერს სტატუსი შეუცვალა – კრიტიკულ საფრთხეში მყოფიდან საფრთხეში მყოფად გადააკეთა.

„ფოცხვერი იბერიის ბუნების სიმბოლოა და მისი დაცვის პასუხისმგებლობა ყველა ჩვენგანს ეკისრება. უკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში გაწეული შრომის დამსახურებით ის კონსერვაციის ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ თანამედროვე მაგალითად იქცა მსოფლიო მასშტაბით“, – ამბობს ფრანცისკო ხავიერ სალსედო ორტისი – იბერიული ფოცხვრის გადარჩენის გეგმის რეგიონული კოორდინატორი ანდალუსიაში (სამხრეთ ესპანეთის ავტონომიური გაერთიანება).

მაგრამ ეს კატისებრი ჯერ სამშვიდობოს გასული არ გახლავთ, რადგან მისი ტერიტორია – ჯამურად 3000 კვადრატული კილომეტრი – ხუთ (მალე უკვე შვიდ) იზოლირებულ პოპულაციადაა დაყოფილი. სახეობის სრული აღდგენისა და სამომავლო ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია ჯგუფებს მიმოსვლა და გენეტიკური ფონდის გამდიდრება შეეძლოთ.

სწორედ ამ მიზნით დაიწყო 2020 წელს LIFE პროექტის ახალი ეტაპი LIFE LynxConnect, რომელიც ველური ბუნების არანაკლებ 10 დერეფნის შექმნაზე იმუშავებს; ეს იქნება 15 კვ.კმ-იანი მონაკვეთები, სადაც უხვად იქნება ბოცვერი და ფოცხვერთა არსებულ პოპულაციებს ერთმანეთთან მიმოსვლაში შეუწყობს ხელს. მეცნიერებმა ეს ჰაბიტატები კატისებრთა გადაადგილების სავარაუდო გათვლების მიხედვით შეარჩიეს.

მიმდინარე წელს 21 მილიონი დოლარის ღირებულების პროექტი LIFE და მისი პარტნიორები მუშაობას დაიწყებენ ამ შუალედური ტერიტორიების მოწყობაზე და ფოცხვერს ესპანეთის ორ ახალ ჰაბიტატში – გრანადასა და მურსიაში დააბრუნებენ.

საუკეთესო შემთხვევაში, პირენეს ნახევარკუნძულზე გამრავლების ასაკის ძუ ინდივიდების რაოდენობამ 2040 წლისთვის 750-ს უნდა მიაღწიოს; ამ ეტაპზე, სალსედოს თქმით, სახეობის გადაშენების საფრთხე მკვეთრად იქნება შემცირებული.

 „ამბიციური მიზანია, მაგრამ აუცილებელი“, – ამბობს იგი.

XX საუკუნის შუა ხანებში ცნობილმა ტელეწამყვანმა და ნატურალისტმა, ფელიქს როდრიგეს დე-ლა-ფუენტემ ფოცხვერს „იბერიული სამკაული“ შეარქვა.

ამ კატისებრის მიმართ არსებულმა საყოველთაო კეთილგანწყობამ ადგილობრივ ხელისუფლებას, არაკომერციულ ორგანიზაციებს და კერძო პირებს ხელი შეუწყო, ევროკავშირი ფოცხვრის პოპულაციის აღდგენაზე დაეყოლიებინათ. დღეს ამ პროექტში ჩადებულია 90 მილიონ დოლარზე მეტი, რაც კონტინენტის მასშტაბით ერთ-ერთ უდიდეს კონსერვაციულ ინვესტიციას წარმოადგენს. 

ფოცხვერი ფერმერებსა და მიწათმფლობელებშიც კი პოპულარობით სარგებლობს, თუმცა ზოგი ფოცხვერს მავნებლად მიიჩნევს და, აქაოდა საქონელს ერჩისო, წამლავენ ან ხაფანგით იჭერენ. ნახევარკუნძულზე ფოცხვრის სიკვდილიანობის თითქმის 25% უკანონო ხოცვაზე მოდის – ეს მიზეზი მეორე ადგილს იკავებს ყველაზე გავრცელებული არაბუნებრივი სიკვდილის, სატრანსპორტო საშუალების დაჯახების შემდეგ. ამას გარდა, სამხრეთ ესპანეთში ფოცხვერზე ნადირობა ისტორიულად მოსდგამდათ – როგორც გასართობად, ისე იმ საბაბითაც, რომ ეს კატისებრი მათი საყვარელი ნადავლის – ბოცვრის მონადირებაში ეცილებათ.

ამიტომაცაა, რომ „ფოცხვრის პოპულაციის გაზრდის საუკეთესო საშუალება“ განათლება გახლავთ, გვითხრა მარიბელ გარსია ტარდიომ – ანდალუსიაში იბერიული ფოცხვრის აღდგენის გეგმის მთავარმა ტექნიკურმა ექსპერტმა. იგი თანამშრომლებთან ერთად ხშირად ესაუბრება მიწათმფლობელებსა თუ ფერმერებს და უხსნის, რომ ფოცხვერი მოზრდილ შინაურ ცხოველს – მაგალითად, ბატკანს – იშვიათად წაეტანება, სამაგიეროდ წითურ მელასა და შინაური ცხოველისთვის საფრთხის შემცველ სხვა ცხოველებს ავიწროებს.

ამ ძალისხმევას უშედეგოდ არ ჩაუვლია; ბევრი მიწათმფლობელი ტურისტულ პროექტებში ჩაება და მნახველებს ფუმფულაკუდიანი კატისებრის ველურ პირობებში ხილვის შანსს სთავაზობს.

ბუნების დამცველები აგრეთვე საგზაო შემთხვევების შემცირებაზე მუშაობენ და ავტომაგისტრალებზე, იმ მონაკვეთებში, სადაც ხშირია ფოცხვრის სიკვდილი, აწყობენ ველური ცხოველების მიწისქვეშა გადასასვლელებს, გამაფრთხილებელ საგზაო ნიშნებსა და შემანელებელ ქიმებს. ფოცხვრები გადასასვლელებს ალღოს მალევე უღებენ – რაც მათ შემგუებლობას კიდევ ერთხელ ადასტურებს – და გარსია ტარდიოს თქმით, ამ ზომებმა ფოცხვრის სიკვდილიანობა შეამცირა, თუმცა იმასაც აღნიშნავს, რომ მათი რაოდენობის ზრდისა და ტერიტორიების გაფართოების კვალდაკვალ, საგზაო შემთხვევებს მეტი ფოცხვერი შეეწირება.

ასევე მუდმივად არსებობს საშიშროება, რომ ბოცვერს მორიგი ვირუსი დაერევა, ამბობს სალსედო – რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანს ხდის ცხოველების ფართოდ გავრცელებული და ურთიერთდაკავშირებული პოპულაციის არსებობას. სახეობის აღდგენას ამჟამად ყველაზე დიდ საფრთხეს კვლავაც ამ კატისებრთა პოპულაციების გაფანტულობა და იზოლაცია უქმნის.

იბერიული ფოცხვერი ერთ-ერთია კატისებრთა 33 მომცრო სახეობიდან, რომელთაგან მრავალი საფრთხეში ან მასთან ახლოს მყოფია. დიდი ხნის განმავლობაში ყურადღების ცენტრში მათი უფრო დიდი და განთქმული ნათესავები – ლომები და ვეფხვები იყვნენ, თუმცა უკანასკნელ ხანებში ადამიანები ჩაგრული მომცრო კატებითაც დაინტერესდნენ, გვითხრა ჯიმ სანდერსონმა – მომცრო კატისებრთა კონსერვაციის პროგრამა Re:wild-ის მენეჯერმა და IUCN-ის კატისებრთა სპეციალისტების ჯგუფის წევრმა. ეს ჯგუფი იბერიული ფოცხვრის დაცვის ფინანსური და საკონსულტაციო მხარდამჭერია.

სანდერსონის თქმით, 2020 „მომცრო კატისებრთა დაცვისთვის საუკეთესო წელი გამოდგა. თითქოს კრიტიკული ზღვარი გადავლახეთ და უეცრად ფინანსური პარტნიორებიც მომრავლდნენ“. მან იქვე დაამატა, რომ იბერიული ფოცხვერი ყველა მათგანისთვის უნდა იქცეს შთაგონების წყაროდ.

„სხვა რომ ვეღარაფერი გავაკეთოთ“, – განმარტა სანდერსონმა, ფოცხვრის გადარჩენა „ჩემს გონებაში ნათელ წერტილად დარჩება“.

უფროსი რედაქტორი კრისტინ დელ’ამორეს სტატია დაუფასებელი და საფრთხეში მყოფი სახეობების შესახებ 2021 წლის მაისის გამოშვებაში დაიბეჭდა. აღიარებულმა ესპანელმა ფოტოგრაფმა სერხიო მარიხუანმა 2017 წელს ანდალუსიაში ტყვეობაში დაბადებული წყვილი ფოცხვერი გაიცნო და ამ სახეობით დღემდე მოხიბლულია.