რატომ არ ვიყავით მზად ამ ვირუსისთვის?

კორონავირუსის პანდემიის პირველ კვირებში ძალიან მიჭირდა ჩვენი კოლექტიური შეცდომების შესახებ ახალი ამბების მოსმენა. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ საკუთარი თავის დატუქსვა უაზროდ მეჩვენებოდა, არამედ იმიტომ, რომ ჩემ შემთხვევაში ეს ჩემი პირადი გულისტკივილი იყო. ახალი, გამანადგურებელი ვირუსის ადრეული ნიშნების უგულებელყოფაზე დაწერილი თითოეული სტატია მახსენებდა დროს, როდესაც ათწლეულებით ადრე მეცნიერები ზუსტად ამ პრობლემაზე ღელავდნენ, მათ წუხილს კი სამეცნიერო ჟურნალისტთა ძალიან პატარა ჯგუფი აშუქებდა. მეც ერთ-ერთი მათგანი ვიყავი.

როდესაც 1990 წელს ამ პრობლემის გამოკვლევა დავიწყე, ტერმინი „ახალი ვირუსები“ (ინგლ. emerging viruses) სულ ახალი დამკვიდრებული იყო – ის ახალგაზრდა ვირუსოლოგმა, სტივენ მორსმა, შექმნა. მოგვიანებით იგი ჩემი წიგნის, „მოცეკვავე მატრიცის“ მთავარი გმირი გახდა.

მორსი და სხვა მეცნიერები იმ გარემოებების იდენტიფიცირებას ცდილობენ – კლიმატის ცვლილება, მასობრივი ურბანიზაცია, ვირუსების გადამტან გარეულ და შინაურ ცხოველებთან ახლოს ცხოვრება – რომლებსაც შეეძლოთ აქამდე არნახული და შესაბამისად, გამორჩეულად მომაკვდინებელი მიკრობები გაევრცელებინათ. ისინი გვაფრთხილებდნენ, რომ უფრო და უფრო გლობალური ეკონომიკის, საერთაშორისო ფრენების სიმარტივისა თუ შიმშილისა და ომის პერიოდში ლტოლვილების გადაადგილების გამო ეს მკვლელი პათოგენები თავისუფლად მოედებოდნენ მთელ მსოფლიოს. ნაცნობია, არა?

„ერთადერთი ყველაზე დიდი საფრთხე, რომელიც პლანეტაზე ადამიანის უწყვეტ დომინირებას ეღობება წინ, ვირუსია“ – ეს მოლეკულური ბიოლოგის, ჯოშუა ლედერბერგის ციტატაა, რომელიც ბაქტერიებზე ჩატარებული სამუშაოს გამო ნობელის პრემიის ლაურეატი გახდა და მიუხედავად იმისა, რომ მისი ეს ციტატა ჩემს წიგნს შესავალში დავურთე, მაშინ ვფიქრობდი, რომ ლედერბერგი სიტუაციის დრამატიზებას ახდენდა. ახლა მისი სიტყვები შემაძრწუნებლად წინასწარმჭვრეტელური მეჩვენება.

თუკი შემდეგი პანდემია გრიპი უნდა ყოფილიყო, ეს არც ისე შემაძრწუნებლად გვეჩვენებოდა. გრიპი ყოველ წელს გვემართება. ამისთვის ვაქცინა გვაქვს.

ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც COVID-19-ით გარდაცვლილთა რიცხვს აშშ-ში ათასისთვისაც არ ჰქონდა მიღწეული, ხოლო ჩემნაირ ნიუ-იორკელებს მთავრობის მითითებისამებრ ჯერ მხოლოდ სამიოდე დღე გვქონდა გატარებული სახლში, მორსს დავურეკე და მოვიკითხე. იგი კოლუმბიის უნივერსიტეტის საჯარო ჯანდაცვის მეილმენის სკოლაში ეპიდემიოლოგიას ასწავლის. მითხრა, რომ თავის ცოლთან ერთად მანჰეტენის ბინაში თვითიზოლაციაში იყო – ჩემგან რამდენიმე კილომეტრის მოშორებით.

„დიახ, იმედგაცრუებული ვარ, რომ ამ ყველაფრის შემდეგ მაინც არ ვართ მზად და თავს ვიკატუნებთ“, – თქვა მორსმა. მაშინვე მენეჯმენტის გურუს, პიტერ დრაკერის ციტატა მომიყვანა, რომელსაც ერთხელ ჰკითხეს, „რა არის უდიდესი შეცდომა, რომელიც შეიძლება დაუშვათ?“ მორსის თქმით, მან ასე უპასუხა: „იყო ნაადრევად მართალი“.

მორსი და მე მართლები არ ვყოფილვართ, არც ნაადრევად და არც დაგვიანებით. ყველანი შევცდით. როდესაც წიგნის პრეზენტაციაზე მკითხეს, რა იქნებოდა შემდეგი პანდემია, ვუპასუხე, რომ ჩემ მიერ გამოკითხული ექსპერტების მიხედვით, ეს იქნებოდა გრიპი. „ყველაზე სახიფათოთა სიები არასოდეს მომწონდა“, – მითხრა მორსმა ტელეფონით საუბრისას; მისი თქმით, ყოველთვის იცოდა, რომ შემდეგი ეპიდემია შეიძლებოდა მსოფლიოს ნებისმიერი ადგილიდან წამოსულიყო. მაგრამ ადრეულ 1990-იან წლებში ის და მისი კოლეგები ინფლუენცაზე (გრიპზე) კონცენტრირდებოდნენ და მეც მათ მივბაძე. შეიძლება, ეს შეცდომა იყო; თუკი შემდეგი პანდემია გრიპი უნდა ყოფილიყო, ეს არც ისე შემაძრწუნებლად გვეჩვენებოდა. გრიპი? ადამიანები გრიპით ყოველ წელს ავადდებიან. ამისთვის ვაქცინა გვაქვს.

• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა

მინაწერის გახსნა

გააზიარეთ ფოტო

• 
• 
• 
• 
• 

მინაწერის გახსნა

განგაშისა და გაფრთხილების შემცველ წიგნებს სხვა ჟურნალისტებიც წერდნენ. ზოგიერთი მათგანი კარგადაც გაიყიდა, მაგალითად, რიჩარდ პრესტონის „ცხელი ზონა“ და ლორი გარეტის „მომავალი ჭირი“, რომელიც ჩემი წიგნის გამოცემიდან ერთ წელიწადში დაიბეჭდა (უფრო გვიანდელი წიგნია, მაგალითად, დევიდ კვამენის „გავრცელება“ – მან National Geographic-ში 2007 წელს ზოონოზზე დაწერილი სტატია წიგნად განავრცო). თითოეული ჩვენგანი ერთსა და იმავე მძიმე შედეგს აღწერდა და იუწყებოდა, რომ ასეთი პანდემიისთვის მზად არ ვიყავით. რატომ არ აღმოჩნდა ეს ყველაფერი საკმარისი?

შესაძლოა, ამაზე პასუხი გარდაცვლილ ედვინ კილბორნს ჰქონოდა. ინფლუენცას ვაქცინის წამყვანმა მკვლევარმა 1980-იანი წლების შუა ხანებში, ერთ-ერთ კონფერენციაზე წარმოიდგინა სიტუაცია გამოგონილი შემაძრწუნებელი ვირუსით, რომელიც ყველაზე გადამდები, მომაკვდინებელი და რთულად კონტროლირებადი იყო. მას „მაქსიმალურად მავნე (მონსტრი) ვირუსი“ (MMMV) უწოდა. კილბორნის თქმით, ეს ვირუსი, სხვა საძაგელ თვისებებთან ერთად, იმით გამოირჩეოდა, რომ ის გრიპივით ჰაერით გადაეცემოდა.

ახალი კორონავირუსი კილბორნის სასტიკი MMMV არ გახლავთ, თუმცა ის ამ წარმოსახვითი ვირუსის ზოგიერთ ყველაზე საშიშ თვისებას ნამდვილად ფლობს. ის გადაეცემა ჰაერით, რეპლიცირდება ქვედა სასუნთქ ტრაქტში და, როგორც ამბობენ, ზედაპირზე დღეების განმავლობაში ცოცხლობს. გარდა ამისა, ადამიანებს სიმპტომები შეიძლება მსუბუქად ან საერთოდ არ გამოუვლინდეთ, ანუ შეიძლება ისინი დაავადების გადამტანები იყვნენ, თუმცა თავს საკმარისად ჯანმრთელად გრძნობდნენ იმისთვის, რომ ისეირნონ, იარონ სამსახურში და მოგვახველონ. ამგვარად, კორონავირუსი გრიპზე უარესი და რთულად კონტროლირებადია.

• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა
• 
  გალერეის გახსნა

მინაწერის გახსნა

გააზიარეთ ფოტო

• 
• 
• 
• 

მინაწერის გახსნა

მაგრამ ზუსტად ისევე, როგორც მორსმა აითვალწუნა „ყველაზე სახიფათოთა“ სიები, კილბორნმაც 30 წლის წინ მითხრა, რომ MMMV საილუსტრაციოდ უფრო გამოიგონა, ვიდრე წინასწარმეტყველებისთვის. „როდესაც საქმე ვირუსებზე მიდგება, მცირედი ვარიაციაც კი დიდ გავლენას ახდენს იმაზე, თუ როგორ იქცევა მიკრობი, ამიტომ ვირუსის ევოლუციის გზისა და გამოჩენის წინასწარმეტყველება სარისკო საქმეა“, – გაგვაფრთხილა მან.

რეალურად, შიდსის გარდა, არც ერთი გავრცელებული ეპიდემია გამხდარა გლობალური: 2003 წელს სარსი, პრინციპში, მხოლოდ აზიაში გავრცელდა, 2012 წელს მერსს ახლო და შუა აღმოსავლეთი პრაქტიკულად არ დაუტოვებია, 2014-ში კი ებოლა ძირითადად მხოლოდ დასავლეთ აფრიკას მოედო. დარტყმა არაერთხელ ავიცილეთ და მაშინ ყველაზე მარტივი გამოსავალი იყო, სხვა ქვეყნების დაუცველობა იმ ქცევებით აგვეხსნა, რომლებიც ჩვენს ქვეყნებში არ არსებობდა. ჩვენი უმეტესობა არც აქლემებით გადაადგილდებოდა, არც მაიმუნებს მიირთმევდა, არც ცოცხალი ღამურებითა და აფრიკული ვივერებით ვაჭრობდა.

საფრთხისგან ასეთმა გამიჯვნამ, მრავალთა აზრით ჩვენი ასეთი დაუცველობა გამოიწვია. როდესაც ცოტა ხნის წინ ჩემი წიგნი გადავიკითხე, ვნახე ერთი წინადადება, რომელიც ამ სასირცხვილო მიდგომას უსვამს ხაზს: „ჰკითხეთ ველზე მომუშავე ვირუსოლოგს, როდის ღირს ეპიდემიის გამოკვლევა, – ვწერ მე, – და ის ჩვეული ცინიკურობით გიპასუხებთ: „როდესაც ვირუსი ერთ თეთრკანიანს მაინც შეიწირავს“.

მართლაც ასეა, უკვე ათწლეულებია ჩვენს საფრთხეებს “ვასხვისებთ”, ვაღვივებთ ოფიციალურ და პირად თვითკმაყოფილებას, რომელმაც საბოლოოდ კაცობრიობას მუხლი მოუდრიკა.

ჩემი წიგნის ისტორიები გასული საუკუნის ეპიდემიებზე ბევრ რამეს ხდის ნათელს; ის აღწერს პერიოდს, როდესაც ახალი ვირუსები ჩნდებოდნენ, მთელ პოპულაციას ედებოდნენ და ბოლოს ქრებოდნენ.. და მაინც, 1918-19 წლების ინფლუენცას პანდემიის შემდეგ არცერთი დაავადება არ ყოფილა, ერთდროულად, ასეთი გადამდები და მომაკვდინებელი.

რობინ მარანც ჰენიგი ნიუ-იორკში მცხოვრები ჟურნალისტი და ცხრა წიგნის ავტორია. მან National Geographic-ის 2020 წლის იანვრის გამოცემაში მიკრობიომის მეცნიერების ახალ მიმართულებაზე დაწერა.