ხანთა სასახლე

აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ძველად რამდენიმე ნახევრად დამოუკიდებელი ფეოდალური სახელმწიფო – სახანო არსებობდა. მათ შორის იყო მდინარე მტკვარზე მდებარე განჯის სახანო, რომლის ცენტრს კარგად გამაგრებული, გალავნით გარშემორტყმული ციხე-ქალაქი განჯა წარმოადგენდა. მის შუაგულში იდგა სახანოს მმართველ ხანთა სასახლე. მიწისქვეშა გზებითა და გასასვლელებით ის ახლომდებარე ჩოკან-ჰამამის სახელით ცნობილ აბანოსა და შაჰ-აბასის ჯუმა-მეჩეთს უკავშირდებოდა.

მნიშვნელოვანი გეოპოლიტიკური ადგილმდებარეობის გამო განჯის სახანოსთვის, რომელზეც აბრეშუმის გზა გადიოდა, მუდმივად იბრძოდნენ ირანი და ოსმალეთი. XIX საუკუნის დასაწყისში სახანოს უკანასკნელ მმართველს, ჯავად-ხანს, სულ უფრო უჭირდა პოლიტიკის დამოუკიდებლად წარმართვა.

მოგვიანებით სახანო რუსეთის იმპერიის ინტერესთა არეალში მოექცა, რადგან განჯა არა მარტო მთლიანად სახანოს, არამედ სპარსეთის ჩრდილოეთ პროვინციების გასაღებსაც წარმოადგენდა. ამიტომ იმპერიის უპირველესი მიზანი განჯის დაპყრობა გახდა.

1804 წელს პავლე ციციანოვმა იერიშით აიღო განჯა, რომლისთვის ბრძოლაში გმირულად დაიღუპა სახანოს უკანასკნელი მმართველი ჯავად-ხანი, შუათანა ვაჟთან ერთად. ქალაქი თითქმის განადგურდა; ნანგრევებად იქცა სასახლეც. გაუქმებული სახანოს ტერიტორია რუსეთის იმპერიამ მიიერთა; ქალაქს სახელი გადაერქვა და ელიზავეტოპოლი ეწოდა.