კაიაბუკის ტავერნა, ქალაქი უცუნომია. საღამოს მაიმუნები რესტორნის სცენაზე ადიან და პაპიემაშეს ნიღბებით ართობენ მაყურებელს.

კულტურა თუ ძალადობა?

იაპონური მაკაკები საუკუნეების განმავლობაში ართობდნენ ხალხს, დღეს კი მათი გამოყენება კრიტიკის საგანი ხდება

ტექსტი: რენე ებერსოლი

ფოტო: იასპერ დუსტი

ბმული კოპირებულია

მარტი, 2020

რუბრიკა: ვრცელი სტატიები

გასართობ წარმოდგენებს მაიმუნების მონაწილეობით იაპონურ კულტურაში ღრმად აქვს ფესვები გადგმული. მათ იაპონელები სარუმავაშის უწოდებენ. რწმენის თანახმად, სარუ (მაიმუნი) ცხენების მფარველი და ადამიანებისა და ღმერთების შუამავალია, ავ სულებს აფრთხობს და ადამიანებისთვის იღბალი მოაქვს. სარუმავაში ისეთივე ძველი ტრადიციაა, როგორც კაბუკის წარმოდგენები და უკვე ათასი წელია რაც იმართება.

მაგრამ თანამედროვე იაპონიაში ამ ღონისძიებამ თავისი საკრალური მნიშვნელობა დაკარგა.

არაშიიამას მაიმუნების პარკი, ქალაქ კიოტოს გარეუბანი. ტურისტები ველურ იაპონურ მაკაკებს აჭმევენ. მსგავსმა ტურისტულმა გართობამ მაიმუნების რიცხვი გაზარდა. იმისთვის, რომ ფერმერების მოსავალს საფრთხე არ შეექმნას, ყოველწლიურად 19000ზე მეტ მაიმუნს ხოცავენ.

სარუმავაში დღეს ჩვეულებრივი საცირკო წარმოდგენაა. მაიმუნებს იაპონიის ცხოველთა უფლებების აქტი იცავს, მაგრამ კანონი ძაღლების და კატების უფლებებს მეტ ყურადღებას აქცევს.

„ცხოველების მონაწილეობით გამართული წარმოდგენები იაპონური კულტურის განუყოფელი ნაწილია, – ამბობს იამაძაკი, – ცირკის ისტორიასავითაა.“

ჯოშინეცუკოგენის ეროვნული პარკი, კუნძული ჰონშუს ვულკანური რეგიონი. თოვლის მაიმუნები ცხელ წყაროში აბაზანას იღებენ. წლების წინ, მას შემდეგ, რაც ხალხმა მაიმუნებისგან საკუთარი ფერმების და სახლების დასაცავად მათი გამოკვება დაიწყო, მაიმუნები პოპულარულ ტურისტულ გასართობად იქცნენ. დღეს მაიმუნებს პარკის თანამშრომლები აძლევენ საკვებს.

XXI საუკუნეში სარუმავაშის წარმოდგენებს ნაირგვარი ფორმით ვხვდებით: ქუჩაში – სადაც ადამიანებივით ჩაცმული მაიმუნები აკრობატულ სალტოებს აკეთებენ, ან თითქოს რთულ მათემატიკურ განტოლებებს ხსნიან; და ინტერნეტში – YouTube-ზე ატვირთული ვიდეორგოლების სახით, სადაც მაკაკები ფორტეპიანოზე უკრავენ.

სარუმავაშის წარმოდგენებში მაიმუნები წინასწარ ნასწავლ აკრობატულ ილეთებს ასრულებენ. ნიკო-სარუ-გუნდანის გასართობი პარკი შთამბეჭდავად გაფორმებული და კარგად დადგმული წარმოდგენებით გამოირჩევა. წარმოდგენის სხვადასხვა ნომერში ხშირად ერთდროულად ექვსი მაიმუნი მონაწილეობს. მაკაკებს კოსტიუმებს რამდენჯერმე უცვლიან. მსგავს გასართობ შოუებს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ცხოველთა უფლების უფროდაუფრო მეტი დამცველი ეწინააღმდეგება.

კაიაბუკის ტავერნა. რესტორნის სტუმრები იცინიან და შენიღბულ მაიმუნებს ტაშს უკრავენ. წარმოდგენის შემდეგ კლიენტები ცხოველებთან ფოტოების გადაღებას ითხოვენ. ტავერნის მფლობელების სიტყვებით, ფოტოების გაზიარება სოციალურ ქსელებში მათ ბიზნესზე დადებითად მოქმედებს, თუმცა ზოგიერთი ინტერნეტ მომხმარებელი ეჭვქვეშ აყენებს მაიმუნების შოუს მორალურობას.

ჩიემი შიინა, სარუმავაშის მაიმუნების მწვრთნელი, სენ-ძუ-ნო სარუმავაშის ახალწვეულ სამ პატარა მაკაკასთან ერთად ბანაობს. სენ-ძუს მწვრთნელები ხშირად იძინებენ პატარა მაიმუნებთან ერთად, რათა ცხოველებს მათთან უფრო მჭიდრო ემოციური კავშირი გაუჩნდეთ.

ქალაქი ოტა, გუნმას პრეფექტურა. კაორუ ამაგაი ტრადიციულ იაპონურ სახლში სამ მაკაკასთან ერთად ცხოვრობს. მისი თქმით, ის მაიმუნებს საკუთარი შვილებივით ექცევა, აცმევს მათ (ასზე მეტი ტანსაცმელი აქვს), აბანავებს, ყოველ დღიურად იოგურტს აჭმევს. მისი მტკიცებით, მაიმუნებს ჯაჭვები იმიტომ უკეთიათ, რომ ბავშვის საფენი არ ჩაძვრეთ.

იაპონურ მაკაკებს, რომლებსაც თოვლის მაიმუნებსაც ეძახიან, საკმაოდ რთულ ბუნებრივ პირობებში შეუძლიათ ცხოვრება. ადამიანების შემდეგ იაპონური მაკაკები ყველაზე ჩრდილოეთით მცხოვრები პრიმატები არიან. ჯიგოკუდანის მაიმუნების ნაკრძალში, რომელიც ტოკიოდან ჩრდილოეთით, სამსაათნახევრის გზაზე, ზღვის დონიდან 850 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს, მრავლად ნახავთ ბუნებრივ თერმულ წყაროებში მონებივრე თოვლის მაიმუნებს. ამ პოპულარული სანახაობის ფოტოებსა და “სელფებზე“ აღსაბეჭდად პარკს ყოველდღიურად უამრავი ტურისტი სტუმრობს.

მეტსახელის მიუხედავად, იაპონური მაკაკები ქვეყნის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე ბინადრობენ, მათ შორის სამხრეთში მდებარე სუბტროპიკულ ტყეებში. ისინი ყველაფრისმჭამელები არიან, მიირთმევენ ხილს, მცენარეებს, მწერებს, ტალახს. ამის გამო მაკაკებმა მრავალი ფერმერი გადაიმტერეს.

რენე ებერსოლი ცხოველთა წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებზე წერს National Geographic-ისთვის. იასპერ დუსტმა ამ ფოტოპროექტისთვის 2019 წლის ველური ბუნების საუკეთესო ფოტოგრაფის ჯილდო მიიღო.