წყალი ყველგან და არსად
ინდოეთის 3900-კილომეტრიანი მარშრუტი ფარდას ხდის საკრალურ მდინარეთა მისტიკასა და კრიზისს, რომელიც ადამიანთა ცხოვრების წესს ემუქრება.
წყალი ყველგან და არსად
ინდოეთის 3900-კილომეტრიანი მარშრუტი ფარდას ხდის საკრალურ მდინარეთა მისტიკასა და კრიზისს, რომელიც ადამიანთა ცხოვრების წესს ემუქრება.
-
-
-
-
ბმული კოპირებულია
„ფოკუსები იცით?“
გვეკითხებიან სოფლის მცხოვრებნი თარის მხურვალე უდაბნოს გადაკვეთისას. დაუბანელი, მტვერში ამოგანგლული და მზით დანახშირებული მოგზაურები ისე მივლასლასებდით რაჯასტანში, როგორც საფრთხობელები. ადგილობრივებს მოხეტიალე ცირკის მსახიობები ვგონივართ. ჩვენ მართლაც ვართ ჯადოქრობის მატარებელნი – თუმცა, ასეთივე ჯადოქრობას ატარებს ყველა ადამიანი.
ეს ჯადოქრობა წყალია.
ადამიანები ვართ მომლაშო წყლის „მოძრავი ჭები“, ჩვენი სხეულიც და დედამიწის ზედაპირიც თითქმის ერთნაირი პროცენტულობით შეიცავს წყალს; ჩვენ წყლის ცხოველები ვართ და წყლის პლანეტაზე გავჩნდით. წყალი ყველგან და არსადაა. ის დაუდეგარია – მოუსვენარი, მოძრავი ნივთიერება, რომელიც მუდამ იცვლის თავის ფიზიკურ მდგომარეობას აირადიდან თხევადამდე, თხევადიდან მყარ ფორმამდე და ამ ციკლს კვლავ და კვლავ იმეორებს.
წყალი დედამიწის წებოცაა და გამხსნელიც. ეს ნივთიერება შლის და კრავს ტვინის უჯრედებს, მთის ქედებს, ორთქლია, რომელიც დილის ჩაის და ტექტონიკურ ფილებს ასდის.
და მაინც, სასმელი წყალი სულ მცირედია! მლაშე ოკეანეები შეიცავენ ჩვენი პლანეტის წყლების საშუალოდ 97 პროცენტს. პოლუსებსა და მყინვარებში მომწყვდეულია 2 პროცენტამდე, ადამიანთა სასიცოცხლოდ კი რჩება ხელმისაწვდომი წყლის აბსურდულად მცირე წვეთი: ერთ პროცენტზე ნაკლები თხევადი, მტკნარი წყალი. და მაინც, ამ საგანძურს ისე ვფლანგავთ, როგორც უდაბნოში დაკარგული უგუნური მოგზაური გამოცლის ხოლმე წყლის უკანასკნელ ბოთლს ერთი ამოსუნთქვით.
მე მსოფლიოში ვმოგზაურობ. უკანასკნელი 7 წელია მივყვები Homo sapiens-ის ნაკვალევს, რომელმაც დატოვა აფრიკა და ჯერ კიდევ ქვის ხანაში გაემართა პირველყოფილი მსოფლიოს შესაცნობად. ამ მოგზაურობისას მე არსად, დედამიწის არც ერთ სხვა კუთხეში არ გადავწყდომივარ ისეთ მასშტაბურ წყლის კრიზისს, როგორიც ინდოეთშია.
მსოფლიოს მეორე ყველაზე ხალხმრავალი ქვეყანა თავისი 1,3 მილიარდზე მეტი მოსახლით, რომლის ლანდშაფტს უხსოვარი დროიდან ძერწავდნენ საკულტო მდინარეები ინდი, განგი, ბრაჰმაპუტრა და მათი შენაკადების მთელი არმადა, ახლა წყლის ისეთი მძიმე კრიზისის ზღვარზეა, რომლის შედეგების განსაზღვრა ძალიან რთულია. ინდოეთის 21 მეგაქალაქში (მათ შორის, დელი, ბენგალურუ, ჰაიდარაბადი) მიწისქვეშა წყლები შესაძლოა სულ ამოუშრეს 100 მილიონამდე ადამიანს, თანაც ამავე წლის ბოლოსთვის. ჩრდილოეთ ინდოეთის შტატ პენჯაბში ფერმერები ჩივიან, რომ მიწისქვეშა წყლების ჭარბი მოხმარების შედეგად წყალშემცველი ჰორიზონტი დაეცა 12, 18 და 30 მეტრითაც კი სულ ერთი თაობის განმავლობაში. პრობლემას ამწვავებს სამრეწველო ნარჩენები, კანალიზაციისა თუ სასოფლო-სამეურნეო ჩამდინარე წყლები, რომლებიც მდინარეთა მთელ სისტემებს წამლავს. ჯამში აქ დაახლოებით 600 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს სუფთა წყლის დეფიციტის პირობებში და, ამასთან, ინდოეთში 20 მილიონი ბავშვი იბადება ყოველწლიურად.
თითქმის წელიწად-ნახევარია, რაც ვსერავ ინდოეთის მდინარეთა ველებსა თუ ბეტონის ესტაკადებს, პაწაწინა კანოეებით ვკვეთ მდინარეებს, რომლებიც ასობითაა ჩრდილოეთ ინდოეთში. ინდუიზმის მიხედვით, თითოეული მდინარე საკრალურია – მათ ღვთაებადაც კი მოიხსენიებენ. მაგალითად, მდინარე განგი ფერმკრთალი ქალღმერთია, რომელსაც ოთხი ხელით გამოსახავენ ნიანგზე ამხედრებულს. სწორედ ამ მდინარეთა ლამიან დინებებში „ითქვიფება“ ინდოეთის მომავალი.
„ფოკუსები იქნება?“ – მეკითხება თარის ხალხი.
ბავშვები ჩვენ გარშემო დარბიან და იცინიან. გუშაგებივით მდგარი ქეჯრის ხეების (Prosopis cineraria) მკრთალ ვერცხლისფერ ჩრდილებს ირეკლავს ოქროსფერი ქვიშა. ჭის წყალი კი მოწამლულია ზედმეტი რკინითა და ფთორით.
ფოკუსები? – რა თქმა უნდა, იქნება. ფოკუსს, რომელსაც ისინი იხილავენ, „დიდი გაუჩინარება“ ჰქვია.
ჯაიპურის მიმდებარედ დაშრობის პირას მისული სამბჰარის მლაშე ტბაა. ამ წყალ-ჭაობის გადახრუკულ ნაპირებთან ასობით მოხრილ ფიგურას ვლანდავთ, საათობით რომ ფოცხავენ გადათეთრებულ ვაკეს. ეს ქალები მარილს მოიპოვებენ. მათ აწოწილ ფეხებს წამიერად შთანთქავს და აჩენს ცხელი ჰაერი. ჯოჯოხეთური „აბრაკადაბრაა“, თუმცა, ეს არ არის ფოკუსი. ეს მხოლოდ ჩვენ ვართ უწყლო სამყაროში.
ინდი: მდინარეთა მდინარე
ინდოეთის ეტიმოლოგია უკავშირდება სანსკრიტულ სიტყვას – sindhu, რაც მდინარეს ნიშნავს.
და სად არის ეს ლეგენდარული მდინარე ახლა?
სად მივაგნებთ ამ უმსხვილეს მდინარეს, ტიბეტის მყინვარებში დაბადებულ ინდს, რომლის აუზიც სცდება მილიონ კვადრატულ კილომეტრს და სასიცოცხლო არტერიას წარმოადგენს მილიონობით ფერმერისთვის ინდოეთსა და პაკისტანში?
ქალაქ არმიტსარში შევუერთდი არატი კუმარ-რაოს, ფოტოგრაფს, რომელიც გარემოსდაცვითი კუთხით აშუქებს მსოფლიოს. ჩრდილო-აღმოსავლეთ ინდოეთში მიიკლაკნება ინდის ხუთი მსხვილი შენაკადი – ჯელამი, ჩინაბი, რავი, ბიასი და სატლეჯი. ახლა ჩვენ ბიასს ვეძებთ, გზა გვებნევა და სამეურნეო მიწების ლაბირინთში შევაბიჯებთ.
თითოეული დღე ღუმელია. ჩვენივე ოფლის ნიაღვრებით ვრწყავთ ოხშივარავარდნილი ხორბლის ყანებს. გზად სიქების ტაძრებთან მოვხვდით, შემდეგ გვერდი ავუარეთ ტრაქტორების მთელ წყებას, ხმამაღლა რომ აღრიალებდნენ პენჯაბურ პოპმუსიკას, რომელიც ოპერატორთა სკამზე მიმაგრებული ხმის გამაძლიერებლებიდან ისმის. რატომ? ამის თქმა, შეუძლებელია. ესმით თუ არა მძღოლებს მუსიკა მოტორების ბღუილში? პენჯაბის თავზე გადამფრენი უცხოპლანეტელები ალბათ გაოგნდებოდნენ და ყურებს დაიცობდნენ თითებით. ყრუ ადამიანები ასრულებენ რაღაც საკულტო რიტუალებს, მიწას წრიულად ხნავენ მანქანებით და ცდილობენ, ხმა მიაწვდინონ კოსმოსსო – ამას თუ იფიქრებდნენ. მაგრამ არა – ისინი მხოლოდ და მხოლოდ პენჯაბელი ფერმერები არიან მუშაობის პროცესში.
ამასობაში ნელ-ნელა ვხვდები, თუ სად გაუჩინარდა მდინარე. თურმე, კვირები გვივლია მის ირგვლივ და ვერც კი მივმხვდარვართ! ინდის დინებებს შეუცვალეს მიმართულება, დატოტეს და გაატარეს უთვალავ არხსა თუ მილსადენში. საირიგაციო სისტემამ გეოგრაფიული სახე დაუკარგა ინდსა და მის შენაკადებს. პენჯაბის თითოეულ მწიფე თავთავშია ინდის წვეთი – აქ კი მილიარდობით თავთავია.
1960-იანი წლებიდან მწვანე რევოლუციამ ქვეყანაში შემოიტანა მაღალმწარმოებლური თესლები, სასუქები და პესტიციდები, ტრაქტორები თუ მოტორიზებული ჭის ტუმბოები, რამაც მკვეთრად გაზარდა მოსავლიანობა. ერთ დროს ინდოეთი მშიერი ქვეყნის თვალსაჩინო ნიმუში იყო, დღეს კი მას უკვე საკუთარი მოსახლეობის გამოკვება შეუძლია. მათ გაიმარჯვეს შიმშილზე, თუმცა ამ წარმატებას დიდი მსხვერპლიც ახლდა თან. სასოფლო-სამეურნეო ქიმიკატები წამლავს ინდის წყალშემცველ შრეებს და, სავარაუდოდ, თავისი წილი უდევს ამ ადგილის სიმსივნური დაავადებების ცხელ წერტილად ქცევაში. არამდგრადი მეთოდით მოყვანილ სამეურნეო კულტურებს ამოწურვადი მიწისქვეშა წყლების წარმოუდგენელი რაოდენობა შეეწირა.
„ამის არდანახვა და მოსალოდნელი შედეგების უარყოფა სრული სიბრმავეა“, – წამოიძახა კუმარ-რაომ. ის მოწადინებულია, რომ იპოვოს კიდევ ერთი, სხვა ბრმა არსება – გადაშენების პირას მყოფი მდინარე ინდის დელფინი (Platanista gangetica minor).
„აქ აღარ არიან ბჰულანები“, – მიცხადებს კოხტად გამოწყობილი კაცი, რომელიც საკუთარ თავს მაიორ ჰინდუსტანის უწოდებს და თავის ენაზე მოიხსენიებს ინდის დელფინს.
ჰინდუსტანი შოუმენი მოტოციკლისტია, პერანგის სახელოები კუნთების საჩვენებლად აუკაპიწებია და ასე გვისრულებს ტრიუკებს. ასეთია ინდოეთში ფეხით მოგზაურობა, ვის არ გადაეყრებით, სულ რომ არ ელით – იქ… ამასობაში, აღმოჩნდა, რომ მაიორი ჰინდუსტანიც ბრმაა, ბჰულანი რომ გადაშენებული ჰგონია. კუმარ-რაო სიხარულის ყიჟინით მორბის და გვამცნობს, რომ ბიასის ტალღებზე მხტუნავი დედა დელფინი და მისი ნაშიერი დაინახა.
ერთი ბოლოდროინდელი კვლევის თანახმად, დღეს ბიასში ინდის დელფინების მხოლოდ 11 ინდივიდი ბინადრობს.
ჩამბალი: ჩვეული უსამართლობა
საკმარის დროს თუ მისცემთ, წყალი დაამარცხებს ყველაფერს – ქვას, რკინასა თუ ძვალს. მდინარეები უხსოვარი დროიდან მოედინებიან და გზად ყველაფერს ცვლიან. პატრიარქალური სისტემა დღემდე უცვლელია.
რომელ ყველაზე გავრცელებულ უსამართლობას შევეჩეხე მსოფლიო მოგზაურობისას?!
არც ეთნიკური უმცირესობების ჩაგვრა, არც რელიგიაზე დაფუძნებული შეუწყნარებლობა და არც შემოსავლის არათანაბარი განაწილება. არა: ეს არის ქალთა გარიყვა პოლიტიკური თუ ეკონომიკური სფეროებიდან და მამაკაცთან მიმართებით არათანაბარ პოზიციაში დაყენება. დღეს მსოფლიო მოსახლეობის ნახევარი კვლავ რჩება პოლიტიკური ძალაუფლების მიღმა, მუშაობს უფრო მძიმედ და იღებს ნაკლებ ანაზღაურებასაც – რადგან ისინი ორი X-ქრომოსომით დაიბადნენ, სულ ესაა.
„არ დამაწყებინოთ ამაზე ლაპარაკი“, – მეუბნება რეპორტიორი პრიანკა ბორპუჯარი, რომელიც მდინარე ჩამბალის აუზში შემომიერთდა. „მე ვწერ ყავისფერკანიან ქალებად წოდებულ ადამიანთა საკითხებზე. გაინტერესებთ ჩემი აზრი რაიმე სხვა თემაზე? ეკონომიკაზე? პოლიტიკაზე?“ სვამს რიტორიკულ შეკითხვებს ბორპუჯარი.
სანამ ჩამბალის ბორცვებს მივადგებოდით, ბრინჯის ფერმაში გავჩერდით. ამ მეურნეობას ექსკლუზიურად ქალები მართავენ. ეს უკვე, საინტერესოა ტესტოსტერონით გაჟღენთილ ინდოეთში.
„აქ ყველაფერს ჩვენ ვაკეთებთ, ეს აუცილებლობაა“, – ამბობს საროჯ დევი იადავი, რომელიც 62 წლის ძალ-ღონით სავსე მატრიარქია. „მამაკაცები ქალაქში სამუშაოდ წავიდნენ“.
მისი მეუღლეც შორეულ ჯაიპურშია. იადავი ორ შვილიშვილთან, გოგონებთან ერთად დარჩა სახლში მინდვრების მოსარწყავად, მოსავლის ასაღებად თუ ძროხებისა და წყლის კამეჩების სამწყემსად. ახლომდებარე ფერმებშიც მსგავსი სურათია.
„13 წლისა გავთხოვდი, – გვეუბნება იგი, – მაგრამ იმ დროს სხვა ცხოვრება იყო. ჩვენ, გოგონებს, არავინ არაფერს გვეკითხებოდა, დღეს კი მათ ბევრად მეტი არჩევანი აქვთ. გათხოვებასაც მოგვიანო ასაკში არჩევენ“.
ეს ძველი ამბავია: მზარდი ურბანიზაცია და განსხვავებულ კულტურათა შერწყმა მკვეთრად ცვლის ტრადიციებს და არღვევს ბარიერებს, თუმცა ინდოეთში, სადაც ქალები სასოფლო-სამეურნეო მუშახელის ორ-მესამედს შეადგენენ, მათი მხოლოდ 13 პროცენტია მიწის მესაკუთრე.
ჩამბალის წყლები სუფთაა, აქ უსაფრთხო ჰაბიტატს პოულობს განგის გავიალი – ინდური გრძელდინგა ნიანგი. ერთ დროს ამ მდინარის კლდოვან სათავეებს შეჰფარებოდა ასევე ინდოეთის ყველაზე ცნობილი ქალი ბანდიტი პჰულან დევი, რობინ ჰუდის ტიპის ადამიანი, რომელზეც ამბობენ, 20 შეიარაღებული პირი დაუხოცავსო.
„ეი, შენ!“ – ყვირის ბორპუჯარი, რადგან ერთი მსუქანი მამაკაცი მოგვშტერებია ავტომობილიდან, წინ გაგვიჩერა, გზა გადაგვიღობა და მობილურით ვიდეოს გვიღებს.
„გვკითხე გადაღების ნებართვა?“ – მკაცრი ტონით მიმართავს ბორპუჯარი, – „არ ვიცოდი, თუ ამის ნებართვა მჭირდებოდა“, – პასუხობს გაღიზიანებული მამაკაცი.
ბორპუჯარი კი კვლავ მტკიცე ხმით ეუბნება: „კი, გჭირდება ნებართვა“.
მენავე სარჯეტ სინგჰს მგზავრები მდინარე ბიასზე გადაჰყავს.
ქალები ჩაის კრეფენ ბენგალში.
მტვირთავი საქონელს აწყობს ნავებში პროდუქციის შორეულ სოფლებში გასაგზავნად.
სოფლის მკვიდრი მარაგებით ბრუნდება დჰუბურიდან, ახლა თემს უნდა მიუტანოს გაურიპურში.
ფერმერები ბრინჯის მოსავალს იღებენ პენჯაბში, რომელიც ინდოეთის ბეღელია.
დჰუბურთან ქალები თავით დაატარებენ აგურების წყებას – თითოეული წყების წონა 32 კილოგრამამდეა.
მენავე სარჯეტ სინგჰს მგზავრები მდინარე ბიასზე გადაჰყავს.
ქალები ჩაის კრეფენ ბენგალში.
მტვირთავი საქონელს აწყობს ნავებში პროდუქციის შორეულ სოფლებში გასაგზავნად.
სოფლის მკვიდრი მარაგებით ბრუნდება დჰუბურიდან, ახლა თემს უნდა მიუტანოს გაურიპურში.
ფერმერები ბრინჯის მოსავალს იღებენ პენჯაბში, რომელიც ინდოეთის ბეღელია.
დჰუბურთან ქალები თავით დაატარებენ აგურების წყებას – თითოეული წყების წონა 32 კილოგრამამდეა.
ბეტვა: ქვიშის მომპოვებლები
შემდეგი რამდენიმე თვე აღმოსავლეთით ვაგრძელებ სვლას და თვალუწვდენელ მინდვრებს ვსერავ მშრალი სეზონის დახუთულ დღეებში.
გაძვალტყავებული ძროხების სარძეო მეურნეობებს მივუყვები, გზად გავდივარ დროში დაკარგულ ქოხებს, სადაც მგონი არც კი შეუდგამს ფეხი ვინმე უცხოელს, მას შემდეგ, რაც 1947 წელს დამოუკიდებლობა მოიპოვეს. „ინგლისელი ხარ?“ – მეკითხებიან ადგილობრივები – ვინც კი ინგლისურად ლაპარაკობს, ყველა ბრიტანელი ჰგონიათ. ღამეს ვათევ დჰაბებად წოდებულ გზისპირა საკვებ ობიექტებთან მდგარ ფიცრის მაგიდებსა თუ ფერმერთა სახლებში, ხანაც მეჩეთებსა და ინდუისტურ ტაძრებში. მდინარეთა ველები სულ ერთგვაროვნად გადაუსწორებია მოხვნის ათასწლეულებს და ვერაფრით იგებთ, სად მთავრდება ერთი მდინარის აუზი და იწყება მეორე.
მდინარე ბეტვას დინებებთან გადავეყარე ქვიშის მომპოვებლებს, რომლებიც ნიჩბებითა და ექსკავატორებით იღებდნენ ქვიშას მდინარის კალაპოტიდან. აქ ხშირად მუშაობენ უკანონოდ. ქვიშა ძვირფასი რესურსია ინდოეთში. ის კვებავს სამშენებლო ბუმს და, ამასთან, ასაზრდოებს შავ ბაზარსაც, ასეთ უმართავ პროცესებში კი ნადგურდება წყლის ჰაბიტატები და ირღვევა მდინარეთა ჰიდროლოგიური რეჟიმი (გაეროს ანგარიშით, მსოფლიოში ყოველწლიურად 40 მილიარდ ტონა სამშენებლო ქვიშას მოიპოვებენ, მდინარეებს კი ბუნებრივად აღნიშნული რაოდენობის მხოლოდ ნახევრის შევსება შეუძლიათ იმავე დროში). ქვიშის ბიზნესში ჩართულმა მაფიოზებმა მოკლეს კიდეც რამდენიმე რეპორტიორი, რომლებმაც ისინი უკანონო საქმიანობაში ამხილეს.
„არ შეჩერდე“, – კბილებში გამოცრით მეუბნება ჩემი პარტნიორი სიდჰართ აგარვალი, რომელიც მდინარეთა კონსერვაციონისტია, ქვიშის მომპოვებლები კი ყვირილით მოიწევენ და გვიბრძანებენ, ერთი ნაბიჯიც კი არ გადადგათო.
ამასობაში ჩვენ თავს ვიკატუნებთ, ვითომ არაფერი გვესმის. შემდეგ სხარტად ვუხვევთ გზიდან, ჩავრბივართ ბეტვას ნაპირებისკენ და ვუხმობთ გამვლელ მეთევზეს, რომელმაც დინების მეორე მხარეს გაგვიყვანა სამშვიდობოზე, თუმცა გზა მაინც სწრაფად განვაგრძეთ უსაფრთხო დისტანციის გასაზრდელად – დღეში 40 კილომეტრს გავდიოდით აქოშინებულები; ბოლოს მივაღწიეთ ერთ სოფელს, რომელიც ინდუისტურ ფესტივალს აღნიშნავდა კოცონით, დაფდაფებითა და გალობით. მოზეიმეებმა თბილად მიგვიღეს, დაგვაპურეს და დაწნული თოკის საწოლიც (ჩარპაისი) მოგვიმზადეს. მე ყველგან ასეთი რეფლექსური სტუმართმოყვარეობა ვიგრძენი ინდოეთის სოფლებში – მიწაზე, რომელიც ბრინჯაოს ხანიდან მოყოლებული იღებდა და მასპინძლობდა პილიგრიმებს. მცირე ხანში აგარვალმა ფრთხილად დაუსვა მათ შეკითხვა ქვიშის მომპოვებელთა ქმედებებზე.
სოფლის მკვიდრნი მხრებს იჩეჩდნენ, ამბობდნენ, აბა, ჩვენ რა ძალა შეგვწევსო.
მაფიოზები, პოლიტიკოსები, გავლენიანი კლანები… ისინი აკონტროლებენ ცხოვრებას. მას შემდეგ, რაც ბეტვას კალაპოტი ამოხაპეს, დატბორვითი პროცესები უჩვეულო რეჟიმით ვლინდება. უკვე თვალსაჩინოა, ასევე, კლიმატის ცვლილება და მისი ზეგავლენა მუსონური წვიმების არაპროგნოზირებად ხასიათზე. დღეს ფერმერებს სულ უფრო მეტად უჭირთ სიმშრალით დამსკდარი მინდვრების მორწყვა, თუმცა მთავრობა მასშტაბურ სამაშველო გეგმას ამზადებს: ეს არის მდინარე კენის მთლიანი დინების გადმოგდება და მისი ნაკადების გატარება ბეტვას დაწრეტილ არხებში.
„მდინარეთა გადაბმა ერთმანეთზე, – ამბობს აგარვალი ოხვრით, – ფუჭი იმედებია“.
მთავრობამ დაახლოებით 2 მილიარდი დოლარი გამოყო, ამ საკამათო სქემის ასამუშავებლად: წყლის მასიური ტრანსფუზია – 30 მსხვილი მდინარის ნაკადის გატარება 15-კილომეტრიან ბეტონის არხებში; მიზანი წყლის კრიზისის შერბილებაა. მდინარე კენისა და ბეტვას გადაწვნა სატესტო პროექტად მიიჩნევა. ინჟინრები გეგმავენ, რომ მუსონური წვიმებით გადავსებული კენის „ნამატი“ წყალი სიფონებში გაატარონ და უფრო „მშრალი“ ბეტვასკენ მიმართონ. ასეთ მექანიზმს რამდენიმე კაშხალი და ჯებირი დასჭირდება, შედეგად კი დაიტბორება 90 კვ. კმ ტერიტორია. გარემოს დამცველებმა უკვე სარჩელიც შეიტანეს სასამართლოში.
„და სად არის მთელი ეს ნამატი წყალი?“ – მეკითხება უხალისოდ კონსერვაციონისტი რაგჰუ ჩუნდავატი პანის ეროვნულ პარკში, რომელიც გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფი ვეფხვების თავშესაფარია. „ხელისუფლება ოდნავადაც ვერ იაზრებს მოსალოდნელ შედეგებს“.
რაც დადასტურებულად ვიცით, ისაა, რომ თუ მდინარის ღმერთებს გამოვამწყვდევთ წყლის მილსადენებში, დაიტბორება ვეფხვების ნაკრძალის უდიდესი ტერიტორია.
განგი: წმინდა მდინარე
„მა განგას“ – „დედა განგს“ მივუყვები, რომლის მბრწყინავ ზედაპირზეც ირეკლება და ელვარებს ვარანასი. ინდუიზმის ეს უწმინდესი ქალაქი აგურის მტვერშია გახვეული. ვარანასის ძველ კვარტალში ათასობით მუშა ურტყამს უროსა თუ ძალაყინს, რათა ქალაქის „გალამაზების გეგმის“ თანახმად, მიწასთან გაასწოროს უძველესი ხეივნები და გადახრილი შენობები. იქაური მცხოვრებლები გამოასახლეს. მთავრობა ფულით უნაზღაურებს მათ დანაკარგს, თუმცა სიხარულს არც ისე ბევრ მათგანს შეატყობთ. რთულია „რეინკარნაცია“.
მკაცრად რელიგიური ინდუისტები ვარანასის მოიხსენიებენ სიტყვით „კაში“, რომლის შინაარსია: „ადგილი, სადაც უზენაესი სინათლე ბრწყინავს“. განგის ნაპირებთან მოსახვედრად უნდა ჩაიაროთ ქვის საფეხუროვანი ნაგებობები (გჰატები), რომლებიც უთვალავი პილიგრიმის ფეხითაა გათელილი, ქვემოთ კი ღვთისმოსავები ცოდვებს განიბანენ მღვრიე მდინარეში; ბანაობენ და სვამენ კიდეც იმ წყალს, რომელიც ფეკალური ბაქტერიების ზღვრულად დასაშვებ უსაფრთხო ნორმაზე ასჯერ მეტ რაოდენობას შეიცავს. აქ ათობით ათასი პილიგრიმი ყოველწლიურად ჩამოდის სალოცავად ურყევი რწმენით, რომ თავიანთი რელიგიური მსვლელობისას ეწვევათ აღსასრული და მათ ცხედარს „გჰატებზე“ დაწვავენ. ვარანასიში კრემაცია აღიქმება ყველაზე „უტყუარ“ გზად, „მოკშას“ მისაღწევად – გათავისუფლდნენ სიცოცხლისა და სიკვდილის ტკივილით აღსავსე წრებრუნვისგან.
ჩამოვჯექი და ვაკვირდები, თუ როგორ ერწყმის განგს ყველაფერი ადამიანური – ხავერდას გირლანდები და მასთან ერთად ფეკალიები. მდინარის ეს მონაკვეთი შავად შეუღებავს დაფერფლილ ძვლებს და ახლა განგსაც ისევე უჭირს განწმენდა, როგორც ადამიანთა სულებს. გამთენიისას მერცხლები იჭრებიან მეწამულ ცაზე. მახსენდება გარდაცვლილი ახლობლები და ჩემი სულიერი ბრძოლები. ვარანასი შესაფერისი ადგილია, რომ აქედან ვუყუროთ ახალი მსოფლიოს დაბადებასა თუ მის აღსასრულს, ანდა, უკეთესი: ყველაფერს ჯობია, ავდგეთ და სვლა განვაგრძოთ.
ბრაჰმაპუტრა: ვინ არის ინდოელი?
მდინარე გზაა.
ბიჰარში მივუყვები გვალვით დამშრალ მდინარე სონს, დასავლეთ ბენგალში კი მხვდება მდინარე ტისტა, რომელსაც კაშხალი „აშიმშილებს“. ასამის რეგიონში ლეგენდარული ბრაჰმაპუტრა უხვად ივსება წვიმითა და ავისმომასწავებლად დნობადი მყინვარების ჩამონადენით. ასამში ვხედავ ქალებსა და მამაკაცებს, რომლებიც ბრინჯის კალათებს დაატარებენ ქვიშიან სანაპიროზე და ისე გამოიყურებიან, იფიქრებთ, 1000 წლისანი არიანო. ჩავუარე ნაპირს მომდგარ კანოეებს, გავცდი ბრინჯის ტბორებით დაწინწკლულ მინდვრებსაც, მზის ხვატში რომ ელვარებდნენ. გვერდით მოლივლივებს ბრაჰმაპუტრა, ეს 2900-კილომეტრიანი წყლის კონვეიერი, რომელსაც თან მოჰყვება მილიარდობით უჩინარი თევზი, სოფლის ზუზუნიც და მასთან ერთად – შიში.
„ტერორისტები“, – ჩურჩულებენ ნასვამი სოფლელები და ჩვენ გვგულისხმობენ.
ჩრდილო-აღმოსავლეთ ინდოეთში აგარვალი და მე არაერთხელ დაგვკითხეს, რაც არსებულ დაძაბულობაზე მიანიშნებს. პაკისტანსა და ინდოეთს კვლავ გაუმძაფრდათ კონფლიქტი, რომელიც მუსლიმური ქაშმირის სადავო ტერიტორიის ირგვლივ ვითარდება. ქსენოფობია პიკს აღწევს, რასაც პრემიერმინისტრ ნარენდრა მოდის ინდუისტი ნაციონალისტური მთავრობა აღვივებს. ასამში შევხვდი რუპალი ბიბის, ერთ კეთილგანწყობილ ქალბატონს, რომელიც დეზერტირივით იმალებოდა. რატომ? იმიტომ, რომ იგი ბანგლადეშიდან ემიგრირებული მუსლიმანების შთამომავალია და ახლა შეიძლება დეპორტით გააძევონ ინდოეთიდან.
„პოლიციელმა გაფრთხილების უწყება მომიტანა სახლში და მითხრა, შენ უცხოელი ხარ, საეჭვო პირი ხარო“, – მიყვება 40 წელს გადაცილებული ბიბი, რომელსაც ბრინჯი მოჰყავს ბრაჰმაპუტრას ჭალებში.
როგორც სხვა ორ მილიონამდე ასამის მოსახლე, იგი მოქალაქეთა ეროვნული რეგისტრაციის პოლარიზებულმა სააგენტომ გარიყა. ბიბის საბუთებს არ იღებენ ხელისუფლების წარმომადგენლები. ამასთან, ინდოეთის მთავრობა მოქალაქეობის მისაღებ გზას უხსნის ყველა რელიგიურ ლტოლვილს, გარდა მუსლიმანებისა, ხოლო COVID-19-ის საწყის პანდემიურ პერიოდში 200 მილიონამდე ინდოელი მუსლიმანი შერაცხეს ვირუსის მატარებლად; მათ დემონიზებას ცდილობენ ინდუისტი მემარჯვენე პოლიტიკოსები. გავრცელებული ინფორმაციით, ბენგალურუს მუსლიმანურ მოსახლეობას თავს ესხმიან ასევე კრიმინალური დაჯგუფებები.
ვინ არის ინდოელი? ვინ – არა? შეძლებს განდისა და ნერუს მრავალეთნიკური და სეკულარული ინდოეთი, გადაურჩეს ტომობრივ პოპულიზმში გადაჩეხვას? – ამის თქმა შეუძლებელია. მდინარეთა ღმერთები, რა თქმა უნდა, დუმილს არჩევენ მსგავს საკითხებზე.
ახლა ზაფხულის მუსონური წვიმების სეზონია და ფრთხილი ნაბიჯებით გავდივარ ჩემს ბოლო კილომეტრებს ინდოეთში. აქ უწყვეტად გაისმის მოუთოკავი წყლის ხმები, გუგუნებენ ჩანჩქერები, ოხრავენ ნაკადულები; ეს თავბრუდამხვევი ხმებია. ინდოეთის ყველაზე უჩვეულო მდინარედ წარმიდგა სარასვატი – „დაკარგული მდინარე“, რომელსაც განადიდებდნენ ვედურ ხელნაწერებში, თუმცა ის დღეს მხოლოდ მითოსში ცოცხლობს. ზოგიერთი მეცნიერის ვარაუდით, მან არსებობა ათასობით წლის წინ შეწყვიტა – სეისმური აქტივობის ან კლიმატის ცვლილების გამო დაიკარგა. რაჯასტანის უდაბნოში მისი სავარაუდო კალაპოტი გადავიარე, თუმცა წყლის ერთ მოლეკულასაც ვერსად მივაგენი. გვალვით სასოწარკვეთილ ფერმერებს რომ გავესაუბრე, ასე მითხრეს, აქ მთავრობა ინჟინრებს გზავნის და ჭებს აბურღვინებს წყლის კვალზე გასასვლელადო. ეს ადამიანები არ კარგავენ იმედს და მთელი გულით სჯერათ, რომ სარასვატის ოდესმე იპოვიან.
თვალი ადევნეთ National Geographic-ის მკვლევრის პოლ სალოპეკის მსოფლიო მოგზაურობას მისამართზე: OutofEdenWalk.org და natgeo.com. ჟურნალისთვის ამ მოგზაურობას პერიოდულად ჯონ სტენმაიერი აღბეჭდავს.
