მეამბორე ბაღლინჯოს ძიებაში

ისე გავიზარდე, მჯეროდა, რომ დეიდაჩემი კინაღამ გარდაიცვალა სამხრეთ ამერიკაში ვაშლის ჭამის გამო.

ოჯახში ამბობდნენ, რომ ხილი დაავადებული იყო ან შეიძლება მასზე მწერი დახოხავდა, რომელმაც დეიდა დორას უკბინა. ნიუ-იორკელმა ექიმმა დეიდაჩემს შაგასის დაავადების დიაგნოზი დაუსვა. ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ დეიდაჩემი შეიძლება მომკვდარიყო. კითხვები არ დაგვისვამს. დეიდას ათწლეულების განმავლობაში უწევდა საავადმყოფოებში სიარული. როცა 30 წელს გადავცდი, ერთ ღამეს დეიდა დორა სასწრაფოდ გააქანეს საავადმყოფოში, ერთი კვირის შემდეგ კი იგი გარდაიცვალა 59 წლის ასაკში. მე მეგონა, რომ შაგასი იშვიათ დაავადებას წარმოადგენდა. თურმე ვცდებოდი. 

ამ დაავადებას სახელი ეწოდა ბრაზილიელი ექიმის პატივსაცემად, რომელმაც ის 1909 წელს აღმოაჩინა. დღეს შეერთებულ შტატებში შაგასი უფრო მეტადაა გავრცელებული, ვიდრე ზიკას ვირუსი. დასავლეთ ნახევარსფეროში შაგასის დაავადების შემთხვევები მალარიისას თითქმის რვაჯერ აღემატება.

შაგასის დაავადების მსხვერპლი წელიწადში, დაახლოებით, 10 000 ადამიანია. დაავადებების კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების (CDC) მონაცემთა თანახმად, შეერთებულ შტატებში 300 000-მდე ადამიანი ავადდება ამ ინფექციით. დეიდაჩემის მსგავსად, ამ ადამიანთაგან ბევრი სამხრეთ ამერიკის, ცენტრალური ამერიკისა და მექსიკის ღარიბ დასახლებებში გაიზარდა. ცოტამ თუ იცის, რომ შაგასითაა დაავადებული, რადგან მისი გამომწვევი პარაზიტი Trypanosoma cruzi ვერაგი მიკროორგანიზმია.

დაავადება ადამიანებს გადაედება ნახევრადხეშეშფრთიანი სახეობის მწერის საშუალებით, რომელსაც „მეამბორე ბაღლინჯოსაც“ უწოდებენ. მწვავე სტადიაში ადამიანთა განკურნება შესაძლებელია, მაგრამ, სამწუხაროდ, ინფიცირებულ ადამიანთა ერთ პროცენტზე ნაკლებს ესმება დიაგნოზი და ენიშნება მკურნალობა. პარაზიტმა ადამიანის სხეულში მთელი ცხოვრების განმავლობაში ისე შეიძლება იცხოვროს, რომ დაავადების სიმპტომები არ გამოვლინდეს, მაგრამ 20-დან 30 პროცენტამდე ინფიცირებულებს გული უზიანდება. შაგასთან დაკავშირებულ გულის პრობლემებს შორისაა გულის არითმია, მარცხენა პარკუჭის ანევრიზმა და გულის უკმარისობაც კი.

T. cruzi-ს პლაცენტაში შეღწევაც შეუძლია. ვარაუდობენ, რომ შეერთებულ შტატებში შაგასის ინფექციით, არც მეტი, არც ნაკლები, 315-მდე ახალშობილი იბადება.

2014 წელს კოლუმბიაში, ბოგოტაში მდებარე ანდების უნივერსიტეტში ბიოლოგ ფელიპე გულს შევხვდი. ის შაგასის დაავადებას ოთხ ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში სწავლობდა. მან მითხრა, რომ ეს მწერები სახლში ყოფნის მოყვარულები არიან და იქ ბინადრობენ, სადაც მსხვერპლთან მისაწვდომად შორს ხოხვა არ უწევთ. მათთვის სულ ერთია, ვის უკბენენ – ადამიანს, ძაღლს თუ ენოტს. ლათინური ამერიკის სოფლებში დღისით ისინი თიხით ნაგები ქოხების ნაპრალებში ცხოვრობენ, ღამით კი – საკვებად გამოდიან. მიუხედავად იმისა, რომ ნაკბენი უმტკივნეულოა, ის მცირე ჭრილობას ტოვებს. T. cruzi-ის პარაზიტი ბაღლინჯოს ექსკრემენტებშია და ორგანიზმში იჭრება ნაკბენის ჭრილობაში ამ ფეკალური მასის შეღწევისას.

გული ამბობს, რომ შაგასის ძირფესვიანად აღმოსაფხვრელად ველურ ცხოველთა განადგურება გახდებოდა საჭირო – რაც შეუძლებელია. პარაზიტი კი, თავის მხრივ, უძველესი ხნიდან მოდის. გულმა და მკვლევართა საერთაშორისო გუნდმა T. cruzi პერუსა და ჩილეს უდაბნოების 9000-წლოვან მუმიებში აღმოაჩინეს.

თუკი შეერთებულ შტატებში, დაახლოებით, 300 000 ადამიანია ინფიცირებული, მაშ ჩვენში ასე ცოტამ რატომ ვიცით შაგასის შესახებ? – „ეს სიღარიბის დაავადებაა“, – ამბობს შება მეიმანდი, კარდიოლოგი, რომლის გუნდმაც კალიფორნიის სან-ფერნანდოს ველზე ლათინურ ამერიკაში დაბადებული 9000-მდე ადამიანი გამოიკვლია დაავადებაზე. ინფიცირებულთაგან მრავალს სხვა საკითხები ადარდებს: იმიგრაციის სტატუსი, დიაბეტი და სამუშაო. ექიმთან პაციენტები გულის უკმარისობის ჩივილით მოდიან ხოლმე. რადგან შაგასი ადამიანიდან ადამიანზე რთულადაა გადამდები, დაავადება ძირითადად ლათინოამერიკელთა თემის წევრებს შორის ტრიალებს – ეს კი მის შესახებ ცოდნის სიმწირეს უწყობს ხელს.

ვაშინგტონის ოლქში ჯენეტს შევხვდი – სამართლის ხარისხის მქონე სამხრეთ ამერიკელს, რომელიც შეერთებული შტატების მოქალაქეს გაჰყვა ცოლად და რომელმაც პირადი ინფორმაციის დასაცავად გვთხოვა, მისი გვარი არ გაგვესაჯაროებინა. ჯენეტი შაგასზე არასდროს გამოკვლეულა, თუმცა, მისი მამა და დაც ამ ინფექციით იყვნენ დაავადებულნი. 2015 წელს მეორე ვაჟზე ფეხმძიმე ჯენეტმა სასწრაფო დახმარების პალატაში ამოჰყო თავი. მისი ახალშობილი, რომელიც 30 კვირისა დაიბადა, T. cruzi-თ იყო ინფიცირებული. მაშინ, როდესაც ამ პარაზიტით დაავადებული ჩვილები, როგორც წესი, შეშფოთების მიზეზს არ ავლენენ, ჯენეტის ნაადრევად დაბადებული ახალშობილი 1,8 კილოგრამზე ნაკლებს იწონიდა და გულზე უკვე ნაჭრილობევი ქსოვილი ჰქონდა. „თავზარდამცემი იყო იმის შეტყობა, რომ ჩემი პატარისთვის ეს შეიძლება მე გადამედო“, – მითხრა მან.

ექიმებმა მოახერხეს, ემკურნალათ ჯენეტის ვაჟისთვის, მაგრამ ახალშობილთა გამოკვლევებთან დაკავშირებით შეერთებული შტატების ჯანდაცვისა და სოციალურ სამსახურთა სამინისტროს რეკომენდებული ინსტრუქციები არ გულისხმობს თანდაყოლილ შაგასის დაავადებაზე შემოწმებას.

ეს განსაკუთრებით სამწუხაროა, რადგან მედიკამენტ ბენზნიდაზოლს დაავადებულ ბავშვებში ხშირად პარაზიტის განადგურება შეუძლია. 2017 წელს შეერთებული შტატების სურსათისა და მედიკამენტების ფედერალურმა ადმინისტრაციამ ეს წამალი ბავშვებისთვის მისაღებად დაამტკიცა. ეს კარგ ინფორმაციას ჰგავს და არის კიდეც, თუმცაღა ბენზნიდაზოლმა, რომელიც 1960-1970-იან წლებში შეიმუშავეს, ქრონიკული შაგასის მქონე ადამიანებში უარყოფითი გვერდითი მოვლენები შეიძლება გამოიწვიოს. შაგასის სამკურნალოდ ხელმისაწვდომ მეორე მედიკამენტს – ნიფურტიმოქსსაც აქვს ეს შეზღუდვები. ამ დაავადების საკვლევად გამოყოფილი დაფინანსება კი კვლავაც მწირია. უკვე ვიცი, რომ დეიდაჩემი მოწამლული ვაშლით არ დაავადებულა, სინამდვილე იმაზე გაცილებით რთულია, ვიდრე ბავშვობაში წარმომედგინა: იგი ქვეყნების საზღვრებს სცდება და მეცნიერებისა და ისეთი სოციალური საკითხების მიჯნაზე მყოფია, როგორიც სიღარიბე და იმიგრაციაა.

ბაღლინჯოების სხვა სამიზნე

სასიკვდილოდ საშიში Trypanosoma cruzi პარაზიტის ადამიანიდან ადამიანზე გადადება იშვიათია, მაგრამ, როგორც ჩანს, ძაღლები უფრო მეტი რისკის ქვეშ არიან. ერთ-ერთი კვლევისას შაგასის დაავადებაზე შეამოწმეს აშშ-ის სახელმწიფო დაწესებულებების გაწვრთნილი ძაღლები. მიუხედავად იმისა, რომ ძაღლებს დაავადების ნიშნები არ ეტყობოდათ, შემოწმებულთაგან 7% ინფიცირებული აღმოჩნდა. „მათი გულის თვალიერებისას ვხედავდით დაავადების ნიშნებს“, – აცხადებს კვლევის ხელმძღვანელი სარა ჰეიმერი, ტეხასის A&M უნივერსიტეტის ვეტერინარული მედიცინისა და ბიოსამედიცინო მეცნიერების კოლეჯის ასოცირებული პროფესორი. ინფიცირების მსგავსი დონე აღმოჩნდა ტეხასის ცხოველთა თავშესაფრების ძაღლებშიც. მეცნიერების თქმით, ადამიანებთან შედარებით, ძაღლები ამ დაავადების უფრო მეტი რისკის წინაშე არიან, რადგან მათ, შესაძლოა, პარაზიტის მატარებელი ბაღლინჯოები შეჭამონ. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ძაღლიდან ადამიანზე დაავადების გადადების შანსი ძალიან დაბალია.