„მიყვარს, როდესაც ვარსკვლავად გადაიქცევა!“ – აღმოხდა კრისტინა კუკს. NASA-ს ეს ასტრონავტი და მისი სამი კოლეგა ლურჯ საფრენ სამოსში იყო გამოწყობილი. ისინი კენედის კოსმოსურ ცენტრში, ფლორიდაში, ბორცვზე დამდგარიყვნენ და ბნელ ცაში იყურებოდნენ. ყველაზე ძლიერი რაკეტა, რომელიც კი ოდესმე გაუშვიათ, სინათლის ნაპერწკლად გადაიქცა.

რამდენიმე წუთით ადრე, ღამის 1:47 საათზე, 2022 წლის 16 ნოემბერს, 32-სართულიანი შენობის სიმაღლის საფრენი აპარატი, რომელსაც პროზაული სახელი, „კოსმოსური გამშვები სისტემა“ (Space Launch System – SLS) შეარქვეს, მიწას მოწყდა. ბინოკლში ყურებისას რაკეტის ნარინჯისფერმა გამონაბოლქვმა კინაღამ დამაბრმავა. მისი 39 100 კილონიუტონი წევის ძალით (31 გიგანტური აერობუსის ეკვივალენტური) თითოეული დაგრუხუნება ფილტვებს მიზანზარებდა.

ეს კოლოსალური რაკეტა საათში 28 100-ზე მეტი კილომეტრის სიჩქარით მიექანებოდა და თან მიჰყავდა კოსმოსური ხომალდი Orion-ი. ის შეიქმნა ასტრონავტების რეკორდულად შორს გასამგზავრებლად. იმის გასაზომად, თუ რა გავლენა ექნება შორეულ კოსმოსს ასტრონავტებზე, ეკიპაჟის ნაკვეთურში ჩასვეს მანეკენი, სახელად კამპოსი და ორი ქალი „მოჩვენება“, ანუ ხელოვნური ტორსები. მომდევნო 25 დღეში, 10 საათსა და 53 წუთში, ეს სატესტო მანეკენები დედამიწას თითქმის ნახევარი მილიონი კილომეტრით დაშორდებიან, შემდეგ კი დედამიწის ატმოსფეროში თითქმის 40 000 კმ/სთ სიჩქარით შემოვლენ. მომდევნო Orion-ი უკვე ოთხ ადამიანს წაიყვანს მთვარის გარშემო მოგზაურობაში. კუკს იმედი ჰქონდა, რომ ერთ-ერთი მათგანი თავად იქნებოდა.

2022 წლის ამ მისიის, სახელად Artemis I-ის, გაშვება NASA-სთვის საეტაპო მოვლენა იყო. მისი მიზანია, ბოლო 50 წელიწადში პირველად ადამიანები მთვარეზე დააბრუნოს. ყველაფერი თუ გეგმის მიხედვით წარიმართება, Artemis II-მა შეიძლება ეკიპაჟი მთვარის სიახლოვეს საფრენად 2024 წლის ნოემბერშიც კი გააგზავნოს. შემდეგი იქნება Artemis III, მთვარის ზედაპირზე ეკიპაჟიანი დაშვება 2025 წლის მიწურულისთვის. ამას სხვა მისიებიც მოჰყვება მთვარეზე.

რატომ ვბრუნდებით მთვარეზე? პირველ რიგში, მთვარის ზედაპირი სამეცნიერო საოცრებაა. მისი ქანი და მტვერი ინახავს მზის ცვალებადი აქტივობების ქრონოლოგიას უკანასკნელი 4,5 მილიარდი წლის განმავლობაში. მისმა კრატერებმა შეიძლება საიდუმლოები გაგვიმხილოს უძველეს კოსმოსურ დაბომბვაზე, რომელიც დედამიწასაც შეეხო. ყინულოვანი ტალახი მთვარის ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსებზე ასევე შეიძლება გვიმხელდეს, როგორ ვრცელდება წყალი მზის სისტემაში. Artemis-ის მიზანია, ეკიპაჟი სამხრეთ პოლუსთან დასვას, რათა მათ გაყინული წყლის სავარაუდო მარაგი იპოვონ. ეს დაგვაახლოებს ყინულიდან წყლის, ჟანგბადისა და რაკეტის საწვავის მოპოვების შესაძლებლობასთან.

აქ პოლიტიკური გათვლებიც მონაწილეობს: საერთაშორისო თანამშრომლობა, აეროკოსმოსური კონტრაქტები, კვალიფიციური სამუშაო ადგილები.

ამას გარდა, მთვარე წინაპირობას ქმნის მარსზე ეკიპაჟიანი მოგზაურობისთვის, რომელიც შეიძლება 2030-იან წლებში დაიგეგმოს, რათა NASA-მ დაადგინოს, იყო თუ არა ამ წითელ პლანეტაზე ოდესმე სიცოცხლე. მთვარე და მარსი განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, მაგრამ მათ პირქუში ბუნება აერთიანებთ. იქ გადასარჩენად ადამიანებს ტექნოლოგიები სჭირდებათ – ჰერმეტული საცხოვრებლები და დახვეწილი სკაფანდრები.

Artemis-ი არაერთი გამოწვევის წინაშე იდგა. მრავალწლიანი შეფერხება. მილიარდობით ნამატი ხარჯი. სკეპტიციზმი იმაზე, თუ რამდენად საჭირო არიან ადამიანები კოსმოსური მოგზაურობისთვის. მაგრამ თუ Artemis-ი წარმატებული იქნება, ის არა მხოლოდ დააბრუნებს ასტრონავტებს მთვარის ზედაპირზე, არამედ, სავარაუდოდ, დაიწყებს უსასრულო შესაძლებლობისა და პასუხისმგებლობის ხანას – პერიოდს, როდესაც კაცობრიობა რეგულარულად იცხოვრებს სხვა პლანეტებზე და მათ ყოველდღიურად შეისწავლის. „ეს იქნება ახალი თავი კოსმოსის კვლევაში“, – თქვა ჯეიკობ ბლიჩერმა, NASA-ს კვლევის მთავარმა მეცნიერმა.

გასული ოქტომბრის ერთ მოწმენდილ ღამეს ასტრონავტი ზინა კარდმენი ვულკანური ქანების პლატოზე სამოდელო სკაფანდრით აძვრა და მთვარისებურ ლანდშაფტს გახედა. გეობიოლოგი კარდმენი და მისი კოლეგა, გეოფიზიკოსი დრიუ ფოისტელი არიზონაში წიდის კონუსის კრატერიდან ქანის ნიმუშების ასაღებად ჩამოვიდნენ. 250 მეტრი სიმაღლის ეს კონუსი ძველი ვულკანური ამოფრქვევის დროს გაჩნდა.

კლდოვან ლანდშაფტზე გრძელი ჩრდილები დასრიალებდა. კეპიანმა მეცნიერმა პროჟექტორი მოაგორა და ორ ასტრონავტს მიანათა. მიზანი მზის იმ უმოწყალო სიკაშკაშის იმიტირებაა, რომელიც მთვარის სამხრეთ პოლუსზეა. როდესაც კარდმენი და ფოისტელი შუქს დაემალნენ, 10 მეტრს მიღმა ვერაფერს ხედავდნენ. გზის გაგნებას დაბალი გარჩევადობის რუკებით ცდილობდნენ (სატელიტური გამოსახულებებით მუშაობის სიმულირებისთვის). „ძალიან რთული იყო, განგვესაზღვრა ჩვენი ადგილმდებარეობა“, – თქვა კარდმენმა.

ამ სიმულირებული მთვარეზე სიარულისა და სხვა მისიების მთავარი მიზანი არა ასტრონავტების წვრთნა, არამედ ყველაფრის გამოცდაა: დაწყებული ღოჯით, რომლის გამოყენებაც მოუწევთ მთვარეზე სიარულისას, დამთავრებული პროცედურებით, რომლებსაც ფრენების მართვის ცენტრი უნდა მიჰყვეს დედამიწაზე დაბრუნებისას. და ბოლოს, მრავალწლიანი, ფრთხილი რეპეტიციების შემდეგ დადგება გაფრენის დღეც.

„ნელ-ნელა ვიაზრებ, რომ ეს მართლა მოხდება“, – თქვა ჯესიკა მიერმა, ასტრონავტთა კორპუსის წევრმა 2013 წლიდან. „ჩემი სიცოცხლის განმავლობაში კოსმოსში ამ მასშტაბის არაფერი გაგვიშვია“.

მიერი ამ მომენტისთვის ხუთი წლის ასაკიდან ემზადება. როდესაც პირველი კლასის მასწავლებელმა ბავშვებს სთხოვა, თავიანთი მომავალი პროფესიები დაეხატათ, მიერმა ასტრონავტი დახატა, თანაც, მთვარეზე მდგომი. განათლებით ბიოლოგი მიერი ერთ დროს იკვლევდა პინგვინებისა და ბატების ფიზიოლოგიურ რეაქციას ექსტრემალურ პირობებზე. დღეს იგი თავად მუშაობს ასეთ გარემოში. 2019 წლის სექტემბრიდან 2020 წლის აპრილამდე ის საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე (International Space Station – ISS) ცხოვრობდა და ეკიპაჟის წევრ კუკთან ერთად ღია კოსმოსში თითქმის 22 საათი გაატარა. ეს იყო სრულად ქალებით დაკომპლექტებული გუნდის პირველი კოსმოსური გასვლა ღია კოსმოსში.

NASA-ს თავიდან სხვა წარმოდგენა ჰქონდა იმაზე, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო ასტრონავტი: კაცი, ძირითადად სამხედრო მფრინავ-გამომცდელი. დღეს ასტრონავტები შეიძლება გახდნენ წყალქვეშა ნავის ეკიპაჟის წევრები, სეისმოლოგები, პროგრამისტები თუ ექიმები – ნებისმიერი პროფესიის ქალი და კაცი. Artemis-ის ერთ-ერთი გაცხადებული მიზანია, მთვარეზე დასვას პირველი ქალი და ფერადკანიანი.

„მთელი ჩვენი პლანეტის სული თან მიგვაქვს“, – მითხრა მიერმა.

ბილ ნელსონს ზუსტად ახსოვს, სად იყო, როდესაც Apollo-11-ის მეთაურმა, ნილ არმსტრონგმა, მთვარეზე პირველი ნაბიჯები გადადგა: სასტუმროს ოთახში, ლონდონში, დილის 4 საათისთვის, შავ-თეთრი ტელევიზორის გაცრეცილ კადრებში ჩაფლული. იგი გაიზარდა მელბურნში, ფლორიდაში, მაშინ, როდესაც მეცნიერები და სარაკეტო ტექნიკის სპეციალისტები მახლობელ კანავერალის კონცხს სარაკეტო სატესტო პოლიგონად აქცევდნენ. მოგვიანებით, როდესაც ის ფლორიდის კონგრესმენი და სენატორი იყო, ნელსონმა თავი დაიმკვიდრა კოსმოსური პოლიტიკის მოწინავე კანონმდებლად. 1986 წელს იგი კოსმოსური შატლით ექვსდღიან მისიაზეც კი გაემგზავრა. დღეს 80 წლის ნელსონი NASA-ს ადმინისტრატორია და Artemis-ის პირველ მისიებს ზედამხედველობს.

Artemis-ის იდეა, დღევანდელი სახით, რაც გულისხმობს ადამიანების მთვარეზე დასმით მარსის მისიისთვის საფუძვლის ჩაყრას, ტრამპის პერიოდში გაჩნდა. ბაიდენის ადმინისტრაციამ ეს მიზანი გაიზიარა და მცირედით შეცვალა. მაგრამ, ზოგის აზრით, Artemis-ის ხანა 2003 წლის პირველ თებერვალს დაიწყო, როდესაც შატლი Columbia დედამიწის ატმოსფეროში შემოსვლისას დაიმსხვრა და ეკიპაჟის შვიდი წევრი დაიღუპა.

2004 წელს ჯორჯ ბუშის ადმინისტრაციამ საზოგადოებას მთვარიდან მარსამდე მოხვედრის სტრატეგია წარუდგინა, რომელიც კანონშიც კი იყო გაწერილი პროგრამა „თანავარსკვლავედის“ სახელით და მას ზემოაღნიშნული შატლიც უნდა ჩაენაცვლებინა. ამ ინიციატივამ, რომელიც Orion-საც მოიცავდა, მალე ბიუჯეტსაც გადააჭარბა და განრიგსაც ჩამორჩა, ამიტომ 2010 წელს ობამამ მისი გაუქმების მოთხოვნა წამოაყენა. მაგრამ კანონმდებლებმა, რომელთა სათავეში ნელსონიც იყო, Orion-ი დატოვეს და კიდევ ორი სარაკეტო სტრატეგია დაამტკიცეს: „კომერციული ეკიპაჟის პროგრამა“, რომელიც SpaceX-ს და Boeing-ს ფულს უხდის საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურამდე ასტრონავტების ტრანსპორტირებაში; და „კოსმოსური გამშვები სისტემა“ (SLS), რომლის დიზაინშიც 1970-იანი წლების შატლისგან მაქსიმალურად ბევრი ტექნოლოგია გამოიყენეს.

ეს ყველაფერი დიდ სახელმწიფო პასუხისმგებლობაზე მიუთითებს. NASA-ს მთავარი ინსპექტორის ოფისის ვარაუდით, 2025 წლის სექტემბრისთვის Artemis-ის ჯამური ხარჯი 93 მილიარდ დოლარს გაუტოლდება. და მაინც, Apollo-ზე დაიხარჯა 280 მილიარდზე (დოლარის დღევანდელი კურსით) მეტი და ინფლაციას თუ გავითვალისწინებთ, Apollo-ს ყველაზე მაღალი წლიური ხარჯი NASA-ს დღევანდელ ბიუჯეტზე 60%-ით მეტი იყო.

Artemis-ი ერთი შეხედვით ჰგავს Apollo-ს – დიდი რაკეტა, იმავე ფორმის კაფსული – მაგრამ მას თანამედროვე ამბიციები აქვს. Artemis-ის მისიები უფრო ხანგრძლივი იქნება: Orion-ი შეიქმნა იმისთვის, რომ ოთხკაციან ეკიპაჟს 21 დღემდე შეეძლოს თავის გატანა. SLS-ის და Orion-ის ელექტრონიკაც უფრო დახვეწილია, მაგრამ NASA-ს უახლესი საფრენი აპარატები მაინც Apollo-ს საწარმოო ქსელს ეყრდნობა.

„ჩემი ცხოვრების განმავლობაში კოსმოსში ამ მასშტაბის არაფერი გაგვიშვია… თან მიგვაქვს მთელი პლანეტის სული“.
ჯესიკა მიერი, ასტრონავტი

ორივე პროგრამა ახალ ორლეანში, NASA-ს მიშუს საამწყობო პუნქტში დაიბადა. ათწლეულების განმავლობაში ეს 17,4-ჰა საწარმოო სივრცე მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა NASA-ს სარაკეტო წარმოებაში. ის ერთ დროს საფრანგეთის შაქრის პლანტაცია იყო, სანამ 1961 წელს NASA-ს საკუთრებაში მოექცეოდა. ეს სააგენტო ეძებდა ადგილს ღრმაწყლოვანი პორტით, რომ Apollo-ს რაკეტა Saturn V აეწყო. აქ ააგეს რაკეტის პირველი საფეხური (საფეხურს უწოდებენ რაკეტის ქვედა ნაწილს, რომელიც საწვავის ამოწურვის შემდეგ წყდება საფრენ აპარატს)  და საწვავის ავზი. „ადრე დედამიწის ორბიტას ვერ გასცდებოდი მიშუს გავლის გარეშე, რაც სულ ცოტა ხნის წინ შეიცვალა“, – თქვა ამანდა გერტიჯენსენმა, SLS-ის მთავარი კონტრაქტორის, Boeing-ის, ინჟინერმა.

SLS-ის რაკეტის ცენტრალური საფეხურის მშენებლობა მიშუს საამწყობო ცენტრში მიმდინარეობს. ხის ვეებერთელა ყუთებით ალუმინის მოღუნული პანელები მოაქვთ. მათ ცილინდრულ სეგმენტებად ადუღებენ, ერთმანეთზე აწყობენ და ისევ ადუღებენ. შედუღების შემოწმების შემდეგ უმატებენ იზოლაციას, ამონტაჟებენ საავიაციო რადიოელექტრონიკას და დასრულებული რაკეტის ცენტრალური საფეხურები სატვირთო ბარჟით ფლორიდაში გადააქვთ. ამ მზიანი შტატისკენ Orion-იც მიემგზავრება: მეტალის ჩონჩხის აგების შემდეგ, რასაც კორპორაცია Lockheed Martin-ი ხელმძღვანელობს, მას კენედის კოსმოსურ ცენტრში ასაწყობად აგზავნიან.

ბარჟით გაგზავნამდე რაკეტის ცენტრალური საფეხური გამოქვაბულის მსგავს ოთახში გვერდზეა წაგორებული საბოლოო აწყობისთვის. გერტიჯენსენს უსაფრთხოებისთვის სათვალე აქვს მორგებული. მან რაკეტის გარშემო შემომატარა. ბოლომდე აწყობის შემდეგ ის წარმოუდგენლად დიდი მომეჩვენა: 8,4-მეტრიანი დიამეტრით და 64,6 მეტრის სიმაღლით.

რაც არ უნდა დახვეწილი იყოს ეს ბეჰემოთი, ხელოსნები ბოლო შტრიხებს უმატებენ. ქაფის იზოლაციის ნაწილი ხელითაა შესხურებული. რაკეტის გვერდებზე ჭადრაკის დაფის მსგავსი ნიშნულები ხელით დაუტანიათ, რომ შორიდან რაკეტის მიმართულება და სიჩქარე განსაზღვრონ. „რაკეტის აგებაზე რომ ფიქრობ, პირველ რიგში, მეცნიერები გახსენდება, – მითხრა გერტიჯენსენმა, – არადა, ისინი ამ პროცესში მონაწილეთა მხოლოდ მცირერიცხოვან ჯგუფს წარმოადგენენ“.

NASA-ს მარშალის კოსმოსური ფრენების ცენტრში, ჰანტსვილში (ალაბამა), ტელემონიტორებზე Artemis-ის სასტარტო მოედნის პირდაპირი ეთერის კადრები ჩანს ყველა შესაძლო კუთხიდან. ტესტებისა და გაშვების მცდელობების დროს ოთახში იკრიბებიან SLS-ის გამოცდილი ინჟინრები, რომლებიც შესაძლო პრობლემების გადაწყვეტისთვის არიან მზად. „ამზადებ გეგმებს იმ რაღაცებთან გასამკლავებლადაც, რომლებიც მოულოდნელად შეიძლება გამოჩნდეს და მზად უნდა იყო ადეკვატური რეაგირებისათვის“, – ამბობს დევიდ ბიმენი, რომელიც ხელმძღვანელობს ამ გუნდს და ასობით სხვა ინჟინერს.

იგი ფიქრობს, რომ უსაფრთხოებისადმი NASA-ს დღევანდელი მიდგომა უფრო ნაკლებ სივრცეს ტოვებს ადამიანის შეცდომისთვის. ამ სტრატეგიის მოქმედებისას იხარჯება უფრო მეტი დრო თითოეული ჯიუტი პრობლემის გადაჭრაზე. „ეს ხანდახან გულისხმობს რთული გადაწყვეტილებების მიღებას, რამდენიმე დღით მოცდასა და უფრო მეტი მონაცემის შეგროვებას“, – მითხრა მან.

NASA-მ 2022 წლის აგვისტოში Artemis I-ის პირველი გაშვება ჩაშალა, რომელსაც განსაკუთრებული სტუმრები ესწრებოდნენ, მათ შორის ვიცეპრეზიდენტი კამალა ჰარისი. მიზეზი იყო ამინდი, ტემპერატურის სენსორის გაუმართაობა და წყალბადის საწვავის გაჟონვა. მომდევნო თვეში კიდევ ერთი გაფრენა ჩაიშალა გაჟონვის გამო. მერე ქარიშხალი „იანიც“ გამოჩნდა, ნოემბერში კი – ქარიშხალი „ნიკოლი“, რომელმაც სასტარტო მოედანზე მდგომ რაკეტას 160 კმ/სთ სიჩქარით დაქროლა. შემდეგ კიდევ ერთი გაჟონვა დააფიქსირეს 16 ნოემბრის გაფრენამდე რამდენიმე საათით ადრე. შესაბამისად, საწვავით თითქმის ბოლომდე ავსებულ რაკეტასთან მიახლოება სახიფათო იყო. ამიტომ NASA-მ სარქვლის ქანჩის ხელით მოსაჭერად „წითელი გუნდი“ გაუშვა. „რაკეტა ცოცხალია. ის ღრჭიალებს და ქშინავს. საკმაოდ შემაშინებელია“, – თქვა ტრენტონ ანისმა, რომელიც შეკეთებაში მონაწილეობდა.

სულაც არ არის მარტივი საქმე, გასცდე დედამიწის ატმოსფეროს და მთვარესაც მისწვდე.

ბოლოს Artemis I-მა გაფრენისთვის საჭირო ყველა 489 კრიტერიუმი დააკმაყოფილა და ცაში აიჭრა. 28 ნოემბერს Orion-ი გასცდა მთვარეს და 432 000 კილომეტზე მეტი დაფარა, რაც თითქმის 32 000 კილომეტრით უფრო შორია, ვიდრე სხვა ორმხრივი მიმართულების „ეკიპაჟზე გათვლილი“  მისიები. 11 დეკემბერს ის მექსიკის კალიფორნიის ნახევარკუნძულთან ოკეანეში ჩაეშვა. „აი, ასე გამოიყურება წარმატებული მისია“, – შვებით განაცხადა მაიკ სარაფინმა, Artemis I-ის მისიის მენეჯერმა.

ახლა Artemis II მზადდება – 10-დღიანი მოგზაურობა მთვარის გარშემო, რომელიც მთვარის ზედაპირიდან 10 500 კილომეტრში ჩაივლის. კუკმა, რომელიც Artemis I-ის გაშვებას ჩემ გვერდით უყურებდა, ეს ისტორიული დავალება მარტში მიიღო.

კუკი, ელექტროინჟინერი და Artemis II-ის მისიის ერთ-ერთი სპეციალისტი, მთელი კარიერის განმავლობაში შორეულს ელტვოდა: დაწყებული სამხრეთ პოლუსის სადგურზე მუშაობით, დამთავრებული იუპიტერის გარშემო მფრინავი კოსმოსური აპარატის, Juno-ს ბორტზე არსებული სამეცნიერო ინსტრუმენტის აგებით. მას შეუერთდება სამი სამხედრო პილოტი: NASA-ში მომუშავე რიდ უაიზმენი და ვიქტორ გლოვერი და კანადის კოსმოსური სააგენტოს თანამშრომელი ჯერემი ჰანსენი.

უაიზმენი, Artemis II-ის მეთაური, NASA-ს უფროსი ასტრონავტი იყო – ანუ ირჩევდა ეკიპაჟებს, მაგრამ არ შეეძლო მათი წევრობა – სანამ Artemis I-ის გაშვებამდე ორი დღე არ დარჩა. ფრენის უფლება კარგ დროს დაიბრუნა. Artemis II-ის პილოტი გლოვერი ISS-ზე NASA-ს SpaceX Crew-1-ის მისიის მეორე მეთაური იყო და მაშინ მან 168 დღე დაჰყო ორბიტაზე. ჰანსენი, კუკის კოლეგა და მისიის სპეციალისტი, იყო პირველი კანადელი, რომელიც ხელმძღვანელობდა NASA-ს ასტრონავტთა კლასის წვრთნას. Artemis II იქნება მისი პირველი კოსმოსური მოგზაურობა.

გლოვერი გახდება პირველი შავკანიანი ასტრონავტი, რომელიც გაემგზავრება დედამიწის დაბალი ორბიტის მიღმა. კუკი და ჰანსენი იქნებიან პირველი ქალი და არაამერიკის მოქალაქე.

მისიისთვის მზადება დიდი ხანია დაწყებულია. SLS-ის ცენტრალური საფეხური Artemis II-ისთვის თითქმის მზადაა ფლორიდისკენ ბარჟით გასამგზავრებლად. კენედის კოსმოსური ცენტრის ნათელ ოთახში თეთრ „ბაჭიის კოსტიუმებში“ გამოწყობილი ტექნიკოსები ამ მისიის კოსმოსურ ხომალდ Orion-ს უტარებენ ტესტირებას და აწყობენ. აქვე Artemis III-ის Orion-იც იძენს თავის ფორმას. ასტრონავტ სტენ ლავის გუნდი ემზადება იმისთვის, რომ Artemis II-ის დროს გახდნენ კოსმონავტების მთავარი საკონტაქტო პირები მართვის ცენტრიდან. ისინი მზად უნდა იყვნენ ტექნიკური დავალებების გადასაცემად ან გათანგული ასტრონავტის ხმის კანკალის შესამჩნევად.

საკმაოდ მალე, 2024 წლის ნოემბერში, NASA მთვარის ორბიტაზე პატარა კოსმოსური სადგურის, Gateway-ს ნაწილების გაგზავნას გეგმავს. ის მოსამზადებელი პუნქტის ფუნქციას შეასრულებს მრავალკვირიანი მისიებისას მთვარის ავანპოსტისკენ, სადაც ნახავთ საცხოვრებელ ზონებს, ელექტროსადგურებს, დასაჯდომ მოედნებს და ჰერმეტულ მთვარემავლებს. ეს ყველაფერი ჯერ კონცეფციის ეტაპზეა.

ამ უზარმაზარ ინფრასტრუქტურას მხოლოდ აშშ ვერ ააშენებდა. Artemis-ს უცხოური პარტნიორებიც ჰყავს. 22 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ISS-ი ჩვენს თავზე 400 კილომეტრ მანძილზე დაფრინავს და ადამიანებს დაატარებს. ეს კი აშშ-ის, რუსეთის, კანადის, ევროპისა და იაპონიის თანამშრომლობის წყალობით ხდება. სწორედ მათ შორის ნაწილდება სადგურის ხარჯები, პროგრამის გაუქმება კი დიპლომატიურ სირთულეებთანაა დაკავშირებული. Artemis-ისთვის NASA-ც სწორედ ამ გაკვეთილით ხელმძღვანელობს: ევროპის კოსმოსური სააგენტო (ESA) Orion-ის ტექნიკურ ნაკვეთურს აწყობს, რომელიც მოიცავს კოსმოსური ხომალდის მზის პანელებსა და მთავარ ძრავას. ეს თანამშრომლობა Gateway-საც ეხება, რომელსაც NASA აშენებს ESA-სთან და კანადისა და იაპონიის კოსმოსურ სააგენტოებთან ერთად.

ამასთან, NASA კერძო კომპანიებს მთვარის „კურიერობისკენაც“ უბიძგებს. კერძო რობოტული ჩამოსაშვები აპარატები სამეცნიერო ინსტრუმენტებსა და ყინულზე მონადირე მთვარემავალს გადაზიდავენ მთვარეზე. ტეხასში SpaceX-ი მუშაობს Starship-ზე – მრავალჯერადი გამოყენების რაკეტაზე – რომელიც SLS-ზეც კი უფრო ძლიერი იქნება. Artemis III-ის ასტრონავტები დედამიწას SLS-ით გაშვებული Orion-ით დატოვებენ, მაგრამ შემდეგ მთვარეზე დასაშვებად Starship-ის ზედა საფეხურის ვერსიაში გადასხდებიან.

ამ ხედვით მოვიკიდებთ თუ არა ფეხს მთვარეზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ მარსისკენ გზის გაკვალვაზე – პასუხი ჯერ არ გვაქვს. Artemis-ი ისევ საწყის ეტაპზეა. აპრილში Starship-ის პირველი სრული სატესტო ფრენა გაშვებიდან რამდენიმე წამში აფეთქებით დასრულდა. გასათვალისწინებელია საზოგადოებრივი მხარდაჭერაც. Apollo-ს პერიოდშიც კი, ადამიანის კოსმოსში გაფრენას არაერთი აკრიტიკებდა მილიარდების ხარჯვის გამო, რომლის მოხმარებაც დედამიწის პრობლემებისთვის შეგვეძლო. დღეს მთვარეზე ვბრუნდებით კლიმატისა და ბიომრავალფეროვნების კრიზისის, მზარდი პოლიტიკური ექსტრემიზმის, მწვავე რასობრივი უთანასწორობისა და რუსეთ-უკრაინის ომის ხანაში.

ამ რთულ ფონზე NASA-ს ასტრონავტებს კარგად ესმით, რომ ისინი არიან არა მხოლოდ საჯარო პირები, არამედ შთაგონების წყაროც: კვლევა-ძიების, მეცნიერების, ეროვნული სულისკვეთების ეტალონები.

სულაც არ არის მარტივი საქმე, გასცდე დედამიწის ატმოსფეროს და მთვარესაც მისწვდე. მიკროგრავიტაციაში ჩვენი სისხლი იშლება. ძვლები მყიფდება. მხედველობა ქვეითდება. მუდმივი სიფხიზლის გარეშე შეიძლება ერთ წამში დავიღუპოთ. ჩვენი ბიოლოგიური საზღვრების გადასალახად ასობით ათასი ადამიანი ათწლეულების განმავლობაში ოცნებობდა, გეგმავდა და აშენებდა, რომ კოსმოსური მოგზაურობა გამხდარიყო არა მხოლოდ შესაძლებელი, არამედ რუტინულიც. თუ Artemis-ის ხედვას რეალობად ვაქცევთ, ეს მიზანი შეიძლება მთვარემდეც გავაფართოოთ – ან მის მიღმაც კი. კუკის აზრით, ეს კოსმოსური მოგზაურობები შრომით მოპოვებული გამარჯვებებია, ხოლო თითოეული სირთულე გზას გვიხსნის ყველაზე წმინდა ადამიანური ემოციისკენ: ადამიანის შესაძლებლობათა საზღვრების გადალახვით მონიჭებული სიხარულისკენ. „რა მაგარია, რომ კაცობრიობა, როგორც სახეობა, ამ მისიისთვის სწორედ ახლა იბრძვის – რომ გადავწყვიტეთ, რომ ეს ასე მნიშვნელოვანია“, – თქვა კუკმა. „ჩვენ გვამოძრავებს კვლევა-ძიების სიყვარული და ჩვენ გვჯერა სწავლის ძალის“.

მაიკლ გრეშკო, შტატის ყოფილი წევრი და სამეცნიერო სტატიების ავტორია, რომელმაც 2023 წლის აგვისტოში მკითხველებს დინოზავრის კარგად შემონახული ნამარხი გააცნო. ალბერტო ლუკას ლოპესმა 2022 წლის ნოემბრის გამოცემისთვის შექმნა ტუტანხამონის მუმიის მრავალშრიანი სახვევებისა და ერთმანეთში ჩალაგებული კუბოების დეტალური გრაფიკული ილუსტრაცია.