ერთ საღამოს, დაახლოებით შვიდ საათზე ელისაბედ რანტე ოქროსფერ ფარდას სწევს და ერთად ვძვრებით შესასვლელში; ქმარს ჩურჩულით მიმართავს, – „სტუმარი გვყავს შორი გზიდან“. ოთახში შუათანა ვაჟი, ჯეიმი შემოდის, ლანგარი უჭირავს და ფეხაკრეფით უახლოვდება მამას: „მამა, ბრინჯი მოგიტანე, თევზი, ესეც ჩილი“.

ოთახიდან უხმოდ გავდივართ, ელისაბედი კი ტკბილად ეუბნება: „გაიღვიძე, სადილის დროა“. უფროსი ვაჟის, იოკეს ხმაც მესმის: „სურათს გიღებენ, მამა“.

გულის ამაჩუყებელი ოჯახური სცენაა. მაგრამ არაფერი ისეთი, დედამიწის სხვა კუთხეში რომ არ მოხდებოდა. აღსანიშნავი ერთი რამაა – ელისაბედის ქმარი, ქალაქის საქორწინო ბიუროს კლერკი, უკვე თითქმის ორი კვირის გარდაცვლილია. ამ პატივცემული და მდიდარი ოჯახის დიდსა და ყვითელ სახლში, ერთკაციან ხის საწოლზე უძრავად წევს პეტრუს სამპე და წითელი, ორნამენტიანი საბანი ნიკაპამდე ფარავს.

პეტრუსი კიდევ რამდენიმე დღე დარჩება საკუთარ სახლში, ინდონეზიის კუნძულ სულავესის შორეულ მთაგორიან მხარეში, ქალაქ რანტეპაოს გარეუბანში. მეუღლე და შვილები მუდმივად ელაპარაკებიან და დღეში ოთხჯერ მიართმევენ საჭმელს: საუზმეს, სამხარს, სადილსა და შუადღის ჩაის. გვიყვარს, პატივს ვცემთ და ასე იმიტომ ვიქცევითო, მეუბნება იოკე. თუკი სიკვდილის შემდეგ მალევე დაამუშავებთ ცხედარს ფორმალინით, არ გაიხრწნება და მუმიფიკაცია გაუკეთდება. ოთახში ტორაჯელების სახლისთვის დამახასიათებელი სანდალოზის არომატი იგრძნობა. კედელზე ნახატია „იესო კრავით“.

ოთხ დღეში, მუსიკით პატივის მიგების, ქრისტიანული წესის აგებისა და ღორის ხორცით, ბოსტნეულითა და ბრინჯით ასი კაცის გამასპინძლების შემდეგ, ოჯახის წევრები პეტრუსს კუბოში ასვენებენ. ღონისძიებას ვიდეოკამერებით იღებენ. ნათესავი და მეზობლის ათამდე ბავშვი კარგი ადგილის დასაკავებლად ერთმანეთს ეჯაჯგურება. ამის შემდეგ, მიცვალებული დაკრძალვამდე სახლში დარჩება – დეკემბრამდე, ამ დღიდან ოთხი თვის განმავლობაში. ცოლიც მუდამ მასთან იქნება. ზოგიერთი ოჯახი ძველ ადათს იცავს და გარდაცვლილს მარტო არასოდეს ტოვებს. ელისაბედი და მისი შვილები მიცვალებულს „ტო მაკულას“ – „სნეულ ადამიანს“ უწოდებენ. „გვჯერა, რომ „ტო მაკულად“ ყოფნის მიუხედავად, მამის სული ჯერ კიდევ სახლშია“, – ამბობს იოკე.

ტორაჯელებისთვის სხეულის სიკვდილი, ჩვენგან განსხვავებით, უცაბედი, საბოლოო და მძიმე მოვლენა არაა. პირიქით, სიკვდილი გრძელი პროცესის მხოლოდ ერთი ნაბიჯია. ის თანდათანობით ვითარდება. გარდაცვლილ საყვარელ ადამიანებს კვირების, თვეების ან წლების განმავლობაში უვლიან სახლში. დასაფლავება ხშირად იმ დრომდე შეიძლება გადაიდოს, რამდენიც შორს მცხოვრები ნათესავების თავმოყრას დასჭირდება. ყველაზე გრანდიოზული დაკრძალვის ცერემონიები ერთკვირიანი ღონისძიებებია, რომლებიც ტორაჯელებს მსოფლიოს ნებისმიერი კუთხიდან კრებს უკუ-დიასპორად. მიცვალებულს მოტოციკლებისა და მანქანების კოლონები მიაცილებს. საგზაო მოძრაობა ჩერდება, ვერც სასწრაფო დახმარების მანქანა გაივლის და ვერც პოლიცია. აქ სიკვდილი „ჭრის“ სიცოცხლეს.

ტორაჯელები სიცოცხლისთვის საშიშ დაავადებათა მკურნალობაზე არ ამბობენ უარს. არც საყვარელი ადამიანების გარდაცვალებით გამოწვეულ მწუხარებას გაურბიან, მაგრამ არც თავად სიკვდილს გაურბიან. სიკვდილს მათ ცხოვრებაში ცენტრალური ადგილი უჭირავს; სწამთ, რომ ღრმა ადამიანური კავშირები სიკვდილის შემდეგაც დიდხანს რჩება. ტორაჯელისთვის სიკვდილი აგურის კედელი კი არა – გამჭვირვალე ვუალია; განცალკევება კი არა, სახეშეცვლილი კავშირია და საყვარელ ადამიანთან ეს მჭიდრო ურთიერთობა მის საფლავთან არ მთავრდება. ზოგიერთ ჩრდილოტორაჯელს საკუთარი ნათესავი პერიოდულად ამოჰყავს სამარხიდან, სუდარასა და ტანსაცმელს უცვლის.

არავინ იცის, როდიდან იღებს სათავეს დაკრძალვის ასეთი რიტუალები. ტორაჯელებს დამწერლობა მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან აქვთ. ასე რომ ძველი ტრადიციები ზეპირსიტყვიერადაა გადმოცემული. სულ ცოტა ხნის წინ, ხის კუბოს ფრაგმენტის რადიონახშირბადული ანალიზით, არქეოლოგებმა დაადგინეს, რომ ტორაჯული დაკრძალვის ცერემონიები, სულ ცოტა, მე-9 საუკუნეს უკავშირდება. ჯავზისა და მიხაკის მაძიებელი პირველი ნიდერლანდური გემები ინდონეზიის სანაპიროს მე-16 საუკუნეში მიადგნენ. მხოლოდ 300 წლის შემდეგ მიაღწიეს ტორაჯას – კულტურულ რეგიონს, რომელიც დღეს ტორაჯა-უტარისა და ტანატორაჯის რაიონებს მოიცავს. ნიდერლანდელ მისიონერთა დამსახურებით, მეტწილად მუსლიმურ ქვეყანაში, ტორაჯა ქრისტიანულ კუნძულად იქცა, სადაც პროტესტანტული რწმენის მიმდევრებთან ერთად კათოლიკეებიც სახლობენ. ქრისტიანობა საკმაოდ კარგად შეერწყა ადგილობრივ ტრადიციებს: გარდაცვლილის პატივსაცემ ცერემონიალზე მუდმივად ისმის ლოცვა, ციტატები მათესა და იოანეს სახარებებიდან და „მამაო ჩვენო“.

ტორაჯის კლდის ფერდობებსა და ხეობებზე პატარ-პატარა სოფლებია მიმოფანტული. სულავესის უდიდეს ქალაქ მაკასარიდან რვასაათიანი, 300-კილომეტრიანი კლდისპირა სერპანტინის გავლით, მიაღწევთ ქალაქ რანტეპაოს (მოსახლეობა 26 000). სოფლები ერთმანეთს მიხვეულ-მოხვეული, ერთზოლიანი მიწაყრილი გზებით უკავშირდება, რომლებზეც ორმხრივი საავტომობილო მოძრაობაა, ძაღლებს, ბავშვებსა და საზამთროსხელა ორმოებს შორის.

აქამდე რთული გზა გამოვიარე. წლების განმავლობაში ვწერდი და ვლაპარაკობდი სიკვდილის ამერიკულ ვერსიაზე, რომელიც განადიდებს მედიცინასა და წამლებს, მაგრამ ეშინია სიკვდილის და მას ტექნოლოგიისა და ძალისხმევის მარცხად თვლის; ვწერდი ამერიკელებზე, რომლებიც სხვადასხვა დაწესებულებაში ტოვებენ მომაკვდავ ახლობლებს, არადა, მათ ალბათ სახლში მშვიდად სიკვდილი ურჩევნიათ. ჩემი ქმრის გარდაცვალების შემდეგ, სხვა გზების ძიება დავიწყე. აქ კი მოვედი იმ კულტურის შესასწავლად, რომელიც კიდევ უფრო რადიკალურია, თუმცა საპირისპირო მიმართულებით.

აშკარად, ჩემს ძიებასაც აქვს საზღვარი. გარდაცვლილთა კვება, კუბოების გახსნა – ასეთ რიტუალებს, ალბათ, ჩვენთან არც უნდა ველოდოთ. თუმცა, იმასაც ვფიქრობ, რომ ტორაჯული დაკრძალვის რიტუალების ნელი რიტმი უფრო ახლოსაა ადამიანის გულწრფელ, დამანგრეველ და შემზარავ მწუხარებასთან, ვიდრე ჩვენი თავშეკავებული და სწრაფი რიტუალები.„შეგიძლია, ქორწილიდან დაეთხოვო, დაკრძალვაზე კი აუცილებლად უნდა მოხვიდე“, – ამბობს 52 წლის დანიელ რანტეტასაკი, რომელიც ლასი ალო ტო’დანგის დასაფლავებაზე „VIP სექციაში“ ზის.

წიგნში „მძიმე დანაკლისი – მწუხარების კვლევა ზრდასრულ ცხოვრებაში“, კოლინ მიურეი პარკსი და ჰოლი გ. პრიგერსონი წერენ: გარდაცვლილი ახლობლების ნახვა, მათთან საუბარი და მათთან ერთად ყოფნის შეგრძნება საკმაოდ გავრცელებულია დასავლეთში. თავად მწუხარება მკვეთრ ტრაექტორიას არ მიჰყვება და პირიქით, წლების განმავლობაში, ციკლურად იფეთქებს და წყნარდება – ტორაჯული სამგლოვიარო რიტუალების მსგავსად. დასავლური ადათით, გარდაცვლილის თვალსაწიერიდან მოშორება ერთი ხელის მოსმით, დღეების ან საათების განმავლობაში, ტორაჯელისათვის ზედმეტად ნაჩქარევი იქნებოდა. „დედა მოულოდნელად გარდაიცვალა, ასე რომ ჯერ მზად არ ვართ მის გასაშვებად, – ტირილით ამბობს იოჰანა პალანგდა, – ვერ შევეგუები მის ნაადრევად დასაფლავებას“. გარდაცვლილი დედა წელიწადზე მეტხანს „იღებდა სტუმრებს“. ის სოფლის ბელადი იყო, ეს ტიტული ახლა იოჰანას გადმოეცა. სოფლის მაცხოვრებლები დღემდე მოდიან მისგან დალოცვის ან დაქორწინების უფლების მისაღებად.

პრაღის, ჩარლზის უნივერსიტეტის ანთროპოლოგი, მიქაელა ბუდიმანი წერს, რომ ტორაჯელებისთვის მიცვალებულების დაუყოვნებლივ დამარხვა „ისეთივე მოულოდნელობაა, როგორც ქორის მიერ მსხვერპლის სამუდამოდ გატაცება“.

მაინც რა განსხვავებაა იოჰანას დედის არგაშვების სურვილსა და ჩვენსას შორის? ან ელისაბედის საუბარს საკუთარ გარდაცვლილ ქმართან და დასავლელი ქვრივების წარმოსახვით დიალოგებს შორის? ან ელისაბედის ოჯახის კვების რიტუალსა და მწერალ ჯოან დიდიონს შორის, რომელიც ქმრის ფეხსაცმელებს არ ყრის, ვაი თუ დასჭირდეს დაბრუნების შემდეგო. მწუხარებას ყველაზე უკეთ დრო შველის. რა მოხდება, ტორაჯელებივით ჩვენც რომ მეტი დრო მივცეთ საკუთარ მწუხარებას?

პეტრუს სამპეს ოჯახში სტუმრობის შემდეგ, ქალაქის მეორე ბოლოში სხვა კაცის დაკრძალვის ცერემონია იმართებოდა. შორიდან მოსული სტუმრებისთვის საგანგებოდ შეკრულ ბამბუკის კონსტრუქციაზე ვძვრები. ნოხზე ვიკალათებ გარდაცვლილის შვილიშვილის გვერდით. დინდა თვალებს იღებავს, მერე „სმარტფონს“ ატრიალებს ხელში. დაკრძალვები ყველას უყვარს, განსაკუთრებით იმიტომ, რომ აქ ნათესავები ნახულობენ ერთმანეთსო, მეუბნება გოგონა. იქვე, ბაბუამისის კუბოსთან მისი სამი პატარა ბიძაშვილი დარბის.

ასობით კაცი, ქალი და ბავშვი მიდი-მოდის ან სხედან და ლაპარაკობენ წინაპრების სახლის – ე. წ. „ტონგკონანების“ ჩრდილში. მთელი რეგიონი ასეთი თავისებური, ხიმინჯებიანი ნაგებობებითაა მოფენილი. მათი გიგანტური ტალღოვანი სახურავები თითქოს უშველებელი წითელი გემებია, პალმების, ყავის ხეებისა და ბუგენვილეას ყვავილების ზღვაში.

„ტონგკონანებს“ შორის სივრცეები გადაჭედილია ბამბუკის პალოებზე მიბმული, სადილისთვის განწირული ღორებით. მოტოციკლისტი – ბუშტებს ყიდის, შავ-თეთრ კაბებში გამოწყობილი ქალები – სიგარეტს. ყველგან არიან მბზინავი, მსუქანი აზიური კამეჩები: ხის ძირში წამოწოლილები, გზისპირას მდგომნი… ახალგაზრდა ყმაწვილები წრეს უვლიან უზარმაზარ, ლამაზრქიან დიდებულ ცხოველს. ხალხის თავზე აღმართული კოშკიდან ცერემონიის წამყვანის მიმართვა გაისმის: „შენ ხარ ყველაზე მნიშვნელოვანი კამეჩი! შენ წაყვები ამ კაცს საიქიოში და გაამდიდრებ მას!“

ტორაჯული დაკრძალვის პროცესია კარგი კამეჩის რაოდენობით იზომება. ეს ერთგვარი ვალუტა და ოჯახის სტატუსის განმსაზღვრელიცაა. დღეს მთავრდება ერთი კვირის განმავლობაში მიმდინარე ხანგრძლივი ნადიმები, მიღებები, შეხვედრები, ლოცვები, გართობა და რიტუალები; ყველაფერი ის, რაც გარდაცვლილს ნელ-ნელა აშორებს სიცოცხლეს. ცხედარი შინიდან ოჯახის წინაპართა შენობაში ინაცვლებს, შემდეგ ახლომდებარე ბრინჯის ბეღელში, ბოლოს დასაკრძალ კოშკში, რომელიც ცერემონიალის ველს დაჰყურებს.

სამგლოვიარო ცერემონიები ერთმანეთთან აახლოებს ოჯახებს, სოფლებს; მაგრამ შთანთქავს დანაზოგებს; ადამიანები ერთმანეთს ეჯიბრებიან საჩუქრების გაცემაში: ბიძაშვილმა კამეჩი გაიღო? შენ უფრო დიდი უნდა გასცე! ასე აკისრებენ ერთმანეთს ვალდებულებებს. ვერ გამოისყიდი წარსულ საჩუქარს? მაშინ ეს შენმა შვილებმა უნდა გააკეთონ. ისინიც თუ ვერ შეძლებენ, ვალი შვილიშვილებს გადაეცემათ… დაკრძალვის ცერემონიის ეს ბნელი მხარე ძნელი ასატანია. უსიამოვნო მოსასმენია, როცა წამყვანი საჩუქრების სიას მეგაფონით აცხადებს: „ვისი ღორია ეს?“ „ეს ვისი კამეჩია?“ ქვემოთ, ფანჩატურში, სახელმწიფო მოხელეები თითოეული საჩუქრის ზომასა და ხარისხს აფასებენ. ცერემონიის დასრულებისას ზუსტი დავთარი გადაეცემა ოჯახს, რომელიც ვალდებული იქნება შესაბამისად გასცეს, თუ მჩუქებლის ოჯახის წევრი გარდაიცვლება.

ტორაჯული დაკრძალვა გასართობიც არის და ირლანდიური ქელეხის მხიარულებასაც სჯობნის. მდიდრული დაკრძალვები გაცნობისა და დაწყვილების, კარგი ჭამა-სმისა და გართობის ადგილია – სამუშაოს მაძიებლები კონტაქტებს ამყარებენ, პოტენციური მეწყვილეები ერთმანეთს ათვალიერებენ; იმართება კამეჩების ორთაბრძოლებიც („ფსონების გარეშე! – აცხადებს წამყვანი – ოჯახი ქრისტიანულია და პოლიციაც აქაა“). შემდეგ იხმობენ ღონიერ ჭაბუკებს. 50-მდე ახალგაზრდა კვარცხლბეკთან იკრიბება, ბამბუკის პალოებით მიაქვთ კუბო. მინდორზე სიმღერით მიდიან, კუბოს ზემოთ-ქვემოთ ამოძრავებენ, ტექსტი კი სულ უფრო უწმაწური ხდება: სხეულის ცალკეულ ნაწილებზე, ზომაზე და სექსუალურ ოსტატობაზე. იწყება წყლით ჩხუბი, მონაწილეები ერთმანეთს და სტუმრებს პლასტმასის ჭიქებიდან წუწავენ.

• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა

მინაწერის გახსნა

გააზიარეთ ფოტო

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

მინაწერის გახსნა

„შეგიძლია, ქორწილიდან დაეთხოვო, დაკრძალვაზე კი აუცილებლად უნდა მოხვიდე“, – ამბობს 52 წლის დანიელ რანტეტასაკი, რომელიც დინდას ბაბუის, ლასი ალო ტო’დანგის დაკრძალვაზე „VIP სექციაში“ ზის; 300-ზე მეტ დაკრძალვაზეა ნამყოფი. ამბობს, რომ ასეთ ცერემონიალზე მინიმუმ 24 კამეჩი უნდა იქნას შეწირული. ხანდახან – ასიც. ერთი კამეჩი საშუალოდ 20 მილიონი რუპია (1425 დოლარი) ღირს (უფრო ძვირია წინწკლებიანი კამეჩი) – ელიტურ დაკრძალვაზე მხოლოდ კამეჩების ხარჯმა შეიძლება 400 000 დოლარსაც გადააჭარბოს. ხარჯებს სავალდებულო სოციალური დონაციები და საზღვარგარეთიდან ნათესავების გამოგზავნილი თანხა ფარავს. ამას ემატება ასეულობით სტუმრისთვის მომზადებული საჭმელ-სასმელი და ბამბუკის დროებითი საცხოვრებლები. ხალხი დაკრძალვაზე დიდ თანხებს ხარჯავს, მაშინ როცა უნივერსიტეტის 10 000-დოლარიან საფასურსაც ძლივს უმკლავდება. ერთი ქალი იხსენებს: „ბებიაჩემს კოლეჯისთვის ფული არ ჰქონდა, რამდენიმე კვირაში კი ათასები გადაიხადა ნათესავის ცერემონიალის ღორებში“. ტორაჯაში ამბობენ, ადამიანი სიკვდილისთვის ცხოვრობსო.

თუმცა, სწორედ ეს ეგზოტიკური წარმართული დაკრძალვები იზიდავს ტურისტებს. ხედავენ ამ ადამიანების ურთიერთობებს, სიკვდილის მიმართ უშიშარ დამოკიდებულებას, მხიარულებას და ზოგჯერ საკუთარ კულტურულ ტრადიციებსაც ადარებენ: „ესპანეთში ადამიანის გარდაცვალება ყველაზე უარესი რამაა, რაც შეიძლება ოჯახში მოხდეს, – ამბობს მადრიდელი ანტონიო მუშე, – ჩვენ დასასრულზე არ ვფიქრობთ. აქ კი წლები ემზადებიან“.

კამეჩების მსხვერპლშეწირვას თვალს ვარიდებ, სულ 55-ს დაკლავენ. ჩვენი აღქმით, ეს სისასტიკეა. ტორაჯელები კი აუღელვებლად შესცქერიან. „ისინი ჯგუფზე უფრო ღელავენ, ვიდრე ინდივიდზე, – ამბობს ტორაჯელი სტანისლაუს სანდარუპა, მაკასარის ჰასანუდინის უნივერსიტეტის ლინგვისტი ანთროპოლოგი, – კამეჩის მოვალეობაა ადამიანისთვის საარსებო ხორცის მიწოდება. ხალხმა კი ამ სახეობას უნდა მოუაროს და გაუფრთხილდეს“.

სანამ ქალაქში დაკრძალვა მიმდინარეობს, სოფლად სხვა ცერემონიები ტარდება. აგვისტო არამარტო დაკრძალვების, არამედ ma’nene’-ს, ანუ „მეორე დაკრძალვის“ თვეცაა. ამ დროს, რამდენიმე წელიწადში ერთხელ, ოჯახები წინაპართა სამარხებს ალაგებენ, გარდაცვლილებთან წასახემსი და სიგარეტი მიაქვთ, დიდი ხნის დამარხული ცხედრები მზეზე გამოჰყავთ და ტანსაცმელს უცვლიან. ოჯახის საძვალესთან შეკრებილია ცოლი, ქალიშვილი, შვილიშვილი, ვაჟი, სიძე და სხვა უამრავი ნათესავი. დანიელ სება სამბარამ 20 წელი დიაბეტით იცხოვრა და 2012 წელს გარდაიცვალა. დასაფლავების შემდეგ, ოჯახმა ის პირველად იხილა. ამ კვირაში, ma’nene’-ს ცერემონიალის ფარგლებში, ათზე მეტი მისი ნათესავიც ამოთხარეს.

დანიელის ვაჟი, პიტერი მამამისის კვალს გაჰყვა, სამშენებლო ბიზნესშია პაპუის პროვინციაში, 2000 კილომეტრის მოშორებით. გამართულად ლაპარაკობს ინგლისურად. მისი ქალიშვილი, მონა, ინჟინერია და ამჟამად ცინცინატიში ცხოვრობს. პიტერი და მისი ოჯახის წევრები საკმაოდ თანამედროვედ მოაზროვნე ტორაჯელები არიან.

ნეტავ, როგორ გრძნობს თავს, სამი წლის გარდაცვლილ მამას რომ უყურებს? როგორ და – ამაყობს. მამამისის ცხედარი მეტნაკლებად შენახული და ცნობადია, იქვე ჩამწკრივებული სხვა ნათესავების ცხედრებთან შედარებით, რომლებიც ჰელოუინის ჩონჩხებს უფრო გვანან. გლუვი კანი აქვს. ნათესავებმა შეიცხადეს, ფრჩხილები და წვერი გაზრდია. ცხედრის მდგომარეობა პიტერისთვის ნიშანია: „ყველა არაა ასე. ის თავის შვილებსა და შვილიშვილებს წარმატებას მოუტანს“.

საერთოდ, ჩვენ გვამის დანახვა გვაცბუნებს. მე რამდენიმე ვნახე და ახლა უკვე უბრალოდ ცნობისმოყვარე და მშვიდი ვიყავი. ირგვლივ ხომ ყველას ფერადი ტანსაცმელი აცვია და მხიარულია. ნამდვილად უცნაური სანახაობაა, თუმცა რა საკვირველიც არ უნდა იყოს, არც უსიამოვნოა და არც შემზარავი. „გვამებისადმი მათეული მოპყრობა სულაც არ იწვევს შიშს”, – ამბობს ნიდერლანდებში გაზრდილი ინდონეზიელი კი ტანი. ის თვალს ადევნებს საკუთარ ოჯახის წევრებს, როგორ ურთიერთობენ დიდი ხნის გარდაცვლილ საყვარელ ადამიანებთან, მათ შორის ერთი წლის ბავშვთან, რომელიც 38 წლის მკვდარია. 21 წლის ბერლინელი მოგზაური მარია ჰარტი კმაყოფილია, ასეთი რამის მომსწრე რომ გახდა; გაიხსენა, რომ ბაბუის სიკვდილმა ისე დაამწუხრა, დაკრძალვასაც ვერ დაესწრო. „ეს ტრადიცია მანუგეშებს“, – ამბობს კეთლინ ადამსი, ჩიკაგოს ლოიოლას უნივერსიტეტის ანთროპოლოგი, რომელმაც ტორაჯელებსა და მათ მიცვალებულებს შორის იცხოვრა.

მთავარი ისაა, რომ ისინი მხოლოდ ინდივიდები არ არიან. ერთი ადამიანის სიკვდილი ერთი ნაკერის გარღვევაა იმ ჩახლართული ფინანსური, სოციალური და ემოციური ტილოს ქსოვილისა, წინაპრებს და მომავალ თაობას რომ აერთიანებს. ასე ამბობენ ტორაჯელები. საიდან გაუჩნდათ ტორაჯელებს ეს რწმენა? მირჩიეს, კამბუნოს ჰკითხეო. ამ კაცს ყველაფერზე აქვს პასუხი.

პატარა ქალაქ პანგალიდან ჩრდილოეთით მივემართებით, ბრინჯის ნათესებს ვუვლით გვერდს და სოფლიდან სოფელში გადავდივართ. მაღაზიის გამყიდვლები, მოტოციკლისტები და გამვლელები გვასწავლიან გზას. ყველამ იცის, სად ცხოვრობს კამბუნო. ორი სკოლის მოსწავლე გოგონა გვიხტება მანქანაში, გზას გვიჩვენებენ. სამანქანო გზა დამთავრდა და ციცაბო კლდოვან ბილიკს ფეხით მივუყვებით.

ვიპოვეთ პეტრუს კამბუნო! – ძარღვიანი, თითქმის უკბილო, ნიკაპზე წვერით. გზისპირას ბალახს თიბავდა. „გაგიმართლათ, რომ მომაგენით, ჩემ გარდა სხვა აღარავინ დარჩა, ვინც ეს ისტორიები იცის, – ამბობს, რომ 90 წლისაა, – „დაბადების“ მსგავს, სამყაროს შექმნის ამბავს ყვება, რომლის ცენტრშიც ტორაჯაა. აქ, ღმერთმა კაცი ზეცაში შექმნა, ქალი კი მიწაზეო, ამბობს ის. როცა ამ ღია მწვანედ აბიბინებულ ბრინჯის ნათესებს ფირუზისფერი ცის ფონზე უყურებ, გჯერა, რომ ღმერთმა სწორედ ეს ადგილი აირჩია სამოთხედ.

„ღმერთმა ბამბუკი და ბანანი დედამიწიდან გვიძღვნა, ბეტელი და ლაიმი – ზეციდან. გვიბრძანა, გამოგვეყენებინა ის, რაც ადამიანებს სიამოვნებას ანიჭებს იმისთვის, რომ მწუხარება შეგვიმსუბუქოს; გაგვახალისოს მაშინ, როცა ვინმეს სიკვდილი დაგვასევდიანებს“.

ვაცნობიერებ, რომ არასწორად ვსვამ კითხვას. როგორც ჩანს, ტორაჯელებში ძლიერადაა ფესვგადგმული სიკვდილის მათეული აღქმა: საყვარელ ადამიანებთან ფიზიკურ და სულიერ კავშირში ყოფნის სურვილი, რწმენა, რომ სინამდვილეში, ადამიანები სამუდამოდ არ კვდებიან; უნდათ, რომ ჰყავდეთ და თავად გახდნენ წინაპრები. ასე რომ, შეკითხვა ის კი არაა, რატომ იქცევიან ტორაჯელები ასე, არამედ ჩვენ რატომ ვიქცევით ისე, როგორც ვიქცევით? ასე როგორ განვერიდეთ იმას, რაც ცხოვრების ნაწილია? როგორ დავკარგეთ ერთმანეთთან, ადგილთან და სამყაროსთან კავშირის განცდა?

კამბუნო ხელს იშვერს საკუთარი ოჯახის საძვალისკენ, ათზე მეტ ნათესავს იტევსო: „მამაჩემი იქაა, მე – აქ, ასე რომ სინამდვილეში ის მკვდარი არაა. დედაჩემიც იქაა, მაგრამ ქალიშვილები მყავს, ამიტომ არც ისაა ნამდვილად მკვდარი. ჩემმა შვილებმა შეცვალეს დედაჩემი. მე მამაში გავიცვალე“.

სრული ვერსია წაიკითხეთ აპრილის ნომერში.