ყინულივით ცივ წყალში შიშველი ფეხებით გავდივარ. რამდენიმე დღის წინ აქ თოვლი იყო. ჩრდილოეთი შვედეთი არქტიკულ წრეზეც კი მაღლაა. კლდოვან მთის მწვერვალებზე თოვლი დადნა და გაშმაგებულ მდინარე რაპას შეუერთდა, რომელიც ლაპონიის გულში მიედინება. ლაპონია მთებით, ტბებითა და ლოდებით დაწინწკლული ველების პირველყოფილი ლანდშაფტია, მთელ ევროპაში ერთ-ერთი უდიდესი (9400 კვ/კმ) ხელუხლებელი ზონა. ის ოთხ ეროვნულ პარკსა (პადიელანტა, სტორა-სიეფალეტი, მუდუსი, სარეკი) და ორ ბუნებრივ ნაკრძალს მოიცავს. 1996 წელს ლაპონია მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაშიც შევიდა. თანამედროვე სამყაროსგან დაქანცული ადამიანებისთვის ეს ადგილი ნამდვილი თავშესაფარია. აქ ყოფნა პლეისტოცენში მოგზაურობას ჰგავს.

ამ ზონაში მოსახლე საამის თემები (იგივე ლაპას სახელით ცნობილი ხალხი) ჩრდილოეთ განედებზე უძველესი დროიდან დაეხეტებოდნენ. ფიქრობენ, რომ ლაპონიის გული ზუსტად იქ ძგერს, სადაც ახლა მე ვდგავარ – მდინარე რაპის ველზე (სარეკის ეროვნული პარკი), კონტინენტის ერთ-ერთ ყველაზე შორეულ წერტილში. აქ არც ხიდია, არც – გზა.

მე და ჩემმა ორმა თანამგზავრმა შარვლის ტოტები ავიკეცეთ, თასმებით გადაბმული სალაშქრო ფეხსაცმლები კისერზე გადავიკიდეთ და მუხლებამდე წყალში შევედით. ბადრიჯნის კანივით სრიალა მომცრო ქვებზე წონასწორობას ძლივს ვიცავთ, ზურგზე მოკიდებული 22 კგ ბარგით მდინარე რაპის ძლიერი დინების გადალახვას ვცდილობთ.

„32 კილო“, – მისწორებს ჩვენი გამყოლი კრისტიანი. ეს მისი ზურგჩანთის წონაა. 22 კილოს მე მოვათრევ. „რეალურად, შენი ბარგი 20 კილოზე მეტი არ იქნება“, – მიზუსტებს ის.

ქერა და ცისფერთვალება კრისტიან ჰეიმროთს ლაშქრობები უყვარს. ეს 35 წლის კაცი აღნაგობით სათხილამურო ინსტრუქტორს ან პენსიაზე გასულ ათლეტს ჩამოჰგავს. სინამდვილეში კი, წარმატებული ბიზნესმენია, იოკმოკის სამონადირეო მეურნეობის მფლობელი.

მისი ასისტენტი, კარინ კარლსონიც 32 კგ-მდე აღჭურვილობას ატარებს. არადა, ფიზიკურად კრისტიანის ნახევარია.

„არაფერიც, მაქსიმუმ 22 კილო თუ ექნება. ასე იმიტომ ჩანს, რომ თვითონ არის კრევეტივით“, – ამბობს ქრისტიანი. „მიფრთხილდით, ბოს! – უმალ ისმის პასუხი, – შეიძლება მართლაც პატარა ვარ, მაგრამ მწარედ ვიკბინები“.

კარინი კოლეჯის სტუდენტია. ის სამხრეთ შვედეთში ცხოვრობს და ლაპონიაში ერთი-ორი კვირაა, რაც ჩამოვიდა. თუმცა, აკლიმატიზაცია უკვე გაიარა. ეს შავგვრემანი გოგონა საკუთარი წარმომავლობით ამაყობს. ის ნახევრად საამია.

ზურგჩანთებს ვიკიდებთ და გზის გასაგრძელებლად ვემზადებით – შვედი რკინის კაცი, ასაკოვანი ამერიკელი რეპორტიორი და საამი სუპერგოგონა.ლაპონიაში გზა სულ მარტივად აგებნევათ, რუკაზეც რომ არაფერი გამოგრჩეთ, მაინც ადვილად დაიკარგებით!

სარეკის სიღრმეში შესაღწევად (ლაპონიის გული) ხასხასა მწვანე თუ სპილენძისფერი ხავსით დაფარულ ლოდებზე დღეების განმავლობაში დავძვრებოდით; გზას უკვე შეყვითლებულ არყის ტყეებში მივიკვლევდით; მთის მოცვისა და მიწამაყვალას ბუჩქებში ვიხლართებოდით. შემდეგ ჩრდილოეთის ჭარბტენიანი ტერიტორიები გადავლახეთ, მუხლამდე ჩავიძირეთ სველ ქვიშაში, რომელსაც მცურავი გრუნტი ახასიათებს; მურა დათვებისა და ცხენირმების ახალ ნაკვალევებსაც წავაწყდით. ჩვენ იმ ბილიკს ვეძებდით, რომელიც, მგონი, მხოლოდ პარკის ოფიციალურ რუკებზე არსებობს.

ორიოდე ნაკვალევი თუ შეგვხვდა. ან ცხოველის, ან საამელი მწყემსის იყო. საამის ხალხი ამ მიდამოებს უხსოვარი დროიდან სტუმრობს, ამიტომ მათ უფლებას აძლევენ, თავიანთი ირმები პარკის ზონაში აბალახონ. ლაპონიაში ხეტიალისას თვალწინ საამების შორეული წინაპრები წარმომიდგა – უკიდურეს ჩრდილოეთში რომ დაძრწიან, ცხოველის ტყავში გახვეულები ნადირს დაეძებენ და მყინვარების უკან დახევის ეშინიათ.

აქაურობა იმ მსოფლიოს ჩინებული განსახიერებაა, რომელმაც ოდესღაც ფორმა შეიცვალა: ყინულის ფარებით გამოჭრილი ლანდშაფტი, რომლის ზედაპირიდან შავი კლდეების მასიური, ბასრი შვერილები ამოზიდულან… ჩრდილოეთ შვედეთს უკანასკნელი მყინვარი დაახლოებით 9000 წლის წინ დაშორდა. გეოლოგიური განსაზღვრებით, ეს იმდენად ახლო წარსულია, რომ ამ მყინვარის სიმძიმისგან გათავისუფლებული ძირითადი ქანი დღემდე მაღლა მიიწევს და ყოველ წელს ერთი სანტიმეტრით იმატებს. გეოლოგები ამ ფენომენს იზოსტატიკურ უკუქცევას უწოდებენ.

• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა

მინაწერის გახსნა

გააზიარეთ ფოტო

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

მინაწერის გახსნა

ყინული დადნა და არემარე მრავალი მყინვარული ფორმით აივსო: ცირკები, მორენები, დრუმლინები, ოზები, ტბები, ერატიკული კაჭარები და ლოდებიანი ბორცვები. თითქოს, ეს უზარმაზარი ყინული გუშინ გალღვა. ახლაც ჩაგვესმის უკან დახეული მყინვარის გრგვინვა.

დაახლოებით 5000 წლის წინ ლაპონიაში ჩრდილოეთ სკანდინავიის მკვიდრი ხალხის – საამების წინაპრები დასახლდნენ, მომთაბარეები, ჩრდილოეთის ირმების ჯოგს აყოლილი ცხოვრების რიტმით.

ფიქრობენ, რომ საამები ცენტრალური ევროპიდან დაიძრნენ, ჩრდილოეთს აუყვნენ კოლის ნახევარკუნძულისკენ (რუსეთი) და შემდეგ დასავლეთით გაყინული, უდაბური ტერიტორიებისკენ (ფინეთი, შვედეთი, ნორვეგია) გადაუხვიეს.

ლაპონიის რეგიონში აღმოჩენილი კლდის მხატვრობითა თუ არტეფაქტებით ჩანს, რომ ადგილობრივი კულტურა თავიდანვე ჩრდილოეთის ირმის რქების გარშემო „ტრიალებდა“. ეს მემკვიდრეობა საამებს დღემდე მოჰყვებათ.

საამების ხალხი, ძირითადად, არქტიკული წრის ჩრდილოეთით ცხოვრობდა. შვედ „თანამოძმეებთან“ მათი ურთიერთობა არაერთგვაროვანია.

1920-იან წლებში აქ ჯონ უტსის (საამი მწერალი და კულტურის ისტორიკოსი) ოჯახი ჩამოვიდა. ისინი შიბოტნის სანაპირო ქედზე ცხოვრობდნენ, მაგრამ ნორვეგიის მთავრობამ იძულებით გადაასახლა და სამხრეთით, შვედეთისკენ გამოამგზავრა. ასე მოხვდნენ ლაპონიაში.

მათთვის აქ კარგი მასპინძლობა ნამდვილად არ გაუწევიათ. ახალმოსახლეებსა და ძველ მობინადრეებს შორის კონფლიქტი გარდაუვალი იყო. ამ ვეებერთელა რეგიონმაც კი ვერ შეძლო ჩრდილოელი და სამხრეთელი საამების კულტურული შეჯახების თავიდან აცილება. თანამედროვე საამების უმრავლესობის მსგავსად, არც ჯონი ირჩენდა თავს მწყემსვით. მაგრამ მაინც, მის ცხოვრებაში ცხოველები და თვით ლაპონია მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ.

„ჩვენ, საამებს, გაორებული ცხოვრება გვაქვს, – ამბობს უტსი, – ვლაპარაკობთ შვედურად, გამოვიყურებით შვედებივით, უმრავლესობა შვედურ ქალაქებში ცხოვრობს, მაგრამ ვიქცევით საამებივით. იმიტომ, რომ საამები ვართ. გენეტიკა ძლიერია“. ეს გენეტიკიდან მოდის თუ ოჯახური ტრადიციიდან, არავინ იცის, მაგრამ ფაქტია, რომ ლაპონიაში, პარკის ტერიტორიაზე ბევრი საამი ატარებს ზაფხულს. ქოხებში ცხოვრობენ, ჩრდილოეთის ირმების პატარა ჯოგებს მწყემსავენ, თევზაობენ, ცხენირემზე ნადირობენ. შვედეთის დანარჩენ მოქალაქეებს კი ეს ყველაფერი ეკრძალებათ.

უტსი ამბობს, რომ შვედეთის მთავრობა ზოგიერთ მათ ტრადიციას საუკუნეების განმავლობაში ებრძოდა. მაგრამ ეს წესჩვეულებები კვლავ აღორძინდა, როდესაც 1970-იან წლებში საამები გაძლიერდნენ პოლიტიკურ სარბიელზე და საკუთარი კულტურისადმი საყოველთაო პატივისცემაც მოიპოვეს.

როგორც კი შესასვენებლად ან კენკრით წასახემსებლად ვჩერდებით, კრისტიანი მაშინვე ლაპონიის რუკას შლის და გაფაციცებით აკვირდება: „ლაპონიაში გზა სულ მარტივად აგებნევათ, პატარა უყურადღებობა და… ჯანდაბა, თუნდაც არაფერი გამოგრჩეთ, მაინც ადვილად დაიკარგებით!“

კრისტიანი და კარინი რუკას სწავლობენ, მე ჭოგრიტს ვიმარჯვებ და მიმდებარე ფერდობებს ვზვერავ. ნებისმიერ მოძრაობასა თუ შავ ობიექტს ვაკვირდები. იქნებ, ჩრდილოეთის ირემი, მურა დათვი, სამურავი, ფოცხვერი ან ცხენირემი შევნიშნო.

ამ პარკში ჩვენ ერთადერთი ადამიანები ვართ. ყოველ შემთხვევაში, ასე მეგონა. მოულოდნელად, მდინარის ნაპირთან ორ ტურისტს მოვკარით თვალი. ფეხზე იხდიან, ალბათ, ძლიერი დინების გადასალახად ემზადებიან. ცოტა ხანში მათთან მივდივართ, თბილად გვხვდებიან, აშკარად უხარიათ, რომ ამ ყინულივით ცივ წყალში გავლა ცოტა ხნით გადაიდო.

გერმანიიდან არიან. რაპის გადალახვის შემდეგ, კიდევ 8-9 დღის განმავლობაში აპირებენ ლაშქრობას, მაგრამ საკვები უკვე გამოელიათ. აინტერესებთ, არის თუ არა სადმე სასწრაფო სამსახურის ტელეფონი. „მხოლოდ ერთი“, – პასუხობს კრისტიანი და რუკაზე აღნიშნულ წერტილს უჩვენებს. მოგზაურები ფითრდებიან. ამ ლოკაციასთან დღეები აშორებთ. „პარკის სიღრმეში მხოლოდ საკუთარი თავის იმედად უნდა იყოთ!“

ვუწილადებთ ერთ პურს, ცოტა ტკბილეულს და ბედნიერ მგზავრობასაც ვუსურვებთ. რამდენიმე საათის შემდეგ პლატოდან ქვემოთ, ვრცელი ველისკენ ვიყურები და ორ პატარა ფიგურას ვამჩნევ. ისინი საცვლების ამარა ცდილობენ მდინარე რაპის გადალახვას, „პლეისტოცენში“ მხოლოდ საკუთარი ძალებით მიექანებიან…

გვერდით რუ მორაკრაკებს, მტკნარი წყლის კრიალა ნაკადული, რომელიც ქვემოთ, მდინარე რაპისკენ მიიჩქარის. ვიხრები, პეშვით წყალს ვიღებ და ვსვამ.

იმ გერმანელებს მგლებივით მოშივდებათ, მაგრამ მთელი სიცოცხლე ამაზე გემრიელ წყალს ვერსად დალევენ.

სრული ვერსია წაიკითხეთ აპრილის ნომერში.