კვლევა-ძიების ახალი ეტაპი

ვაშინგტონში, National Geographicის 125 წლის იუბილეზე (2013 წლის ივნისი), ჩემმა კოლეგამ ლი ბერგერმა საიდუმლოდ მითხრა – მალე დიდი ახალი აღმოჩენები მექნებაო. სიმართლე გითხრათ, ლის გაზვიადებულ შეფასებებს მიჩვეული ვარ და დიდი ყურადღება არ მივაქციე მის ნათქვამს. მაგრამ, ერთი წლის შემდეგ, საფრანგეთში გამართულ სამეცნიერო კონგრესზე ლიმ Homo naledi-ს ნამარხები წარმოგვიდგინა, რამაც ყველაზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა – მართლაც, სამხრეთ აფრიკულ მღვიმეში ჰომინიდების უმდიდრესი კოლექცია აღმოჩნდა!

მომდევნო წლის განმავლობაში ლი ბერგერის და მისი თანამოაზრეების სტატიები მსოფლიოს წამყვანი ჟურნალების ფილტრს გადიოდა. საბოლოოდ კი, ის ნაკლებად ცნობილ ჟურნალში (eLife) გამოქვეყნდა, რაც იმაზე მიანიშნებდა, რომ წამყვან მეცნიერთა დიდი ნაწილი ლის და მისი ჯგუფის არგუმენტებს ამ ჰომინინების ახალ სახეობად მიკუთვნების შესახებ საკმარისად არ თვლიდა. ვფიქრობ, ამას ორი მიზეზი ჰქონდა: ობიექტური და სუბიექტური. ობიექტური იყო ის, რომ ახალ აღმოჩენებს არქეოლოგიური კონტექსტი არ გააჩნდათ, ანუ ქვის იარაღები და ცხოველთა ძვლები არ უპოვიათ, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია გარემოს აღსადგენად და ასევე, ახალი აღმოჩენები არაა დათარიღებული. ანუ ასაკი შეიძლება იყოს როგორც ასეული ათასი, ისე 2 მილიონზე მეტი წელი. სუბიექტური მიზეზი კი ლის კლასიკური მეცნიერებისთვის მიუღებელი, არაორდინარული ქცევა გახლავთ – ის ძალიან სწრაფად ცდილობს ახალი აღმოჩენების მედიისთვის გაცნობას, რის გამოც, მისი კვლევები ზედაპირულია და შორს მიმავალი დასკვნები – ნაადრევი. იგი განსაკუთრებული მიზანდასახულობით და შეუპოვრობით გამოირჩევა და ოქროზე ან ნავთობზე მონადირე ამერიკელს წააგავს, რომელიც ბოლოს მაინც პოულობს საბადოს (როგორც ერთმა ჩემმა კოლეგამ მითხრა, ლის წინაპრები მართლაც რომ მსგავსი საქმიანობით ყოფილან დაკავებულნი).

ბუნებრივია, ლის თამაშის წესები მეცნიერების კონსერვატიული სამყაროსთვის ძნელად მისაღებია, თუმცა, ფაქტია, რომ მისი აღმოჩენები მსოფლიო მედიის ყურადღების ცენტრში მოექცა. Homo naledi-ს ნამარხები მართლაც საოცარ ინფორმაციას შეიცავენ. ამასთანავე, ადრეული ჰომინინების ბევრი ძვალი პირველად აღმოაჩინეს. Homo naledi-სთვის დამახასიათებელია პრიმიტიული ქალა მცირე ტვინით, პრიმიტიული ზედა კიდურები და თანამედროვე აღნაგობის ქვედა კიდურები. უნდა ითქვას, რომ მსგავსი ტენდეცია დმანისის ჰომინინებისთვისაც დამახასიათებელია. საინტერესოა, რომ ბერგერის სტატიაზე ოფიციალურ კომენტარში ცნობილი ინგლისელი ანთროპოლოგი კრის სტრინგერი წერს, რომ მისი აზრით, მორფოლოგიური ნიშნებით, ნალედი ახლოსაა დმანისელ ჰომინინებთან. მეც არ გამოვრიცხავ, რომ ეს ასე იყოს, შესაბამისად, წინ დმანისისა და ნალედის ძალიან საინტერესო, დეტალური და შედარებითი კვლევა გველის.

სულ მალე საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში ცნობილი ამერიკელი პალეოარტისტის, ჯონ გურჩის მიერ შექმნილი დმანისის ჰომინინის – შეიძლება ითქვას, „ზეზვას და მზიას მამის” ახალი ქანდაკება გამოიფინება. ამავე ხელოვანს ეკუთვნის Homo naledi-ს მხატვრული სახე, რომელიც National Geographic-ის ამ ნომრის ყდაზე და ჯეიმი შრივის ძალიან საინტერესო მომდევნო სტატიაშია მოცემული.

„ზეზვას მამის“ რეკონსტრუქცია, რომლის გამოფენასაც ვაპირებთ, დმანისში აღმოჩენილი 1,8 მილიონ წლით დათარიღებული თავის ქალის მიხედვითაა გაკეთებული. ის დღემდე აღმოჩენილ ნამარხებს შორის ყველაზე სრულყოფილადაა შემორჩენილი (ნადისაც კი არ აქვს ასეთი სრული სახე) და 2013 წელს, იგი მსოფლიოს წამყვან სამეცნიერო ჟურნალ Science-ის ყდაზე მოხვდა. Science-მა „ჩვენი“ ქალა წლის ნამარხად დაასახელა.

ამ ნომერში ჯეიმი შრივის Homo naledi-ზე დაწერილი სტატიის წაკითხვის შემდეგ მკითხველი დარწმუნდება, რომ კაცობრიობის უძველესი ისტორიის შესახებ ჯერ კიდევ ბევრი რამ არის საკვლევი.

ვულოცავ ჩემს მეგობარსა და კოლეგას ლი ბერგერს ამ დიდ აღმოჩენას და გავიმეორებ მის სიტყვებს: „Homo naledi says that there is no substitute for exploration“ – Homo naledi გვარწმუნებს, რომ კვლევაძიებას ალტერნატივა არ აქვს!

სრული ვერსია წაიკითხეთ ოქტომბრის ნომერში.