მსოფლიო ახალი გამოწვევების წინაშე

ჩემს ასაკს თავიდანვე გავთქვამ და გეტყვით, რომ 1970 წელს „დედამიწის დღის“ პირველ დემონსტრაციას ვესწრებოდი. მახსოვს, განწყობა სასიხარულო და ამავდროულად უხალისოც იყო. სასიხარულო, რადგან ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორიაში პირველად ვზეიმობდით ჩვენი პლანეტის დღეს, უხალისო კი იმიტომ, რომ სცენიდან მსოფლიოს მომავალზე გამოთქმულ შიშის მომგვრელ წინასწარმეტყველებებს ვისმენდით.

იმ დროს ბევრ ასეთ გაფრთხილებას მოისმენდით. ნობელის პრემიის ლაურეატი, ბიოქიმიკოსი ჯორჯ უოლდი ირწმუნებოდა, რომ სასწრაფო მოქმედების გარეშე ცივილიზაცია 15 ან 30 წელიწადში განადგურდებოდა. სტენფორდელი ბიოლოგი და „მოსახლეობის ნაღმის“ ავტორი, პოლ ერლიკი ასეთ პროგნოზს ზედმეტად იმედისმომცემად თვლიდა. მისი აზრით, პლანეტის გადასარჩენად 2 წელი გვრჩებოდა, დაყოვნების შემთხვევაში „შემდგომი ძალისხმევა უსარგებლო იქნებოდა“. „დედამიწის დღის“ ეროვნული კოორდინატორი, დენის ჰეისი კი ფიქრობდა, რომ საყოველთაო შიმშილის თავიდან აცილება უკვე დაგვიანებული იყო.

მათ უიმედობას საფუძველი ჰქონდა: გლობალური სიტუაცია სავალალო იყო. იმ დროს მსოფლიოში ოთხიდან ერთი ადამიანი შიმშილობდა და თითქმის ნახევარი უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრობდა. აფრიკაში სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა მხოლოდ 45,6 წელი იყო. ლათინური ამერიკის და კარიბის რეგიონის ნახევარს ელექტროენერგია არ მიეწოდებოდა. შიმშილმა დასავლეთ აფრიკაში იმ დროისთვის დაახლოებით მილიონი ადამიანი შეიწირა. სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, აფრიკაში, ახლო და შუა აღმოსავლეთსა და ლათინურ ამერიკაში ომი, აჯანყებები და არეულობა მძვინვარებდა. აზიიდან გავრცელებულმა გრიპის პანდემიამ დანარჩენ მსოფლიოში იფეთქა და მილიონი ადამიანი იმსხვერპლა.

გარემოს დაცვის ტენდენციებიც არ იყო იმედის მომცემი. ნავსადგურები ლონდონიდან ლოს-ანჯელესამდე თუ ბოსტონიდან მუმბაიმდე ნაგვით იყო სავსე. პლანეტის უდიდესი მდინარეების უმეტესობა – დუნაი, ტიბრი და მისისიპი – სასმელად უვარგისი იყო. ტყვიის შემცველი ბენზინი ჰაერს ისე წამლავდა, რომ შეერთებულ შტატებში მცხოვრებ რიგით სკოლამდელ ბავშვს სისხლში ტყვიის შემცველობა დღევანდელ საგანგაშო ნიშნულზე 4-ჯერ მაღალი ჰქონდა. ჟურნალი Life-ის ადრეული 1970 წლის პროგნოზის მიხედვით, 1985 წელს ჰაერის დაბინძურება დედამიწამდე ჩამოღწეულ მზის სხივებს გაანახევრებდა.

1972 წელს, ახალდაარსებულმა საერთაშორისო ორგანიზაციამ „რომის კლუბი“ გამოსცა წიგნი, სახელად `ზრდის ზღვარი“, რომელმაც ძლიერად იმოქმედა საზოგადოებრივ აზრზე. წიგნზე მომუშავე გუნდმა შექმნა მსოფლიოს კომპიუტერული მოდელი, რომელიც ქვანახშირზე, რკინაზე, ბუნებრივ აირსა და ალუმინზე სამომავლო მოთხოვნის გამოსათვლელად გამოიყენა. წიგნი აღწერდა წარმოების მწვერვალისთვის გამართულ მსოფლიო რბოლას, რომელიც პლანეტის რესურსებისგან გაშიშვლების გამო კატასტროფას გამოიწვევდა და განადგურების თავიდან ასაცილებლად კაცობრიობას ეს დამანგრეველი სწრაფვა „მალევე უნდა შეეწყვიტა“.

წინასწარმეტყველება არ ასრულდა, პირიქით, მსოფლიო უკეთესობისკენ შეიცვალა. ტექნოლოგიური წინსვლის, პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმების და კულტურული ცვლილებების წყალობით, ადამიანის ფიზიკური კეთილდღეობა 1970 წლის შემდეგ თითქმის ყველანაირი კრიტერიუმით გაუმჯობესდა. გასულ 50 წელიწადში მოსახლეობა ორზე მეტჯერ გაიზარდა, თუმცა გაეროს დღევანდელი შეფასებით, მსოფლიოში ცხრა ადამიანიდან მხოლოდ ერთია არასრულფასოვნად გამოკვებილი. ჩვენს ეპოქაში ბავშვის შიმშილის ალბათობა ისტორიაში ყველაზე დაბალია. პირველი „დედამიწის დღის“ შემდეგ სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა გლობალურად 13 წლით გაიზარდა. შემოსავლებმა იმატა, გარემოს დაბინძურების დონემ კი თითქმის ყველგან იკლო. ახლა მილიარდობით ადამიანი მიეკუთვნება საშუალოსთან მიახლოებულ ფენას.

ამავდროულად, რკინისა და ალუმინის მარაგის ამოწურვა ჯერ არ გვემუქრება, არც მათმა ფასმა მოიმატა. ჩვენი სახეობის ისტორიაში ბედმა ასე პირველად გაგვიღიმა. ეს ომის შემდგომი და მისი წინამორბედი თაობის დამსახურებაა.

ჩრდილოეთ ამერიკისა და ევროპის თანმდევი პოლარიზაციის მიუხედავად, პოლიტიკური გარემოც გაუმჯობესდა. კვლევები გლობალური პოლიტიკური მოტივით ძალადობის სწრაფ დამარცხებას იუწყება. საზარელი სამოქალაქო ომები სირიაში, იემენსა და ავღანეთში უკვე გამონაკლისებად ითვლება. 1970 წელთან შედარებით, მსოფლიოში ბევრად მეტი დემოკრატიული მმართველობა და ნაწილობრივი დემოკრატია დამყარდა. „დედამიწის დღის“ პირველი აღნიშვნის დროს ხუთიდან მხოლოდ ერთ სამხრეთ აზიელს მიეწოდებოდა ელექტროენერგია, დღეს კი ნიშნულმა ათიდან ცხრა ადამიანამდე აიწია. სამხრეთ ამერიკასა და კარიბის რეგიონში მსგავსადვე გაიზარდა ელექტროენერგიის მომხმარებელთა რაოდენობა და 50%-დან თითქმის 100%-მდე ავიდა.

ეს გაუმჯობესება თანაბარი და სამართლიანი არ ყოფილა. მილიონობით ადამიანი ჯერაც ცუდ პირობებშია. ზოგიერთ ადგილას, მათ შორის ინდოეთსა და ჩინეთში, დაბინძურება კლების ნაცვლად მატულობს, თუმცა, გლობალურად, პლანეტაზე მცხოვრები 8 მილიარდამდე ადამიანისთვის, პირობების გაუმჯობესება უდავოა. შესაძლოა პენსილვანიაში მცხოვრებ ქარხნის მუშას და პაკისტანელ ფერმერს კვლავ უჭირთ, მაგრამ წარსულის სტანდარტებით ისინი მდიდრები და ჯანმრთელები არიან.

თუმცა, ამ მიღწევებს დანაკარგებიც მოჰყვა. თანამედროვე გარემოსდაცვითი პრობლემები ბევრად რთულია: ბიომრავალფეროვნების დაკარგვა, ნიადაგის წყალშემცველი ფენის ამოშრობა, ოკეანის შემჟავება, ნიადაგის დეგრადაცია და ყველაზე მასშტაბური, კლიმატის ცვლილება – შიშისმომგვრელი ჩამონათვალია.

1970 წელს „დედამიწის დღეზე“ გაჟღერებული პროგნოზები არ გამართლდა, მაგრამ მათი შიშით ადამიანებმა მოქმედება დავიწყეთ ისეთი პრობლემების გადასაჭრელად, რომლებიც პირდაპირ ემუქრებოდა ჩვენს ფიზიკურ არსებობას, მაგრამ ჩვენი დღევანდელი პრობლემები უფრო გრძელვადიანი და აბსტრაქტულია. მათთან შეხება აქამდე არ გვქონია. არავინ იცის მათი დაძლევის საიდუმლო. თანაც, იმ აუსრულებელი წინასწარმეტყველებების ერთ-ერთი გაკვეთილი ისაა, რომ ადამიანებს მომავლის განჭვრეტა არ გვეხერხება.

ჩარლზ ს. მანი არის ავტორი წიგნებისა: „1491“, „1493“ და „ჯადოქარი და წინასწარმეტყველი“, ასევე Atlantic-ის, Wired-ის, და Science-ის კორესპონდენტი.