შოტლანდიის ველური გული

უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდის ბოლოს შოტლანდია ჭეშმარიტად ველური მხარე იყო. აქ შოტლანდიური ტყის კატები, მგლები, ფოცხვრები და დათვები კალედონიურ ფიჭვნარში თავისუფლად ხეტიალობდნენ.

თუმცა, დროთა განმავლობაში, ადამიანებმა ჩრდილოეთ შოტლანდიის მთიანეთის ტყეები შეშის, ნახშირის და მიწათმოქმედებისთვის გაჩეხეს. გაქრნენ ადგილობრივი სახეობები, როგორიცაა ტახი, შავი ქრცვინი და ცხენირემი. დღეს შოტლანდიის მხოლოდ 4 პროცენტია დაფარული ტყით.

ახლა გარემოს დამცველთა ჯგუფების და სამთავრობო სააგენტოების ალიანსი რესურსებს აერთიანებს, რათა შოტლანდიის ეკოსისტემები თავის ბუნებრივ მდგომარეობას დაუბრუნონ. კოალიციის ერთ-ერთი მიზანია, 2030 წლამდე გააფართოვოს ხეების დარგვის პროექტები და დააბრუნოს საკვანძო სახეობები საზოგადოებრივი მიწის მესამედზე. თუ ეს ინიციატივები გაამართლებს, შოტლანდია პირველი ხელახლა გაველურებული ქვეყანა გახდება.

„შოტლანდიაში დიდებული ლანდშაფტები და ლამაზი ხეობებია, თუმცა მისი ეკოლოგია საგრძნობლადაა დასუსტებული“, – ამბობს პიტერ კერნსი, არასამთავრობო ორგანიზაცია „შოტლანდია: ფართო სურათის“ აღმასრულებელი დირექტორი. „კლიმატის კრიზისი ყველას აერთიანებს, ამიტომ ის ხელახლა გაველურების ერთ-ერთი მთავარი ბიძგი გახდა“.

1980-იან წლებში ბუნების დაცვისადმი მიდგომა შერჩევითი იყო. ყურადღება სპეციფიკურ ჰაბიტატებს და ინდივიდუალური სახეობების გადარჩენას ექცეოდა. ახლა საკონსერვაციო ჯგუფები ფოკუსირდებიან მთლიანი ლანდშაფტის დაცვაზე.

დღეს გაველურების პროექტები 70-ზე მეტ ქვეყანაში მიმდინარეობს. ყველაზე ცნობილ პროექტებს შორისაა აფრიკის სამხრეთ რეგიონებში მოქმედი Peace Parks Foundation, რომლის თანადამფუძნებელიც ნელსონ მანდელაა და, ასევე, შვედეთის ლაპლანდიიდან სამხრეთ კარპატებამდე ტერიტორიაზე კონცენტრირებული Rewilding Europe.

შოტლანდიის პროგრესის საწინდარი, ძლიერ ამბიციასთან ერთად, ჰაბიტატების დაკავშირებისა და სახეობრივი მრავალფეროვნების აღდგენის ერთობლივ მიდგომაშია.

ჩრდილოეთ შოტლანდიის მაღალმთიანეთში გარემოს დაცვის საქველმოქმედო ორგანიზაცია Trees for Life გაველურების ერთ-ერთი მთავარი მხარდამჭერია. ეს ჯგუფი უკვე მეორე წელია მუშაობს კანიჩის, აფრიკის (ხეობა შოტლანდიაში), მორისტონისა და შილის ხეობების გარდაქმნის 30-წლიან გეგმაზე. პროექტი მოიცავს დაზიანებული ტორფნარის, სამდინარო არხების და ტყეების აღდგენას თუ ველურ ცხოველთა სამიგრაციო დერეფნების კვლავ შეერთებას.

მნახველებს შეუძლიათ წინასწარ იხილონ ეს ამბიციური პროექტი Dundreggan Rewilding Centre-ში, რომელიც XIV საუკუნის სამეფო სანადირო მიწაზე, გლენ-მორისტონში გაიხსნა. 4000 ჰექტარზე გაშენებული კამპუსი მოიცავს სასეირნო ბილიკებს, საკლასო ოთახებს, გელური კულტურის გამოფენებს და 40-საწოლიან კომპლექსს პროექტის მკვლევრებისა და მოხალისეებისთვის.

აფრიკის (ხეობა შოტლანდიაში) განახლებულ მაღალმთიანეთში მოგზაურები იხილავენ 4000-მდე ადგილობრივი მცენარის და ცხოველის სახეობებს: ევროპულ შველს, თეთრ კურდღელს, წყლის მემინდვრიას, წავსა თუ როჭოს. 2020 წელს მთის არწივებმა იქ 1980-იანი წლების შემდეგ პირველად დაიბუდეს.

ცხოველთა სახეობები სხვა ადგილებშიც ბრუნდებიან. შოტლანდიაში გაველურების ერთ-ერთი ყველაზე ამბიციური პროექტი (Cairngorms Connect) 200-წლიან გაველურების გეგმაზე მუშაობს კერნგორმსის ეროვნულ პარკში, რომელიც სუბარქტიკულ რეგიონშია. პროექტი მოიცავს მდინარეების კალაპოტების აღდგენას და უძველესი კალედონიური ფიჭვნარის ხელახლა დარგვას. ამასთანავე, შოტლანდიის სამეფო ზოოლოგიური საზოგადოება რეინტროდუქციის გზით წელს დაახლოებით 20 ტყის კატას შემატებს ველურ ბუნებას.

გაველურებას კრიტიკოსებიც ჰყავს. ოპონენტების თქმით, ბუნებისთვის უპირატესობის მინიჭებამ შესაძლოა დააზიანოს მთიანეთის თემები და ხელი შეუშალოს უძველეს საქმიანობებს, როგორებიცაა სოფლის მეურნეობა, თევზაობა, მეტყევეობა და ნადირობა.

ასევე ბევრი ფერმერი არ ემხრობა საქონლისა და თავისუფლად მოთარეშე გარეული მტაცებლების თანაარსებობას.

თუმცა, საზოგადოებრივი აზრი მეტწილად მაინც გაველურების მომხრეა.

მთავრობის სააგენტო NatureScot-ის ცნობების მიხედვით, რეგიონში ბუნებაზე დაფუძნებული ტურიზმი ტურისტული შემოსავლების 40%-ს შეადგენს. შესაბამისად, დაბრუნებული სახეობები ახალ შესაძლებლობებსაც ნიშნავს. წითელი ძერის დანახვა ახლა შესაძლებელია ლოხ-კენსა თუ კერკუბრიში. ჩრდილოეთის მთიანეთიდან სამხრეთ შოტლანდიაში 30 მტაცებელი ფრინველის გადმოსახლების წყალობით, მოფატ-ჰილსში დამთვალიერებლები მთის არწივებს შენიშნავენ.

ამავდროულად, ალადეილის ნაკრძალში, საზერლენდში, პოლ ლისტერმა გადაწყვიტა, ჩრდილოეთ შოტლანდიის მთიანეთის ლანდშაფტის სასიკეთოდ გამოეყენებინა თავისი სიმდიდრე. 2003 წელს მან მიზნად დაისახა შოტლანდიაში ნადირობის შედეგად 1680 წელს ველურ ბუნებაში სრულიად გამქრალი მგლის დაბრუნება. „ახლა ჩვენ წითელი ციყვების, მაჩვების, ტყის კვერნების, ტუნდრის გნოლების, როჭოების და კუმჟების ჯანსაღი პოპულაციები გვყავს – ამბობს ლისტერი – და რამდენიმე წელიწადში მათ მგლებიც შეიძლება შეუერთდნენ“.

მაიკ მაკიჩერანი ედინბურგში მცხოვრები მწერალია. რობერტ ორმეროდი შოტლანდიაში ცხოვრობს და გადაღებული აქვს ფლორიდის სპეის-კოუსტი National Geographic-ისთვის.