პროგნოზის თანახმად, 2050 წლისთვის ნიგერიის მოსახლეობა 377 მილიონ ადამიანს მიაღწევს.
როგორი იქნება ბავშვის ცხოვრება აფრიკის ყველაზე ხალხმრავალ ქვეყანაში?

შარშან შემოდგომაზე დედამიწა მიესალმა თავის მერვამილიარდე ადამიანს და ამ ნიშნულით დაფიქსირდა უდიდესი რაოდენობა, რომელსაც კი ერთდროულად უცხოვრია ჩვენს პლანეტაზე. ზუსტი დრო და ადგილი არავინ იცის, თუ როდის, სად დადგა ეს მომენტი, ან ვინ არის ნომერი
8 000 000 000.

ნოემბერში გაერომ აღნიშნული ნომერი პირობითად მიანიჭა მანილაში დაბადებულ ბავშვს, თუმცა მერვამილიარდე ბავშვი იმ 12 მილიონამდე ახალშობილში უნდა ვეძებოთ, რომლებიც შარშან ნოემბერში დაიბადნენ მთელი მსოფლიოს მასშტაბით – ტოკიოს ჰოსპიტალში, კიევის ბომბსაწინააღმდეგო თავშესაფარში, რუანდის ლტოლვილთა ბანაკში, ამაზონის სოფელსა თუ არქტიკის იზოლირებულ დასახლებაში. მერვამილიარდეს წოდებას შესაძლოა იმსახურებდეს კენეთ და ამარა ოკონკვოების მეორე შვილი ეზიაკუ კენდრა ოკონკვოც, 2,75 კგ წონის გოგონა, რომელიც ნიგერიის დედაქალაქ აბუჯაში დაიბადა 2022 წლის 12 ნოემბერს.

ამ მხრივ ნიგერია ლოგიკური არჩევანია, რადგან თავისი 224 მილიონი მოსახლით, ის აფრიკის ყველაზე ხალხმრავალი ქვეყანაა. აქ გარკვეულ პროგრესს მიაღწიეს ჯანმრთელობის დაცვის კუთხით, რის შედეგადაც ახალშობილთა სიკვდილიანობა შემცირდა 72 შემთხვევამდე ყოველ ათას დაბადებულ ბავშვზე, სიცოცხლის ხანგრძლივობა კი გაიზარდა 53 წლამდე (თუმცა ეს ორივე მაჩვენებელი ჯერ კიდევ საკმაოდ ჩამორჩება გაეროს დასახულ მიზნებს). ამ და სხვა ფაქტორების ხელშეწყობით, რომელთაც, თავის მხრივ, ზურგს უმაგრებს დიდი ოჯახის მომხრე ტრადიციები, ნიგერიაში ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი მოსახლეობაა. არსებული პროგნოზით, 2050 წლისთვის – როდესაც ეზიაკუს 28 წელი შეუსრულდება – ნიგერიის მოსახლეობა გაუტოლდება 377 მილიონ ადამიანს და გახდება ჩვენი პლანეტის რიგით მესამე ყველაზე ხალხმრავალი ქვეყანა – ინდოეთისა და ჩინეთის შემდეგ.

მოდით, ჩემი მშობლიური ნიგერიის მომავალს შევხედოთ ეზიაკუს გადმოსახედიდან, რომელიც „ფეხს აიდგამს“ ბევრად უფრო განსხვავებულ ადგილას, ვიდრე მისი მშობლები ან მე ვიზრდებოდით.

ეზიაკუ მშვიდად მოსვენებულა დედის მკლავებში. მისი პუტკუნა სახე რამდენიმე ტონით უფრო მუქია დედის ფერებთან შედარებით – ბევრიდან ერთ-ერთი მახასიათებელი, რომლითაც ბებიას ამსგავსებენ. ამარამ სახელი ეზიაკუც თავისი დედის პატივსაცემად შეურჩია. ბებია, ყოფილი მასწავლებელი, 71 წლის გარდაიცვალა – შვილიშვილის გაჩენამდე 4 თვით ადრე. მას აწუხებდა დიაბეტი თუ თირკმლის პრობლემები და დიალიზის პროცედურებს იტარებდა ქალიშვილის ფეხმძიმობის უმეტეს პერიოდში. ჯანმრთელობის მძიმე მდგომარეობის მიუხედავად, მას არასოდეს შეუწყვეტია თავის შვილსა და მომავალ შვილიშვილზე ფიქრი. „მხოლოდ მისი გარდაცვალების შემდეგ გავიგე, რომ ჩემი დეიდებისა და უფროსი დისთვის დაუბარებია ჩემზე ეზრუნათ მას შემდეგ, რაც შვილს გავაჩენდი“, – ამბობს ამარა. „ვფიქრობ, მან იცოდა, რომ სიკვდილი ახლოვდებოდა“.

ამარა და კენეთი სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნიგერიის მკვიდრ იგბოს ეთნიკურ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. ამ ხალხის ერთი ტრადიციის („ომუგვო“) თანახმად, მშობიარობის შემდგომი მეთვალყურეობა ევალება ბებიას დედის მხრიდან. ამარას შემთხვევაში ეს მოვალეობა მისმა დამ შეასრულა.

ეზიაკუ დაიბადა კერძო ჰოსპიტალში, რაც გარკვეულ ცვლილებას აღნიშნავდა ნიგერიელთა ცხოვრებაში. მისგან განსხვავებით, ამარა გაჩნდა „სამშობიარო სახლში“ – 1988 წელს, როდესაც ნიგერიის მოსახლეობა ჯერ მხოლოდ 90,4 მილიონს შეადგენდა. „პატარაობისას დედაჩემმა გამაცნო ქალი, რომელიც მას ჩემს მოვლინებაში დაეხმარა, – ამბობს ამარა, – არ მგონია ექთანი, მეანი ქალი ან რამე მსგავსი პროფესიის ადამიანი ყოფილიყო. იმ დროს ძირითადად ტრადიციული ხერხებით ზრუნავდნენ ჯანმრთელობაზე. მე არ მახსენდება, ოდესმე კლინიკაში მემკურნალა ბავშვობისას. დედაჩემი ხალხში თუ გაიკითხავდა, რა გაეკეთებინა და მათი რჩევების საფუძველზე გვაძლევდა მედიკამენტებს. „თუ სიცხე გაქვს, ეს მიიღე. თუ მუცელი გტკივა – ეს““.

ნიგერიაში უამრავი ორსული კვლავ ბებიაქალს ირჩევს ჰოსპიტლის ნაცვლად – მხოლოდ იმიტომ არა, რომ მათ გამოცდილებასა თუ ცოდნას ენდობიან; აქ მნიშვნელოვანი საკითხია ასევე ბებიაქალების ტერიტორიული სიახლოვე და ფინანსური ხელმისაწვდომობა. 1990-იანი წლებიდან ნიგერიის სამედიცინო დაწესებულებებში დაბადებულ ბავშვთა წილი 85%-ით გაიზარდა, მაგრამ კლინიკებში ჯერ მაინც მხოლოდ ნახევარზე ნაკლები ბავშვი ჩნდება ქვეყნის მასშტაბით.

ამარამ პირველი შვილი გააჩინა სახელმწიფო ჰოსპიტალში, თუმცა შემდეგ უსიამოვნო ამბები შემოესმა მსგავს დაწესებულებებზე, რომ იქ ადამიანებს არასათანადოდ ეპყრობოდნენ და მანაც გადაწყვიტა, ეზიაკუზე კერძო კლინიკაში ემშობიარა. „ზრუნვის მხრივ განსხვავება დავინახე ჩემს პირველ და მეორე მშობიარობას შორის, – ამბობს იგი, – კერძო ჰოსპიტალში მეტ ყურადღებას გაქცევენ“. ფინანსურად ხუთჯერ მეტი თანხის გადახდა უწევდათ (140 000 ნაირა, დაახლოებით 310 დოლარი), მაგრამ ამარა და კენეთი ამისთვისაც მზად იყვნენ.

მსოფლიო ბანკის მონაცემებით, ნიგერიაში ექიმებისა და პაციენტების თანაფარდობა 1 დაახლოებით 2500-თანაა – კონტრასტისთვის, აშშ-ში ეს მაჩვენებელი 1:385-ზეა. მწირი სამუშაო პირობები და დაბალი ანაზღაურება უამრავ ახალგაზრდა ექიმს უბიძგებს, რომ უკეთესი შესაძლებლობები ეძიონ დიდ ბრიტანეთში, აშშ-სა თუ სამხრეთ აფრიკაში. შედეგად, ნიგერიის ჯანდაცვის სისტემაში პერსონალის უკმარისობაა. თუ დღევანდელი ტენდენციები გაგრძელდება, ეზიაკუს გაზრდა მოუწევს იმ ქვეყანაში, სადაც გამოცდილი ექიმების მწვავე დეფიციტია.

ახლა ამარა თავის ერთსაძინებლიან ბინაშია, აბუჯის გარეუბანში, მძინარე ეზიაკუს არწევს და მისი ორი წლით უფროსი დის სირბილს უცქერს. ორადგილიან საწოლს ლურჯი გადასაფარებელი ამშვენებს; ოთახში კიდევ ერთი მომცრო საწოლია ბავშვებისთვის. ამარას ეღიმება, როდესაც ეზიაკუს პაწაწინა თითებს ეხება. ის ფოტოებსა და ვიდეოს იღებს, თუ როგორ ეხუტება უფროსი და პატარა ეზიაკუს.

მაგრამ ეს მოსიყვარულე დედა ცოტა შეცბა, როდესაც ხელმეორედ დაფეხმძიმების ამბავი შეიტყო. „ვფიქრობდი, უმუშევარმა როგორ უნდა ვიზრუნო ბავშვზე“, – ამბობს იგი. ამ დროს კენეთს ის უფრო აფიქრებდა, საოცნებო ბიჭი თუ გაუჩნდებოდა. „ღმერთი არასოდეს მიატოვებს თავის მოვლენილ ბავშვს, – ამბობს იგი, – როგორც გაირკვა, გოგონას ველოდებოდით, მაგრამ ეგ არაფერი. ყველაფერ საუკეთესოს მივცემ, რაც დასჭირდება“.

კენეთი, ბიზნესადმინისტრირების დიპლომით, მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სამინისტროში მუშაობდა, როდესაც ამარასთან იქორწინა 2019 წელს. იმ დროს ამარა კომპიუტერულ მეცნიერებაში მაგისტრის ხარისხის ასაღებად ემზადებოდა. კენეთი ისევ იმავე სამსახურში მუშაობს, სადაც მისი ყოველთვიური ანაზღაურება თითქმის 4-ჯერ აჭარბებს ეროვნულ სახელფასო მინიმუმს –  30 000 ნაირას (66 აშშ დოლარი) თვეში, ხოლო ამარა სწავლის დასრულების შემდეგ ვერაფრით პოულობდა სამსახურს მიუხედავად ათობით გაგზავნილი ონლაინგანცხადებისა. გასულ ათწლეულში უმუშევარ ნიგერიელთა რაოდენობა თანდათან გაიზარდა. დღეს ნიგერიელთა ერთი მესამედი დაუსაქმებელია, რომელთა 17% მაგისტრის ხარისხს ფლობს. ყოველწლიურად 2 მილიონამდე სტუდენტი ირიცხება ნიგერიის უნივერსიტეტებსა თუ პოლიტექნიკურ ინსტიტუტებში და 600 000-მდე უმაღლესდამთავრებული ემატება შრომით ბაზარს – თუმცა, სამსახურები არასაკმარისია. მსოფლიო ბანკის გაანგარიშებით, აღნიშნული მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად ნიგერიამ 2,5 მილიონი სამუშაო ადგილი უნდა შექმნას ყოველწლიურად.

კენეთი და ამარა ხელფასიდან ხელფასამდე ცხოვრობენ – ფული ხშირად უთავდებათ მანამდე, სანამ თვის ბოლოს მიაღწევენ. არც მანქანაზე მიუწვდებათ ხელი. კენეთის მშობლები გარდაიცვალნენ, ხოლო ამარას 76 წლის მამა პენსიონერია. „ჩემი და-ძმები და მე ერთობლივი სახსრებით ვზრუნავთ მამაჩვენზე“, – ამბობს იგი. და მაინც, ასეთი მდგომარეობით ისინი ხვდებიან ნიგერიის საშუალო ფენაში – უფრო მაღალ საფეხურზე, ვიდრე ნიგერიის მოქალაქეთა ორი მესამედი ნაწილი.

ამარა იმედოვნებდა, რომ სამსახურს მეორე შვილის გაჩენამდე მოძებნიდა. „ეს ფეხმძიმობა არ დაგვიგეგმავს“, – ამბობს იგი. „არ ვფიქრობ, რომ აქ მხოლოდ უფულობაა საფიქრალი. მშობელს უამრავი რამ სჭირდება ბავშვის უზრუნველსაყოფად“. კენეთს სწამს, რომ ისინი როგორღაც შეძლებენ, სრულად დააკმაყოფილონ ეზიაკუს საჭიროებები – მაგრამ სულ ცოტა ერთი საკითხის მოგვარება მაინც გაუჭირდებათ. ამარას ოთხი და-ძმა ჰყავდა, კენეთს კი – შვიდი. კენეთი ფუტკრის სკას ადარებს ბავშვობის სახლს, სადაც 19 ბავშვიც კი რჩებოდა ხოლმე ერთდროულად, მათ შორის, ბიძაშვილები და დიდი ოჯახის სხვა წევრები. „ასეთი გარემოს წყალობით, სახლში მისვლა ყოველთვის ხალისს იწვევდა“, – ამბობს იგი. მას ყოველთვის შეეძლო ვინმესთან თამაში. „ჩემს შვილებს დააკლდებათ დიდი ოჯახის განცდა“.

1983 წელს, როდესაც კენეთი დაიბადა, ნიგერიაში ნაყოფიერების კოეფიციენტი შვიდსაც კი აჭარბებდა ერთ ქალზე. 2004 წელს მთავრობამ დაიწყო 10-წლიანი პროგრამა, რათა აღნიშნული კოეფიციენტი 4 ბავშვზე დაეყვანა და კონტრაცეპტივების გამოყენება 30%-მდე გაეზარდა სქესობრივად აქტიურ მოსახლეობაში. მომდევნო ათწლეულში ფერტილობის მაჩვენებელი დაეცა მხოლოდ 5,5 ბავშვზე, ხოლო კონტრაცეპტივებს წყვილთა 10%-ც კი არ იყენებდა. ამ პოლიტიკის წარუმატებლობა დიდად არ უნდა გაგვკვირვებოდა. უამრავი ნიგერიელი დასაწყისშივე კიცხავდა სახელმწიფო რეკომენდაციას, რომ ქალს 4 შვილზე მეტი არ უნდა გაეჩინა – მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება ნაწილობრივ ეფუძნებოდა კვლევას, თუ როგორ უარესდება დედის ჯანმრთელობა 4-ზე მეტი შვილის გაჩენის შემთხვევაში. „ამ პოლიტიკის არსს ხალხი ყოველთვის არასწორად იგებს“, – აცხადებს აკანი აკინიემი, დემოგრაფიის პროფესორი ობაფემი-ავოლოვოს უნივერსიტეტში. „ისინი ამბობენ, რომ რეკომენდაციის თანახმად ჩვენ არ უნდა გვყავდეს 4-ზე მეტი შვილი – თითქოს, ეს კანონი იყოს. არა, ის ასეთ აზრს არ შეიცავს“, – მიყვება იგი. „რეკომენდაცია იყო: რაციონალურად დაგეგმე ოჯახი“.

ამარა კარგად იცნობს ოჯახის დაგეგმვის ინიციატივებს და ფიქრობს, რომ ეს კარგი იდეაა. „შეხედეთ ციფრებს, თუ რამდენი ვართ; ხალხი თვითგადარჩენისთვის იბრძვის. ნიგერიაში მდიდრებიც მოთქვამენ და ღარიბებიც. ყველას მძიმე დრო უდგას. და, წარმოიდგინეთ, რამდენად უფრო გართულდება ცხოვრება, როდესაც მოსახლეობა კიდევ უფრო გაიზრდება“, – ამბობს იგი. თუმცა, ამარა მაინც არ იყენებს თანამედროვე კონტრაცეპტივებს და არჩევს ოჯახის დაგეგმვის ბუნებრივ მეთოდებს, როგორიცაა ძუძუთი გახანგრძლივებული კვება, რაც ამცირებს ნაყოფიერებას, ასევე, სქესობრივი კავშირისგან თავის შეკავება ოვულაციის დროს.

„დედამ მირჩია, ჩემს სხეულს მსგავსი არაფერი გავაკარო ოჯახის დასაგეგმად“, – ამბობს ამარა და მიყვება გაგონილ ამბებს კონტრაცეპტივების გვერდით მოვლენებზე. „დედას სჯეროდა, რომ ბუნებრივადაც ყველაფერია შესაძლებელი, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ლოცულობ და ღმერთის გწამს“. შემდეგ ამარას ეღიმება და მორცხვად აღიარებს, ბიჭის მოლოდინში შეიძლება 4 შვილიც გავაჩინოო. „თუ მესამეც გოგონა მეყოლა, კიდევ ერთსაც ვცდი“, – ამბობს იგი.

მეუღლის ან ოჯახის მხრიდან ამარა სრულიად არ განიცდის წნეხს, რომ აუცილებლად ბიჭი უნდა გააჩინოს, მაგრამ ნიგერიელთა უმეტეს კულტურაში ბიჭებს უფრო დიდი წონა აქვთ. „ზოგიერთ კულტურაში, როდესაც ქალს არ ჰყავს ვაჟი, ეს რაღაც ტიპის პრობლემად აღიქმება მისთვის“, – აცხადებს შიდერა ბენუა, რომელიც წარმოადგენს „პოპულაციური აფეთქების გაცნობიერების ინიციატივას“. ნიგერიაში მოქმედი ეს არაკომერციული ორგანიზაცია უპირისპირდება რწმენა-წარმოდგენებს, რომლებიც წყვილებს ბევრი შვილის გაჩენისკენ უბიძგებს. ზოგიერთ ოჯახში, როდესაც მამაკაცი გარდაიცვლება, ამბობს იგი, „ქალს სახლიდან აძევებენ, მეუღლის მთელ ქონებას ისაკუთრებენ და აცხადებენ, რომ ქალმა ვერ დატოვა ბიჭი სამემკვიდრეო ხაზის გასაგრძელებლად. ამგვარად, თქვენ ხედავთ ქალს, რომელსაც 4-5 გოგონა ჰყავს, მაგრამ ბავშვების გაჩენას მაინც განაგრძობს ბიჭის იმედით. ბიჭი ერთგვარი სამომავლო დაზღვევაა ქალისთვის“.

გაეროს კვლევის თანახმად, ოჯახის დაგეგმვასა და განათლებაზე ხელმისაწვდომობა, განსაკუთრებით გოგონებისთვის, მთავარი იარაღია შობადობის შესამცირებლად. დემოგრაფთა ვარაუდით, თუ 2030 წლისთვის ნიგერია ორივე მიმართულებით წარმატებას მიაღწევს, ამ ქვეყანამ შესაძლოა ისე მკვეთრად შეაფერხოს მოსახლეობის ზრდის ტემპი, რომ 2100 წელს ნიგერიაში ცხოვრობდეს 400 მილიონი ადამიანი და არა – 800 მილიონამდე, ერთ-ერთი პროგნოზის მიხედვით.

ბიჭების მიმართ მსგავსი დამოკიდებულებაა ნიგერიის ჩრდილოეთშიც, სადაც მოსახლეობაში მუსლიმები დომინირებენ. მაგრამ იქ სიტუაცია კიდევ უფრო მწვავეა, რადგან ჩრდილოეთ რაიონებში სკოლის მოსწავლეთა პროცენტულობა უმცირესია ქვეყნის მასშტაბით, ხოლო გოგონათა თითქმის ნახევარი 15 წლამდე ასაკში ქორწინდება. ეზიაკუ დაიბადა სამხრეთ ნიგერიის ქრისტიან ოჯახში, რაც მას, ალბათ, ბევრად განსხვავებულ ცხოვრებას ჰპირდება. სავარაუდოდ, განათლების მიღებას იგი პატარაობიდანვე დაიწყებს და უნივერსიტეტში სწავლასაც გააგრძელებს. მისი მშობლები ეზიაკუს კერძო სკოლაში გაშვებას გეგმავენ, რათა მას თავიდან აარიდონ ნიგერიის სახელმწიფო სკოლებისთვის დამახასიათებელი უწესრიგობა, სადაც საკლასო ოთახები ხშირად გადატვირთულია, მასწავლებლებს კი ან კომპეტენცია აკლიათ, ან კიდევ რეგულარულად იფიცებიან ხელფასის გადაუხდელობის მიზეზით. ეზიაკუს და უკვე ესწრება სკოლამდელ მოსამზადებელ გაკვეთილებს, რომელთა ღირებულება 48 000 ნაირას (105 აშშ დოლარი) შეადგენს სემესტრში. „თუ გსურთ კარგი განათლება, საკმარისი ფულიც უნდა გედოთ ჯიბეში“, – ამბობს ამარა. „მაგრამ, ვფიქრობ, განათლება მაინც არსებითია და ის ყველა მშობელმა უნდა მისცეს თავის შვილს. კარგი განათლებით ისინი უკეთ გაიკვალავენ ცხოვრების გზას“.

საუკეთესო განათლების მიღების შემთხვევაშიც, სრულწლოვან ეზიაკუს, სავარაუდოდ, მაინც შეხვდება ისეთი გამოწვევები, როგორიც საკვებზე ხელმისაწვდომობაა. ყოველწლიურად ნიგერია 22 მილიარდ დოლარს ხარჯავს საკვების იმპორტზე და მაინც, ის ერთ-ერთი ყველაზე „მშიერი“ ქვეყანაა მსოფლიოში. 2022 წელს იქ 19 მილიონზე მეტი ადამიანი იდგა სასურსათო უსაფრთხოების კრიტიკულ ზღვარზე. „პირველ რიგში საკვებს ვყიდულობთ, დანარჩენ თანხას კი სხვა ხარჯებისთვის ვინახავთ“, – ამბობს ამარა. დღეს ნიგერიის სოფლის მეურნეობის სექტორში მიმდინარე კრიზისი შესაძლოა ნიშნავდეს, რომ ზრდასრული ეზიაკუ თავისი ბიუჯეტის გაცილებით დიდ ნაწილს დახარჯავს სასურსათო მაღაზიებში. შარშან შემოდგომაზე საკვების ფასმა 20%-ით მოიმატა წინა წელთან შედარებით – უდიდესი ზრდა უკანასკნელი 17 წლის განმავლობაში. ფულიც რომ ჰქონდეს, ეზიაკუმ შესაძლოა მაინც ვერ მოიძიოს საკმარისი საკვები.

ნიგერიის ყოფილი პრეზიდენტი და ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფერმერი ოლუსეგუნ ობასანჯო მსგავს საფრთხეებზე მიგვანიშნებდა 2021 წელს, როდესაც ერთ ღონისძიებაზე სიტყვით გამოვიდა ლაგოსში. „გული მიწუხს, როდესაც ურიცხვ ადამიანს ვხედავ პარკებში, ბაზრებსა თუ ხიდების ქვეშ“, – განაცხადა მან. „როგორ უნდა გამოვკვებოთ ეს უსწრაფესად მზარდი მოსახლეობა?“

შარშან შემოდგომაზე ქალაქ აბეოკუტაში გავემგზავრე ობასანჯოს სანახავად. ამ ადამიანს ნიგერიის საკვებით მომარაგებაზე ფიქრი არ ასვენებდა თითქმის 50 წლის განმავლობაში. მას შევხვდი მაღალსართულიანი შენობის პენტჰაუზში, სადაც განთავსებულია ასევე მისი პირადი რეზიდენცია და პრეზიდენტის ბიბლიოთეკა.

სანამ 1956 წელს ნავთობს აღმოაჩენდნენ, ნიგერიას სახელი ჰქონდა განთქმული არაერთი სასაქონლო კულტურის მოყვანით, როგორიცაა ზეთის პალმა, კაკაო თუ მიწის თხილი. მაგრამ მთავრობა ზედმეტად ფოკუსირდა ნედლ ნავთობზე და სხვა სექტორები უყურადღებოდ დარჩა. ერთ დროს აყვავებული სოფლის მეურნეობის ბაზარი სადღაც გაქრა. ობასანჯო ხელისუფლების სათავეებში მოექცა 1975 წელს – წარმატებული სამხედრო მმართველობის ათწლეულში, მოგვიანებით კი იგი პრეზიდენტად აირჩიეს ორი ვადით. პირველი ვადის პერიოდში, რომელმაც 1979 წლამდე გასტანა, ობასანჯო ცდილობდა, ნიგერია კვლავ სოფლის მეურნეობისკენ შემოეტრიალებინა. მან დაიწყო „ოპერაცია გამოკვებე ერი“, რომელიც თითოეულ ნიგერიელს ხვნა-თესვისკენ მოუწოდებდა. „იდეა გახლდათ ამგვარი: თუნდაც თქვენი სახლის ეზოში, მხოლოდ ბოსტნეული მაინც მოგეყვანათ“, – ამბობს იგი. „ყველა ვერ იქნება ფერმერი, მაგრამ ჩვენ ყველას შეგვიძლია ვიყოთ მწარმოებლები“.

შემდეგ მან წამიყვანა სათბურში, რომელიც ზომით ფეხბურთის მოედანსაც გაუტოლდებოდა. იქ ობასანჯომ მოწყვიტა ერთი მწიფე პომიდორი და ჩაკბიჩა, მეორე კი აქეთ შემომთავაზა გასასინჯად. „მხოლოდ პომიდვრისა და ერთი-ორი ბოსტნეულის რაციონით თქვენი ორგანიზმი სიჯანსაღეს შეინარჩუნებს“, – ამბობს იგი. 40 წლის განმავლობაში ობასანჯო პროფესიულად მისდევდა სოფლის მეურნეობას – იგი მხოლოდ სათბურებით კი არ შემოიფარგლებოდა, არამედ აშენებდა ბეღლებს, ნერგავდა აკვაკულტურას, ავითარებდა მეფრინველეობას თუ ხსნიდა გადამამუშავებელ საწარმოებს. „აი, ეს არის, რასაც მეცნიერება და ტექნოლოგია აკეთებს“, – ამბობს ობასანჯო და მიუთითებს ბოლოდროინდელ მიღწევებზე, რა მეთოდებსაც მის ფერმებში იყენებენ – მაგალითად, ნიადაგში ურევენ დაფხვნილ ქოქოსის ნაჭუჭს, რაც წყლის შეკავების უნარს ზრდის სხვა უპირატესობებთან ერთად. „მოსახლეობა იზრდება. ჩვენ უნდა უზრუნველვყოთ, რომ მასთან ერთად პროდუქტიულობაც მატულობდეს“.

ობასანჯომ სოფლის მეურნეობის გამოცოცხლება კიდევ ერთხელ სცადა 1999 წელს, როდესაც მეორე ვადით დაუბრუნდა პრეზიდენტის თანამდებობას. ეს იმპულსი მომდევნო მთავრობათა პერიოდშიც გაგრძელდა და ახალგაზრდა თაობა ასევე მხარს უჭერდა აღნიშნულ პოლიტიკას. შემდეგ კი დაიწყო პანდემია, რამაც თან მოიტანა ფართომასშტაბიანი ძალადობა და ქვეყანაც გზას ასცდა.

COVID-19-ით განპირობებული ლოკდაუნის პერიოდში ხალხმა დაიწყო საკვების გადამზიდი სატვირთოების ძარცვა, ამბობს მეზო ნვუნელი, სოფლის მეურნეობის საინვესტიციო კომპანიის (Sahel Capital) თანადამფუძნებელი. „შიმშილი პიკს აღწევდა, ადამიანების გატაცება პიკს აღწევდა… დანაშაულებრივ ქმედებათა მკვეთრი ზრდა ძალიან ართულებდა ფერმერობას“.

გასულ 2 წელიწადში ათასობით ნიგერიელი გაიტაცეს გამოსასყიდის სანაცვლოდ. შეიარაღებული პირები მოტოციკლებით მოქმედებდნენ. ისინი განსაკუთრებით უმიზნებდნენ სოფლის მეურნეობაში ჩართულ წარმატებულ საწარმოთა თანამშრომლებს, რაც არაერთ ფერმას აიძულებდა, თავისი საქმიანობა შეეზღუდა. ნიგერიის უდიდეს ფერმათა უმეტესობა ნაყოფიერ ჩრდილოეთ რეგიონშია.

2022 წლის მარტში, ჩრდილო-დასავლეთის შტატ კებიში რამდენიმე ადამიანი დაიღუპა ორმხრივი ცეცხლის გახსნისას დაცვის თანამშრომლებსა და ბანდიტებს შორის, რომლებიც თავს ესხმოდნენ GB Foods-ს – პომიდვრის გადამამუშავებელ რიგით მეორე უდიდეს საწარმოს ნიგერიაში. ქვეყნის მასშტაბით 350-ზე მეტი ფერმერი გაიტაცეს ან მოკლეს მხოლოდ 12 თვის განმავლობაში – 2022 წლის ივნისის პერიოდამდე.

ნვუნელის თქმით, მის თანამშრომლებს მცველები დაჰყვებიან აქეთ-იქით. მსგავს საშიშ გარემოში, მეუბნება იგი, „თქვენ ვერ შეძლებთ კომპანიის ჯეროვნად მართვას“.

ნიგერიის მოსახლეობის ზრდით განპირობებული საფრთხეები, განსაკუთრებით, ქვეყნის ჩრდილოეთ რეგიონში, კენეთის უდიდესი საფიქრალია. სწორედ ეს მიზეზია, რომ იგი ხშირად ტოვებს ოჯახს. მათი შეუღლებიდან ერთი წლის შემდეგ კენეთს სამუშაო ადგილი შეუცვალეს და სამხრეთის ქალაქ ენუგუდან გადაიყვანეს შორეული ჩრდილოეთის ქალაქ ჯოსში. იქ რამდენიმე ძალადობრივი ინციდენტი მოხდა გასული 2 ათწლეულის განმავლობაში. კენეთს არ სურდა, რომ მის ოჯახსაც ჯოსში ეცხოვრა. უახლოეს უსაფრთხო ადგილად კი აბუჯა ეჩვენებოდა – 265 კილომეტრის დაშორებით. „არ ვამბობ, რომ აბუჯა სრულიად უსაფრთხოა, მაგრამ ის უფრო დაცულია, ვიდრე ნებისმიერი ადგილი ჩრდილოეთში“, – აცხადებს კენეთი. „ამგვარად, გადავწყვიტე, აქ დავტოვო ოჯახი, სანამ ჯოსში მიწევს მუშაობა; და, თუ საფრთხეს უნდა გავექცე, მეცოდინება, რომ მარტო გავრბივარ და არა – ოჯახთან ერთად“.

ამარა გამუდმებით ეზიაკუს ჩასჩურჩულებს და ბიბლიის იმ პასაჟებს ციტირებს, რომლებიც გონებაში ჩაებეჭდა. მას სწამს, რომ პოზიტიურ სიტყვებს ბავშვის მომავლის განსაზღვრა შესწევთ. „შენ არ იქნები ჩემსავით. შენ არ დაიტანჯები“, – ამბობს იგი და თან ეზიაკუს პაწაწინა ხელებს ეალერსება. იგბოს ენაზე ეზიაკუ ნიშნავს „კარგ დოვლათს“ და ამარა ლოცულობს, რომ თავის ქალიშვილს ეს სახელი წინასწარმეტყველებად ექცეს და მართლაც კარგი ცხოვრება მოუტანოს.

„ვიცი, ჩვენ მუხლჩაუხრელად ვშრომობთ და შრომა ღირსეული საქმეა, თუმცა მაინც არის მომენტები, როდესაც ღმერთის შეწევნას ბევრად დიდი ძალა აქვს, ვიდრე თავდაუზოგავ შრომას“, – ამბობს ამარა. „ვლოცულობ, რომ ეზიაკუს არ უჭირდეს ამ ცხოვრებაში. სადაც არ უნდა აღმოჩნდეს, მისი ხელები არ იწვალებს კარის გასაღებად. მას ღია კარი დახვდება“. იმ დროისთვის, როდესაც ეზიაკუს 34 წელი შეუსრულდება, ცხრა მემილიარდე ბავშვი უკვე კარგა ხნის დაბადებული იქნება და ნომერ ათ მემილიარდემდე სულ რაღაც ერთი-ორი წელი დაგვრჩება. „საკვები ყველას ეყოფა? ვფიქრობ ჩემთვის“, – ამბობს ამარა. „მაგრამ მე მჯერა, რომ ეზიაკუ გამორჩეული პიროვნება გაიზრდება, მნიშვნელობა არ აქვს, რამდენი ადამიანი იცხოვრებს მსოფლიოში“.

ნიგერიის ქალაქ ენუგუში დაბადებული ადობი ტრიშა ნვობანი ჯილდოების მფლობელი ჟურნალისტია, რომელიც აბუჯასა და ლონდონში ცხოვრობს. 2019 წლის ნოემბრის ნომრისთვის იაგაზე ემეზიმ გამორჩეულ რუანდელ ქალებს გადაუღო ფოტოები.