მიწისქვეშა ლაბირინთი
უკვე ათწლეულებია სპელეოლოგები მექსიკაში ჩადიან, რათა გამოიკვლიონ ჩევე – სავარაუდოდ, უღრმესი მღვიმე დედამიწაზე.
გაზაფხულის უღრუბლო დღეს, მექსიკაში, ფეხდაფეხ მივყვები სპელეოლოგებს. გავიარეთ ფიჭვნარით დაფარული ბორცვები, 49 ტალახიანი საფეხური და მწვანე მდელო. უზარმაზარ, თვალუწვდენელ კლდეს ვუახლოვდებით, თუმცა 9 ქვეყნის 69 სპელეოლოგთან ერთად, ჩემი აქ მოსვლის მიზეზი კლდის ქვეშაა.
კლდის ძირში ნაპრალია, მის მიღმა – ჩევეს სისტემა: შესაძლოა უღრმესი მღვიმე დედამიწაზე.
როდესაც იქ შევედით, სპელეოლოგმა კორი ჰეკლიმ აღტაცებისგან ჩუმად შეიკურთხა. ხუთი წელია ჩევეს იკვლევს, მაგრამ მღვიმის დიდებულებას ვერ შეეჩვია. „წარმოუდგენელია, – ამბობს ჰეკლი, რომელიც ათი წლიდან დაძვრება მღვიმეებში, – თითქოს სხვა პლანეტაზე ვარ“.
ჰეკლიმ კარანტინი მოუსვენრად გაატარა. მიწისზედა აურზაური მისთვის ისევე სულის შემხუთველია, როგორც სხვებისთვის – მიწისქვეშეთი.
1990 წელს მკვლევრებმა ჩევეში ჩამდინარე ნაკადულში საღებავი ჩაყარეს. ფერადი წყალი მთის ძირას, 2,6 კილომეტრით ქვემოთ გამოვიდა მღვიმის სათავესთან შედარებით. თუ მკვლევრები ნაკადულის მარშრუტს სრულად გაივლიან, ჩევე მსოფლიოს უღრმეს მღვიმედ გამოცხადდება და გადაუსწრებს საქართველოში (აფხაზეთში) მდებარე ვერიოვკინის მღვიმეს.
ეს მაცდური შესაძლებლობა ათწლეულების განმავლობაში იზიდავდა მკვლევრებს. 2021 წლის ექსპედიცია ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდა. ბილ სტოუნის მეთაურობით სპელეოლოგების გუნდმა ჯამში 1500 ღამე გაატარა მიწისქვეშ და დერეფნების 20 კილომეტრი აღმოაჩინა.
სტოუნი 1988 წლიდან იკვლევს ჩევეს. პირველად რომ ვნახე, მიწისქვეშ გატარებული ორი კვირის შემდეგ ახალი ამოსული იყო დღის სინათლეზე. ტანმაღალმა, გალანტურმა სტოუნმა მკითხა, მღვიმეში თუ ვიყავი ნამყოფი. ვუპასუხე, რომ მისი გუნდის ერთ-ერთ წევრს გავყევი.
ეს რაილი ბლეკველი იყო, რომელიც მღვიმეში მოცეკვავესავით ლაღად და თავდაჯერებულად გადაადგილდებოდა. ჩასვლიდან 10 წუთში პირველ უფსკრულს მივადექით და გზა წინასწარ გაბმული თოკებით გავაგრძელეთ. მღვიმის ნამგალა კედლებზე დაშვებისას სიბნელიდან ბლეკველის მხიარული ექო მოგვესმოდა. 300 მეტრის სიღრმეზე მკვლევართა ხუთი ბანაკიდან პირველს მივაღწიეთ.
ნანახით აღტაცებულს სტოუნმა ეშმაკურად შემომხედა: „პირველი ბანაკი აისბერგის წვერია, საბავშვო ბაღი“.
ამ მრავალდონიანი ლაბირინთის დერეფნებიდან, რომლებსაც მდინარეები მილიონობით წლის განმავლობაში „ძერწავდნენ“, ზოგიერთი ბოინგ 747-ს დაიტევს, ზოგიერთში შესაძრომად კი უნდა ამოისუნთქოთ და გულმკერდი შეიკუმშოთ.
აქ გუნდური მუშაობა შეუცვლელია. 2021 წლის მიწურულს ყველაზე შორეული ბანაკი 11,8 კილომეტრის სიღრმეზე იყო განლაგებული, უახლოესი ჩასასვლელიდან დაახლოებით 5 დღის სავალზე. იქ მხოლოდ რჩეულები მუშაობენ. დანარჩენები კილომეტრების სიგრძის თოკებს აბამენ და უფრო მოკლე და უსაფრთხო გზებს ეძებენ. ბანაკები მუდმივად მარაგდება საკვებით და სხვა ნივთებით. თითოეული ნაბიჯისთვის მკვლევრების მთელი გუნდი იბრძვის.
მკვლევრებს სხვადასხვა რამ უბიძგებთ მღვიმეებში. ზოგს „დაუცხრომელი ცნობისმოყვარეობა“ ამოძრავებს. ბლეკველი და ჰეკლი ახალი დერეფნების აღმოჩენის სურვილს „ლტოლვას“ უწოდებენ, თუმცა ეს რთული და დამქანცველი ლტოლვაა.
ჰეკლი და მისი თანაგუნდელი ბევ შეიდი ერთ უსიამოვნო ამბავს იხსენებენ, მღვიმის ერთ-ერთი მონაკვეთის კვლევისას რომ შეემთხვათ. მონაკვეთს მექსიკის ულამაზესი სანაპიროს სახელს ეძახიან, მაგრამ სპელეოლოგებს შავი იუმორი აქვთ – სინამდვილეში იქაურობა ტალახით და წყლით სავსე ნაპრალია, სადაც კინაღამ დაიხრჩვნენ. ჰეკლი იხსენებს, როგორ უთხრა ყელამდე ლაფში ჩაფლულმა შეიდმა: „ხანდახან მიკვირს, რატომ არ მაქვს განსხვავებული ჰობი, მაგალითად ბერდვოჩინგი“.
ჰეკლი და შეიდი იცინიან, ვუყურებ და ძალაუნებურად ვფიქრობ, რომ მსგავსი გასაჭირი ადამიანებს განუყრელად აკავშირებს.
ადამიანური კავშირები ერთ-ერთი მიზეზია, რის გამოც შეიდი 30 წელია ამ საქმეს მიჰყვება, მას შემდეგ, რაც 16 წლის გოგო, პირველად ჩავიდა ოსტინში მდებარე მღვიმეში.
ბევრისთვის მღვიმეებში ძრომიალი სიცოცხლის სრულად განცდის საშუალებაა. ერთ-ერთი ჩასვლისას სამკაციანმა გუნდმა ახალ ღრმულს მიაგნო, რომლის ექოც სავარაუდოდ დიდი სიღრმიდან ირეკლებოდა. უკან რამდენიმე საათის შემდეგ დაბრუნებულებს თვალები აღტაცებისგან უბრწყინავდათ. მათი თქმით, სიღრმეში კიდევ მრავალი დერეფანი იყო. „ასეთი მომენტებისთვის ვარ აქ“, – მითხრა სპელეოლოგმა მაიკ ფრეიზერმა. რამდენიმე სპელეოლოგმა მითხრა, რომ მთავარი რეკორდი არ არის. „ყოველთვის მოიძებნება ახალი, უფრო ღრმა მღვიმე, – ამბობს შეიდი, – ვცდილობთ ერთად ვაკეთოთ ის, რაც ცალ-ცალკე არ გამოგვივა“.
მაია ვეი-ჰაასი სამეცნიერო თემებზე წერს National Geographic-ში.
„უღრმესი მღვიმეები“ – პრემიერა 30 მაისს National Geographic Channel-სა და Disney+-ზე.