კოსმოსი
აღმოჩენების ახალი ეპოქა
-
-
-
-
ბმული კოპირებულია
ჯეიმს ვების ტელესკოპმა შეაღწია ტარანტულის ნისლეულში და დააფიქსირა ათასობით ვარსკვლავი, მათ შორის, აქამდე უხილავი, კოსმოსურ მტვერში გახვეული ახალგაზრდა ვარსკვლავები.
სამხრეთ აფრიკის MeerKAT-ის რადიო-ტელესკოპით გადაღებულ გამოსახულებაზე ირმის ნახტომის ცენტრში მოქცეული ზემასიური შავი ხვრელი ნისლში ცეცხლივით მოელვარე თვალს ჰგავს. ეს შავი ხვრელი, სახელწოდებით მშვილდოსანი A*, მზის მასას რამდენიმე მილიონჯერ აღემატება და მის გარშემო არსებულ გავარვარებულ აირსა და მტვერს იზიდავს. აქვე ჩვენი გალაქტიკის სიბრტყეს ვხედავთ – ღია ფერის ვარსკვლავთწარმომქმნელი ღრუბლებით.
დენიელ კ. ინოუიეს მზის ტელესკოპის დეტალური გამოსახულება გვიჩვენებს მზის მუქ ლაქებს, რომლებიც უფრო გრილ ნივთიერებათა გარდამავალი ზონებია; მათ იწვევს ინტენსიური მაგნიტური ველი და ამ პირობებში შესაძლოა წარმოიშვას ამოფრქვევები და მასის ამოტყორცნები. კონვექციური უჯრედები აყალიბებენ ქერცლისმაგვარ სტრუქტურებს.
ამ გამოსახულებაზე ჰაბლის ტელესკოპი გვიჩვენებს მზის სისტემაში არსებულ კაშკაშა ასტეროიდებს. ერთი უწყვეტი კვალის დატოვების ნაცვლად, ასტეროიდები თითქოს, ცაზე თაღებს ქმნიან კოსმოსური ტელესკოპის მოძრაობისას დედამიწის ორბიტაზე.
ჯონსონის კოსმოსურ ცენტრში (ჰიუსტონი, ტეხასი) NASA ტესტავს მომდევნო თაობის კოსტიუმს კამერაში, რომელიც ზღუდავს ელექტრომაგნიტურ გამოსხივებას. ეს ღია კოსმოსში გასასვლელი კოსტიუმი შექმნეს ასტრონავტებისთვის, რათა მათ შეძლონ მთვარის ზედაპირზე დაბრუნება.
NASA-ს Perseverance-ის მარსმავალი დაჰყურებს სინჯარას, რომელიც სავსეა მარსის ქანებით. დედამიწის ლაბორატორიებში მარსის ქანების შესწავლით, მეცნიერებმა შესაძლოა გაიგონ, ოდესმე თუ არსებობდა ამ წითელ პლანეტაზე სასიცოცხლო პირობები.
ჯეიმს ვების ტელესკოპმა შეაღწია ტარანტულის ნისლეულში და დააფიქსირა ათასობით ვარსკვლავი, მათ შორის, აქამდე უხილავი, კოსმოსურ მტვერში გახვეული ახალგაზრდა ვარსკვლავები.
სამხრეთ აფრიკის MeerKAT-ის რადიო-ტელესკოპით გადაღებულ გამოსახულებაზე ირმის ნახტომის ცენტრში მოქცეული ზემასიური შავი ხვრელი ნისლში ცეცხლივით მოელვარე თვალს ჰგავს. ეს შავი ხვრელი, სახელწოდებით მშვილდოსანი A*, მზის მასას რამდენიმე მილიონჯერ აღემატება და მის გარშემო არსებულ გავარვარებულ აირსა და მტვერს იზიდავს. აქვე ჩვენი გალაქტიკის სიბრტყეს ვხედავთ – ღია ფერის ვარსკვლავთწარმომქმნელი ღრუბლებით.
დენიელ კ. ინოუიეს მზის ტელესკოპის დეტალური გამოსახულება გვიჩვენებს მზის მუქ ლაქებს, რომლებიც უფრო გრილ ნივთიერებათა გარდამავალი ზონებია; მათ იწვევს ინტენსიური მაგნიტური ველი და ამ პირობებში შესაძლოა წარმოიშვას ამოფრქვევები და მასის ამოტყორცნები. კონვექციური უჯრედები აყალიბებენ ქერცლისმაგვარ სტრუქტურებს.
ამ გამოსახულებაზე ჰაბლის ტელესკოპი გვიჩვენებს მზის სისტემაში არსებულ კაშკაშა ასტეროიდებს. ერთი უწყვეტი კვალის დატოვების ნაცვლად, ასტეროიდები თითქოს, ცაზე თაღებს ქმნიან კოსმოსური ტელესკოპის მოძრაობისას დედამიწის ორბიტაზე.
ჯონსონის კოსმოსურ ცენტრში (ჰიუსტონი, ტეხასი) NASA ტესტავს მომდევნო თაობის კოსტიუმს კამერაში, რომელიც ზღუდავს ელექტრომაგნიტურ გამოსხივებას. ეს ღია კოსმოსში გასასვლელი კოსტიუმი შექმნეს ასტრონავტებისთვის, რათა მათ შეძლონ მთვარის ზედაპირზე დაბრუნება.
NASA-ს Perseverance-ის მარსმავალი დაჰყურებს სინჯარას, რომელიც სავსეა მარსის ქანებით. დედამიწის ლაბორატორიებში მარსის ქანების შესწავლით, მეცნიერებმა შესაძლოა გაიგონ, ოდესმე თუ არსებობდა ამ წითელ პლანეტაზე სასიცოცხლო პირობები.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ამ ექვს გამოსახულებაზე იუპიტერის ღრუბლები და ციკლონები ნაჩვენებია სხვადასხვა დიაპაზონში. იუპიტერი ინფრაწითელი სინათლით ჩანს ვების ტელესკოპის გამოსახულებაზე, ულტრაიისფერ დიაპაზონში – ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპოთ, და სამი სხვადასხვა ინფრაწითელი გამოსახულებით – ჯემინის ჩრდილოეთის ტელესკოპიდან. იუპიტერის ბოლო გამოსახულება ჰაბლმა გადაიღო ხილულ სინათლეზე.
ფოკუსი
მანქანური დასწავლა გვეხმარება, რომ იდუმალი შავი ხვრელები უფრო მკაფიოდ დავინახოთ.
ლ. მედეიროსი, მოწინავე კვლევათა ინსტიტუტი, დ. პსალტისი, ჯორჯიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტი, ტ. ლოიერი, NSF’S NOIRLAB, და ფ. ოზელი, ჯორჯიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტი.
არავის უნახავს შავი ხვრელი, მაგრამ 2019 წელს მეცნიერებმა წარმოადგინეს ერთ-ერთი მათგანის სილუეტი, რომელიც მოჩანს 50 მილიონი სინათლის წელიწადით დაშორებულ მესიე-87-ის გალაქტიკის ცენტრში.
მათ დაამუშავეს მოვლენათა ჰორიზონტის ტელესკოპის უამრავი მონაცემი და „ნაპრალები“ შეავსეს კომპიუტერული ალგორითმებით. თუმცა ეს გამოსახულება – ნარინჯისფერი აურით გარშემორტყმული სიცარიელე – ბუნდოვანი გამოვიდა. ახლა მკვლევართა გუნდმა გამოიყენა მანქანური დასწავლა უფრო მკაფიო გამოსახულების (მარცხნივ, ზოგიერთი 30 000-მდე სიმულაციიდან) მისაღებად. ამ მეთოდმა, სახელწოდებით PRIMO, თხელი რგოლი გამოავლინა შავი ხვრელის ირგვლივ, რაც გვეხმარება იმის გაგებაში, თუ რა რაოდენობის მატერიას იზიდავს ის თავისი გრავიტაციით. ახალ მონაცემებთან მიმართებით PRIMO-ს გამოყენებით შავი ხვრელის ირგვლივ მბრუნავი მატერიის ნიშნების დაფიქსირებაც შეიძლება, ამბობს ასტროფიზიკოსი ლია მედეიროსი (მოწინავე კვლევათა ინსტიტუტი), რომელიც აღნიშნულ პროექტს უძღვება.
სინათლე
კოსმოსის კიდეზე ადგილის დასაკავებლად სატელიტების მეტოქეობით ცა გადატვირთულია.
კომპოზიტი: ა. ჰ. აბოლფათი
ახალი თაობის სატელიტები დედამიწასთან ახლოს მოძრაობენ ორბიტაზე და მაღალსიჩქარიან ინტერნეტს აწვდიან მსოფლიოს, მაგრამ ეს პროცესი „საცობს“ წარმოშობს: ცაში 11 000-ზე მეტი სატელიტია. ამ ათწლეულში აღნიშნული რაოდენობა შეიძლება 100 000-მდე გაიზარდოს. ტელესკოპით გადაღებულ ფოტოებზე ისინი ზოლებად ჩანან, რაც ვარსკვლავებს აბუნდოვანებს და კადრების გადანათებას იწვევს – შედეგად, ასტრონომებსაც ურთულდებათ კოსმოსის შესწავლა. Nature Astronomy-ში გამოქვეყნებული ახალი კვლევით, 2002-2021 წლებში ჰაბლის გამოსახულებების (მათ შორის, მარჯვნივ ნაჩვენები) საშუალოდ 3%-ზე აღინიშნებოდა, სულ მცირე, ერთი სატელიტური კვალი. ამასთან, აღნიშნული კვლევის პროგნოზით, 2030-იანი წლებისთვის სატელიტური ზოლებით შესაძლოა ჰაბლის გამოსახულებათა 50% დაბინძურდეს.
მზერა
ათასობით წელია, რაც მთვარეს ვაკვირდებით. ახალი კამერა აქამდე არნახულს ავლენს.
როგორც მიაჩნიათ, მთვარის პირველი რეალისტური გამოსახულება ჩნდება იან ვან ეიკის ნახატზე, სახელად, „ჯვარცმა“ (მარცხნივ). 1441 წელს დასრულებულ ტილოზე მთვარე ნაჩვენებია მეორე მეოთხედსა და სავსე მთვარეს შორის ფაზაში. მთვარეს უძველესი დროიდან ვიკვლევთ, მაგრამ საიდუმლოებები რჩება. მის პოლუსებთან წყვდიადში მყოფი ბევრი შეუსწავლელი კრატერია – თუმცა, ვითარება იცვლება. Shadowcam-ი, რომელიც მის წინამორბედ კამერებზე 200-ჯერ უფრო მგრძნობიარეა, თითქმის ერთი წლით დაამაგრეს სატელიტზე, რათა მას აღნიშნული კრატერები ზედაპირს მიღმაც გადაეღო. თითქმის ყოველ დილას მარკ რობინსონი, NASA-ს დაფინანსებულ ამ კამერაზე მომუშავე წამყვანი მეცნიერი, კომპიუტერს მიუჯდება, ახალმიღებულ 25-მდე გამოსახულებას აკვირდება და ისტორიაში პირველად მკაფიოდ ხედავს, თუ რა ხდება მთვარის სიბნელეში. „არ ვიცი, რას შეიძლება წავაწყდეთ“, – ამბობს რობინსონი.
