მეოცე საუკუნის მეორე ათწლეულში აღმოსავლეთ ევროპა და ახლო აღმოსავლეთი მძაფრი გეოპოლიტიკური რყევების, ომისა და დიქტატურის აღზევების ეპიცენტრი გახდა. რუსეთში პუტინის ავტორიტარული რეჟიმი კონსოლიდირდა და საკუთარი კვაზი-იდეოლოგია შექმნა, რომელიც დასავლურ ლიბერალიზმს „ტრადიციულ ღირებულებებს“ უპირისპირებს და მოკავშირეებს დასავლეთის ულტრაკონსერვატორულ წრეებშიც პოულობს.

ევროატლანტიკური ინტეგრაცია საქართველოს გაცხადებულ მიზნად რჩება და 2008 წლის რეფერენდუმის შედეგების თანახმად, მას მხარს უჭერს მოსახლეობის 60%-ზე მეტი. საქართველო სამხრეთ კავკასიის ერთადერთი ქვეყანაა, რომელმაც ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას მოაწერა ხელი, და ამით – გეოგრაფიულად ყველაზე აღმოსავლეთით მდებარე სახელმწიფოც, რომელიც დასავლეთთან ინტეგრაციას ესწრაფვის. ნატოში ინტეგრაციის შემთხვევაშიც საქართველო ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის ყველაზე აღმოსავლეთით მდებარე წევრი იქნება და იმ გამონაკლისს წარმოადგენს რეგიონში, სადაც ლიბერალური დემოკრატიის დასავლურმა მოდელმა დღემდე ვერ მოიკიდა ფეხი.

თუმცა, პროდასავლური ორიენტაცია ქართული საზოგადოების ცნობიერებაში უალტერნატივო არაა. მოსახლეობის ნაწილში დომინირებს ანტილიბერალური და საქართველოში მცხოვრები უმცირესობების წინააღმდეგ მიმართული განწყობები. ძნელია დაზუსტება, მოსახლეობის რა ნაწილია ამ მხარეს, თუმცა ანტიდასავლური ფრთა საკმარისად აქტიურია და ზოგადი აზრის ფორმირებაზე გავლენაც შეუძლია. ბოლო საპარლამენტო არჩევნების შედეგებიც არ იძლევა მკაფიო სურათს ქართული პოლიტიკური პარტიების ეკლექტური და არათანმიმდევრული ხედვების გამო.

მომავლის მთავარი კითხვა იქნება ის, თუ რა მსოფლმხედველობრივმა ალტერნატივამ შეიძლება ჩაანაცვლოს საქართველოში ლიბერალიზმი. უფრო აქტუალური გახდება – თუ რა ღირებულებების გამო შეიძლება სურდეს საქართველოს მოქალაქეს დღევანდელი რუსეთი? რა გველის წინ, უახლოეს და თუნდაც იმ შორეულ მომავალში, როდესაც პუტინიც კი არ იქნება იმ სახელმწიფოს მმართველი? რა ღირებულებებს ატარებს დღევანდელი ახალგაზრდა თაობა, რომელიც ხვალ, სავარაუდოდ, საქართველოს სათავეში მოვა?

სოციალურად კონსერვატორულ ქართულ საზოგადოებაში, ლიბერალების მიერ უმცირესობების უფლებების დაცვა და ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფის მოთხოვნა არ არის პოპულარული და მათზე ყურადღების გამახვილება, ელექტორალური თვალსაზრისით, წამგებიანად ითვლება. თანამედროვე ქართველი ლიბერალები, ილია ჭავჭავაძის მსგავსად, ცდილობენ ნაციონალიზმის ზომიერი ვერსიის კულტივირებას, რომელიც საქართველოს დამოუკიდებლობისა და დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრიობის რუსეთისგან დაცვის იდეას ეფუძნება.

ქართველ ლიბერალთა რიტორიკაში დიდ როლს თამაშობს სახელმწიფო ჩარევისგან თავისუფალი და ნაკლებად რეგულირებული ბაზრის იდეა. კლასიკური ლიბერალიზმის პრინციპების თანახმად, ყველაზე მეტი მატერიალური დოვლათი მაშინ იქმნება, როცა ხელისუფლება ადამიანებს შორის თავისუფლად დამყარებულ სავაჭრო და სამეწარმეო ურთიერთობებში არ ერევა და მხოლოდ „ღამის დარაჯის“ ფუნქციას ასრულებს – თავის ძალისხმევას თავდაცვას, დანაშაულთან ბრძოლასა და დადებული კონტრაქტების აღსრულებას ახმარს, სხვა საკითხებს კი კერძო სამეწარმეო ინიციატივებს უტოვებს. ამგვარი გაგების ეკონომიკური ლიბერალიზმი ქართველ ლიბერალთა შორის, შეიძლება ითქვას, რომ მეინსტრიმულ ხასიათს ატარებს, თუმცა არსებობენ სამოქალაქო აქტივისტები, რომლებიც ცალსახად „პროდასავლურ“, ლიბერალურ ფრთას მიეკუთვნებიან, მაგრამ თავიანთი საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ადამ სმიტის კლასიკური ეკონომიკური ლიბერალიზმის პარადიგმებს არ იზიარებენ. გეი აქტივისტები, ფემინისტები თუ გარემოს დამცველები ლიბერალიზმთან ასოცირდებიან, თუმცა გარკვეულ საკითხებთან დაკავშირებით, შეიძლება კონფლიქტი მოსდით ლიბერტარიანულ ფრთასთან.

ლიბერალიზმის მეტოქეებს საქართველოში მოდერნიზაციისა და ვესტერნიზაციის პროცესის მოწინააღმდეგეები წარმოადგენენ. მათ არ გააჩნიათ ერთიანი და მწყობრი მსოფლმხედველობა. ამიტომ, საზოგადოებაში ღრმად ფესვგადგმულ, უკვე ჩამოყალიბებულ ისეთ სოციალურ ინსტიტუციებს ეყრდნობიან, როგორებიცაა მაგალითად, მართლმადიდებელი ეკლესია ან საბჭოთა დროს ჩამოყალიბებული საზოგადოებრივი ჯგუფები, პრივილეგიები და ურთიერთობების ფორმები.

ანტილიბერალების დიდი ნაწილი საბჭოთა კავშირის ნოსტალგიას თანამედროვე დასავლური ლიბერალიზმის კრიტიკას უთავსებს. პუტინის რუსეთი, მათი აზრით, მხოლოდ მინიმალური საფრთხეა საქართველოსთვის, თურქეთი – უფრო სერიოზული. ყველაზე დიდი საფრთხე კი ლიბერალური დასავლეთიდან მოდის, რომლის ქართველი ადეპტებიც, ლიბერალიზმის, სეკულარიზმის, ფემინიზმისა და ლგბტ უფლებების სახელით, „ქართველობას“ უპირისპირდებიან.

ანტილიბერალური ბანაკისთვის რუსეთისადმი დამოკიდებულება მერყეობს მკაფიოდ გამოხატულ მხარდაჭერასა და ნეიტრალიტეტს შორის, თუმცა ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც ქართველ ანტილიბერალთა მსოფლმხედველობაზე რუსულ გავლენას განაპირობებს, საქართველოში რუსული ენის მნიშვნელობაა. რუსული კვლავ რჩება ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ უცხო ენად, ამიტომ საქართველოს მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი ინფორმაციას რუსული მედიის მეშვეობით იღებს. ამ გზით, რუსულ მედიაში არსებული პარადიგმები გავლენას ახდენს ანტილიბერალურად განწყობილი საზოგადოების ნაწილზე.

პუტინის რუსეთის იდეოლოგიაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია „ევრაზიულ იდეას“ და ნაციონალისტ რუს ფილოსოფოს ალექსანდრე დუგინს. გერმანელ ფილოსოფოს კარლ შმიტსა და რუს ევრაზიონისტ მოაზროვნეებზე დაყრდნობით, დუგინს მსოფლიო ისტორია ზღვის სახელმწიფოებსა და ხმელეთის სახელმწიფოებს შორის ბრძოლის ისტორიად წარმოუდგენია. ზღვის სახელმწიფოები – რომელთა შორის წინა საუკუნეებში დიდი ბრიტანეთი, ახლა კი აშშ მოიაზრება – განასახიერებენ ფულისა და წარმატების კულტზე დაფუძნებულ მატერიალისტურ ღირებულებებს, ხოლო კონტინენტური ევროპისა და აზიის ქვეყნები, მათ შორის რუსეთიც – ტრადიციებსა და სულიერებას. ევრაზიული იდეის მხარდამჭერები და მისდამი მეტ-ნაკლებად სიმპათიურად განწყობილი წრეები უკანასკნელი წლების განმავლობაში განსაკუთრებით მომრავლდნენ ქართულ საზოგადოებრივ დისკურსში.

ანტილიბერალები უფრთხიან ტრადიციული ღირებულებების დაკარგვას და კონტაქტს განსხვავებულ კულტურებთან.

მიუხედავად გარკვეული თანხვედრისა პუტინისა და დუგინის ევრაზიონიზმთან, ქართულ სინამდვილეში ლიბერალიზმის ალტერნატივისთვის ერთი საერთო სახელის პოვნა რთულია, რადგან ანტილიბერალური ბანაკი ბევრად უფრო მრავალწახნაგოვანია და თან ნაკლებად იდეოლოგიურიც. ანტილიბერალების მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი ისაა, რომ მათ არ გააჩნიათ სახელმწიფო მოწყობის პოზიტიური მოდელი, რომლის საქართველოში დანერგვასაც შეეცდებოდნენ. მათი მსოფლმხედველობა უფრო ლიბერალურ პოლიტიკასა და საქართველოში დასავლეთის გავლენაზე რეაქციას წარმოადგენს, ვიდრე შეხედულებათა მწყობრ სისტემას.

2004 წლის შემდეგ გატარებულმა რეფორმებმა ანტილიბერალური ძალების კონსოლიდირება მოახდინა, რადგან პირველად, უკანასკნელი 200 წლის განმავლობაში, ლიბერალიზმი სამთავრობო ძალად მოგვევლინა, რომელმაც სახელმწიფოსა და საზოგადოების ძირეული გარდაქმნა სცადა.

ანტილიბერალები უარყოფენ საზოგადოების მოდერნიზაციას და ვესტერნიზაციას, უფრთხიან ტრადიციული ღირებულებების დაკარგვას და მჭიდრო კონტაქტს განსხვავებულ კულტურებთან. ანტილიბერალებისთვის დამახასიათებელია პრორუსული განწყობა ან, სულ მცირე – ნეიტრალური დამოკიდებულება რუსეთის მიმართ.

ქართველ ანტილიბერალთა მტრის ხატებს შორის ნაკლებად ფიგურირებს კლასიკურად გაგებული ლიბერალიზმი, რომელიც სახელმწიფო ჩარევისაგან თავისუფალ ეკონომიკასა და ინდივიდუალურ თავისუფლებებს გულისხმობს. უფრო მეტად აქცენტი გადატანილია ზემოხსენებულ იდეოლოგიებზე, რაც, სხვა ფაქტორებთან ერთად, პუტინის რუსეთის იდეოლოგიურ პრიორიტეტებთანაა დაკავშირებული.

ეკონომიკური პოლიტიკის კუთხით, პრორუსული და ანტილიბერალური ფლანგისთვის დამახასიათებელია ზომიერი ანტიკაპიტალიზმი, ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების მხარდაჭერა და იმპორტზე პროტექციონისტული შეზღუდვების დაწესების მოთხოვნა ადგილობრივი წარმოების წახალისების მიზნით. ტრადიციული დაპირისპირება სოფელსა და ქალაქს შორის ანტილიბერალების მიერ ინტერპრეტირდება, როგორც მსოფლმხედველობითი კონფლიქტი, სადაც სოფელი ტრადიციული ღირებულებების ბასტიონად, ხოლო ქალაქი მოდერნული, „ლიბერალური“ მისწრაფებების ეპიცენტრად წარმოჩინდება.

რეფორმების შედეგად, ქართული საზოგადოების მოდერნიზაციამ ინტელექტუალთა შორის იდეოლოგიური დიფერენციაციაც გააღრმავა. დამოკიდებულებას, ლიბერალური რეფორმების მიმართ, გამოხატავს განწყობათა ფართო სპექტრი, რომელთა უკიდურეს პოლუსებზე, ერთი მხრივ, რადიკალური მოწინააღმდეგეები არიან, მეორე მხრივ – კი ისინი, ვინც რეფორმებს არასაკმარისად ან არასიღრმისეულად მიიჩნევენ.

პირველად, საქართველოს ისტორიაში გაჩნდნენ ლიბერტარიანიზმის ისეთი რადიკალური მიმდინარეობის მომხრეები, როგორიცაა თავისუფალი ბაზრის ანარქიზმი. „მინიმალურ სახელმწიფოს“ ლიბერტარიანულ მოდელს ანარქო-კაპიტალიზმი იმ მიმართულებით ავითარებს, რომ სახელმწიფო საერთოდ არაა საჭირო და მისი გაუქმების შემდეგ საზოგადოება თვითორგანიზდება ისე, რომ სახელმწიფოს ფუნქციებს კერძო კომპანიები შეითავსებენ. სახელმწიფო სერვისები – თავდაცვა, სამართალწარმოება, პოლიცია და ა.შ. შეიძლება უფრო იაფად და ხარისხიანად მიაწოდოს კერძო ბიზნესმა. განსაკუთრებით საინტერესოა ანარქო-კაპიტალიზმის ქართველი პროპონენტების მოსაზრებები საქართველოს საგარეო პოლიტიკასა და ტერიტორიულ მოწყობასთან დაკავშირებით, რამდენადაც მათ მიდგომაში განსხვავება ლიბერალ „პროდასავლელებსა“ და ანტილიბერალ „პრორუსებს“ შორის გადალახულია – სახელმწიფოს გაუქმების ან თუნდაც დასუსტების შემთხვევაში, ზესახელმწიფოების იმპერიული გეოპოლიტიკა თავისთავად დაკარგავს აზრს და ამით – საგარეო-პოლიტიკური ორიენტაციის შესახებ არჩევანიც. ტერიტორიული კონფლიქტები აფხაზეთსა და ცხინვალში ადგილობრივი მოსახლეობის სრული თვითგამორკვევის მეშვეობით უნდა მოგვარდეს, რაც საბოლოოდ არ გამორიცხავს ამ რეგიონების დამოუკიდებლობას.

კიდევ ერთი ახალი მიმდინარეობა, სინამდვილეში, კარგად დავიწყებული ძველია – სოციალ-დემოკრატია საქართველოში XIX საუკუნის მიწურულიდან იღებს სათავეს და პირველი რესპუბლიკის მმართველი მენშევიკებიც სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობის წარმომადგენლები იყვნენ. საბჭოთა პერიოდში დაკარგული მემარცხენეობის ტრადიცია ბოლო ათწლეულის განმავლობაში აღორძინდა და თანამედროვე ქართველ სოციალ-დემოკრატთა დიდი ნაწილი იმ, ძალიან ახალგაზრდა, „მილენიურ თაობას“ ეკუთვნის, რომელმაც სოციალიზაცია, წინა პერიოდთან შედარებით, უფრო დაცულ და ეკონომიკურად ნაკლებად დუხჭირ 2000-იან წლებში გაიარა. სოციალ-დემოკრატთა წარმოდგენები კაპიტალიზმზე, მართალია, რადიკალურად განსხვავდება თავისუფალი ბაზრის ანარქისტთა იდეალებისაგან, მაგრამ ამ ორი ჯგუფის შეხედულება საქართველოს გეოპოლიტიკურ კონტექსტზე დიდწილად ემთხვევა ერთმანეთს. ახალგაზრდა მემარცხენეებიც უგულებელყოფენ გეოპოლიტიკის მნიშვნელობას და არ გამოხატავენ მკვეთრად „პროდასავლურ“ ან „პრორუსულ“ განწყობას. მათი დამოკიდებულება ისეთი თემებისადმი, როგორიცაა საქართველოს ინტეგრაცია ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში, შესაძლოა დიდად არ განსხვავდებოდეს პრორუსული ანტილიბერალების დეკლარირებული მიზნებისაგან, მაგრამ სოციალური, ასაკობრივი და ჰაბიტუალური სხვაობა საკმაოდ დიდია.

ანტილიბერალური ბანაკი მერყეობს რუსეთისადმი მკაფიოდ გამოხატულ მხარდაჭერასა და ნეიტრალიტეტს შორის.

ქართველ ახალგაზრდებს შორის გავრცელებულ მემარცხენე შეხედულებებს გარკვეული გადაკვეთის წერტილები აქვთ ანტილიბერალური ბანაკის კრიტიკულ მოსაზრებებთან კაპიტალიზმზე, გლობალიზაციაზე და ა.შ. ბევრი დასავლელი თანამოაზრის მსგავსად, ქართველი მემარცხენეებიც დასავლეთის, განსაკუთრებით კი აშშ-ის „იმპერიული“ გავლენის შესუსტებაზე ოცნებობენ, საიდანაც რუსეთის, როგორც დამაბალანსებელი ზესახელმწიფოს პოზიტიური თუ არა, ნეიტრალური ხედვა მაინც გამომდინარეობს. თუ ეს ასეა, გამოდის, რომ ღირებულებითი განსხვავება დასავლეთსა და რუსეთს შორის ამ მემარცხენე გეოპოლიტიკურ ხედვაში სრულებით იგნორირებულია და ისევ აქტუალური რჩება კითხვა – რა ღირებულებებს ატარებს დღევანდელი ახალგაზრდა თაობა, რომელიც ხვალ, სავარაუდოდ, საქართველოს სათავეში მოვა?

მეზობელ ქვეყნებში მიმდინარე დევესტერნიზაციისა და ნაციონალიზმის აღზევების ფონზე, საქართველო დიდი ხნის განმავლობაში რეგიონულ გამონაკლისად განიხილებოდა, სადაც დასავლურ ლიბერალურ დემოკრატიას უკეთესი ნიადაგი დახვდა. ეს შთაბეჭდილება გაქარწყლდება, თუ ლიბერალები ვერ შეძლებენ იმის გასაგებად ახსნას, თუ რას წარმოადგენს დასავლეთი და რა სარგებელს მიიღებს ხალხი საქართველოს მოდერნიზაციისაგან. თუ ანტილიბერალური პროპაგანდის ნარატივი ტრადიციული ღირებულებების დამანგრეველი დასავლეთის შესახებ გაიმარჯვებს, მსოფლმხედველობრივი კონფლიქტი ლიბერალებსა და ანტილიბერალებს შორის საბოლოოდ სოციალური დაპირისპირების სახეს მიიღებს ლიბერალურ ელიტასა და დანარჩენ საზოგადოებას შორის, რის შედეგადაც ლიბერალური ელიტის მიერ ფორსირებული მოდერნიზაცია კრახს განიცდის.

აშშ-ის არჩევნებმა ლიბერალურ წესრიგთან დაპირისპირებული პოპულიზმის აღზევება აჩვენა. თავისუფალი ვაჭრობის წინააღმდეგ მიმართულ პროტექციონიზმსა და ანტიიმიგრანტულ ქსენოფობიას დონალდ ტრამპის რიტორიკაში ქართველი ანტილიბერალების ხედვებთანაც აქვს გადაკვეთები. ბევრი ეჭვობს, რომ ქართული საპარლამენტო არჩევნების შედეგებიც ლიბერალური ძალების დასუსტებას მოასწავებს. პუტინის რუსეთის საერთაშორისო პოზიციები გამყარდა და ლიბერალური საერთაშორისო წესრიგი შეირყა. ამის ფონზე, ჩნდება მოსაზრება, რომ შესაძლოა, არათუ ქართული ლიბერალიზმი, არამედ თვით ქართული სახელმწიფოებრიობის მომავალიც კი დადგეს კითხვის ნიშნის ქვეშ. თუმცა, დამოუკიდებელი საქართველოს 25 წლის გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ გლობალური გეოპოლიტიკური რყევების მიუხედავად, საკუთარი ქვეყნის ბედიღბალსა და ღირებულებით არჩევანზე გადამწყვეტ სიტყვას მაინც თავად ქართული საზოგადოება ამბობს.

სრული ვერსია წაიკითხეთ დეკემბრის ნომერში.