„ბიჭებო, გახსოვდეთ: კისრის ზემოთ! დაიწყეთ!“

ჩვენ კომპლიმენტების თქმაში ვვარჯიშობთ კალიფორნიის უნივერსიტეტის „საწვრთნელ ბანაკში“ (PEERS Dating Boot Camp) – ეს პროგრამა შექმნილია განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე მოზარდებისა და ზრდასრულებისთვის, რომლებსაც სიყვარულის პოვნის იმედი აქვთ. მონაწილეთა უმეტესობა, რომელთა შორის ბევრს აუტიზმი აქვს, 30 წლამდეა, თუმცა გაცილებით უმცროსს ჰგავს. ზოგი მარტოა მოსული, ზოგს მშობელი, მომვლელი ან და-ძმა ახლავს. თითქმის ყველა მათგანი ოჯახთან ერთად ცხოვრობს. აქ მრავლად შეგხვდებათ მეჩხერი წვერი, გაუგებარი მუსიკალური ჯგუფის მაისურები და ხმაურის ჩამხშობი ყურსასმენები ზემგრძნობიარე სმენის მქონეთათვის.

აუტისტური სპექტრის მქონე ადამიანებს უჭირთ სოციალური სიგნალების გაგება, ამიტომ აქ შეკრებილებს სურთ, წესები იცოდნენ. როდესაც საქმე გაცნობას და პაემანს ეხება, უამრავი წესია გასათვალისწინებელი. „ურთიერთობების ინსტრუქტორები“ – კალიფორნიის უნივერსიტეტის (ლოს-ანჯელესი) ნეირომეცნიერების პროგრამის დოქტორანტები თუ ადმინისტრაციის წევრები – ამ წესების ახსნას ცდილობენ.

კუბოკრულ პერანგსა და მომდგარ ხაკისფერ შარვალში გამოწყობილი კაცი შეჭმუხნილი სახით ათვალიერებს ინსტრუქტორ ქალს – ეძებს, რა შეუქოს. კოჭთან სვირინგს ამჩნევს.

„ჰეი, ლამბდა გქონია! ბიოფიზიკა გიყვარს? მეც!“

„კისრის ზემოთ-მეთქი. თუმცა, კარგია, ყოჩაღ!“ – ამბობს ამ სავარჯიშოს ხელმძღვანელი კაცი ინსტრუქტორი. „კარგი იყო; საერთო ინტერესი გამოავლინე“.

ყმაწვილს სახე გაუბრწყინდა.

ინსტრუქტორი პერანგში გამოწყობილ, ბავშვური გარეგნობის კაცს სთხოვს, ქალ ინსტრუქტორს უთხრას კომპლიმენტი. ქალი ღიმილით ამხნევებს; ბიჭს ნერვიულობისგან ოფლი ასხამს. როგორც იქნა, ამოღერღავს: „მე… მე… მომწონს შენი ფერმკრთალი თეთრი კანის ფონზე მოციმციმე საყურეები“.

„პოეტურია! – ამბობს კაცი ინსტრუქტორი, – თუმცა, თავიდან ჯობს არ ვახსენოთ კანის ფერი, რასა, რელიგია და ეროვნება“. ყავისფერკანიანი კაცი თანხმობის ნიშნად თავს უქნევს და ინიშნავს, მაგრამ ძალიან უნდა ახსნას, რა იგულისხმა: „ძალიან ფერმკრთალი რომ არის, იმის ნიშანია, რომ მთელ დღეს მზეზე, მინდვრად მუშაობაში არ ატარებს, ანუ, თითქოს, სამეფო ოჯახის წარმომადგენელია“. ეს კიდევ უარესი… თუმცა, ჩემს გულს მაინც მოიგებდა.

დიდობა ძნელია, აუტისტური სპექტრის აშლილობით დიდობა კი – უფრო ძნელი. აუტიზმი კომპლექსური ნევროლოგიური მდგომარეობაა, რომელიც მოიცავს სოციალური ინტერაქციის, მეტყველებისა და კომუნიკაციის შეფერხებებს და თან ახლავს რიგიდული, განმეორებადი ქცევა (იხილეთ სტატია აუტიზმის ადრეული დადგენის შესახებ). შეზღუდული (და შეუზღუდავი) შესაძლებლობების დიაპაზონი უზარმაზარია – ამიტომ უწოდებენ „სპექტრის“ აშლილობას – და ის სულ უფრო მეტ ადამიანს აღენიშნება. 2018 წელს აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრებმა გამოაქვეყნეს კვლევა, რომლის თანახმად, რვა წლის ასაკის ბავშვებში გავრცელების მაჩვენებელი იყო 59-დან 1; ანუ ორი წლის განმავლობაში 15%-იანი ზრდა აღინიშნა. რატომ? ეს ცხარე კამათის საგანია, თუმცა ერთი რამ ცხადია: აუტიზმის მქონე ზრდასრული მოსახლეობის რიცხვი სწრაფად იზრდება. აშშ-ში 2030 წლისათვის 700 000-ზე მეტი აუტიზმის მქონე ადამიანი მიაღწევს ზრდასრულ ასაკს. 21 წლის ასაკის მიღწევისთანავე, აუტიზმის მქონე ზრდასრული ადამიანებისთვის ყველა სერვისი ერთბაშად წყდება. რა უნდა აკეთოს ამდენმა ადამიანმა ყოველდღიურ ცხოვრებაში?

მონაცემები დასაქმების შესახებ მკვეთრად განსხვავდება, თუმცა, ივარაუდება, რომ საშუალოდ ათიდან რვა აუტიზმის მქონე ზრდასრული უმუშევარი ან ნაწილობრივ დაუსაქმებელია. კვლევები ცხადყოფს, რომ იმავე რაოდენობას სურს, პარტნიორი ჰყავდეს, თუმცა, ამას მათი ნახევარი ან მესამედი ახერხებს და კიდევ უფრო ნაკლები ქორწინდება.

ეს საკითხები ჩემთვის ძალიან ახლობელია. აუტიზმის მქონე ჩემი ვაჟი, გასი, ახლახან შესრულდა 18 წლის. იგი ყველაზე კეთილი ადამიანია, ვისაც კი შეიძლება შეხვდეთ; მისი ძლიერი და სუსტი მხარეების უცნაური კომბინაციის გამო ვერ ვხვდები, შეძლებს თუ არა იგი ოდესმე დამოუკიდებლად ცხოვრებას. როგორ შეიძლება მშვენივრად უკრავდეს ფორტეპიანოზე, მაგრამ არ შეეძლოს სადილის დროს დანის გამოყენება, ერკვეოდეს სოციალურ მედიაში, მაგრამ აბსოლუტურად ყველას უმეგობრდებოდეს – მის წრეში ნახავთ სექს-მუშაკებსაც და იმდენ საეჭვო „მეგობარს“, რომ ამით გამოძიების ფედერალური ბიურო შეიძლება დაინტერესდეს. აქვე: როგორ შეიძლება თავისუფლად შეეძლოს ნიუ-იორკში ორიენტირება, მაგრამ ვერ ანდო ფული, რადგან ვინც კი სთხოვს, ნებისმიერს აძლევს.

ბევრს ვფიქრობ, რა არის საჭირო, რომ ჩემი შვილი დამოუკიდებელი გახდეს. ზოგჯერ მხოლოდ ამაზე მეფიქრება. მარტო არ ვარ. თუ აშშ-ში 4 მილიონზე მეტი ადამიანია აუტისტური სპექტრის აშლილობით, 4 მილიონზე გაცილებით მეტი ნეიროტიპური ადამიანია, რომელთაც ისინი უყვართ.

რაც უფრო იზრდება გასი, ჩემთვის სანერვიულო, მის წინაშე არსებული გამოწვევების სია სულ უფრო გრძელდება. თუმცა, მხოლოდ ორი კითხვა არ მაძლევს მოსვენებას: იპოვის თუ არა სიყვარულს და იპოვის თუ არა ისეთ სამსახურს, რომელიც მისთვის მნიშვნელოვანი იქნება და ნაწილობრივ მაინც უზრუნველყოფს? გადავწყვიტე, ეს ყველაფერი თავად გამერკვია.

დაახლოებით ერთი წლის წინ ერთი წერილი ჩამივარდა ხელში. გასის სკოლის მასწავლებლის იყო. იმ დროს ახალი გამოცემული მქონდა წიგნი („სიყვარულით, სირის“) აუტისტური სპექტრის მქონე „რიგითი“ ბავშვის აღზრდაზე, რომელშიც, როგორც ჩანს, ბევრს ვწუწუნებდი. მასწავლებელი წერდა: „არ ვიცი, ჯუდით ნიუმენი რას ბოდავს – გასი იშოვის ნამდვილ სამუშაოს! მას არავის მოწყალება არ დასჭირდება“.

ამაზე უკეთესი წერილი არასდროს მიმიღია.

სულ უფრო მეტი კომპანია აფასებს აუტისტური სპექტრის მქონე ადამიანების უნიკალურ და, ზოგჯერ, არაჩვეულებრივ ნიჭს. ზოგიერთს სპეციალური რეკრუტირების განყოფილებებიც კი აქვს. Microsoft-ი და HP აქტიურად მუშაობენ აუტიზმის მქონე ინჟინრებისა და მონაცემთა დამუშავების სპეციალისტების მოზიდვაზე; JPMorgan Chase-მა და Deutsche Bank-მა უზარმაზარი სარგებელი ნახეს იმ ადამიანების დაქირავებით, რომელთაც სოციალური უნარები შეიძლება სათუო ჰქონდეთ ან საერთოდ არ გააჩნდეთ, თუმცა, ტექნიკური ნიჭი აქვთ. შესანიშნავია, თუმცა ასეთი ვუნდერკინდები ძალიან ცოტანი არიან.

და რიგითმა (აუტიზმის მქონე) ადამიანმა – მაგალითად, გასმა – რა ქნას?

ამ ნიშას ავსებს არაერთი საოჯახო კომპანია, რომლებიც, როგორც წესი, აუტიზმის მქონე ბავშვის ბიზნესში გაწაფულმა მშობლებმა დააფუძნეს. ყოველდღე ახალ-ახალი ასეთი კომპანიის შესახებ ვიგებ. ნიუ-იორკში არსებობს ძაღლის „სასუსნავების“ საწარმო Good Reasons, რომელიც აუტისტური სპექტრის მქონე ადამიანებს პოტენციალის გამოვლენაში ეხმარება; ვაშინგტონში Coletta Collections-ი ყიდის სამკაულს და ხელით შეღებილ შარფებს. ნიუ-ჯერსიში წიგნების ორი მაღაზიაა, სახელად Words-ი, სადაც, ძირითადად, აუტისტური სპექტრის ადამიანები მუშაობენ. გასი სტაჟირებას გადიოდა Luv Michael-ში, სადაც ორგანულ, უგლუტენო, უთხილო გრანოლას ამზადებენ. კომპანიის დამფუძნებლების ვაჟიც აუტისტურ სპექტრშია. გასს ძალიან ცოტა რამ ეგემრიელება და გრანოლაზეც არ გიჟდება, თუმცა ხელფასი რომ მიიღო, სიხარულისგან გაგიჟდა.

Luv Michael-ის მსგავსად, ბევრი სხვა კომპანიაც არაკომერციულია. დავინტერესდი, თუ არსებობდა ისეთი კომპანიები, რომლებიც უმეტესად აუტიზმის მქონე ადამიანებს ასაქმებდნენ და თან ფულის შოვნასაც ცდილობდნენ.

მანქანის სამრეცხაო Rising Tide-ის შესახებ ორი წყაროდან მსმენია: ერთია ვირუსული ვიდეო, რომელშიც ახალგაზრდები ძალიან გულმოდგინედ ასუფთავებენ მანქანებს და თანაც ხალისით, მეორე კი – ჩემი ფლორიდელი მეგობარი, რომელიც მათი მუდმივი კლიენტია. მისივე თქმით: „ხალხი იქ მიდის არა აუტიზმის მქონე ბავშვების დასახმარებლად, არამედ იმიტომ, რომ მანქანა იქიდან გაწკრიალებული გამოდის“.

სამრეცხაოს ერთ-ერთი მფლობელია ტომ დ’ერი. აუტისტური სპექტრის მქონე მისი 27 წლის ძმა ენდრიუც იქ მუშაობს და სწორედ ის იყო ამ საქმის წამოწყების შთამაგონებელი. 2011 წელს ტომმა და მამამისმა ჯონმა დაიწყეს იმაზე ფიქრი, თუ რა საქმე შეიძლებოდა ყოფილიყო შემოსავლიანი და თან ისეთი, რომ ენდრიუს მსგავსი ადამიანები დაესაქმებინა. Rising Tide-ი 2013 წელს გაიხსნა. ოთხ წელიწადში მეორე სამრეცხაოც დაემატა.

სამრეცხაოს რომ ვესტუმრე, დ’ერიმ რამდენიმე თანამშრომელი შეკრიბა სასადილო ოთახში.

19 წლის ლიუკ ზენდა შესანიშნავი თანამშრომელია და ძალიან პირდაპირი. ეს ჩემი დასკვნა არ არის. მისალმებისთანავე თავად მახარა: „ძალიან კარგად გამომდის ეს საქმე და პირდაპირი ვარ“. რა მოსწონს თავის საქმეში ყველაზე მეტად? „ზოგჯერ შესვენებები და ზოგჯერ წვიმა და ხანდახან ხალხი“. უცნაური შემთხვევებიც გაიხსენა: საცვლების ამარა მოსული კლიენტი და კიდევ მანქანაში დატოვებული ნახმარი პრეზერვატივი.

„თავისუფალ დროს რას აკეთებ?“ – უცებ შევაწყვეტინე.

„აქ მუშაობის შემდეგ მინდა ხოლმე წავიდე და დავიძინო და ეს ოხერი მანქანები აღარ დავინახო“, – მიპასუხა მან როგორც ნამდვილმა, საქმით დაქანცულმა და თან ამაყმა მუშამ.

თავდაპირველად ტომ დ’ერიმ ეს იდეა არ აიტაცა. „აუტიზმის მქონე ადამიანების დასაქმების იდეა მაშინებდა“. საკუთარ თავს მკაცრ მენეჯერად მიიჩნევს, რომელიც უსიტყვო მორჩილებას ითხოვს, თუმცა, მანაც კი ისწავლა თანამშრომლების მოსმენა, მათთვის რომ გაეგო. „აი, მაგალითად, მელვინი. ვერც კი წარმოვიდგენდი, რომ ოდესმე მისგან კარგი თანამშრომელი დადგებოდა, ახლა კი ეს ბიჭი ნამდვილი „როკ-ვარსკვლავია“. ისეთია – ნეტავ, ასი მელვინი მყავდეს“.

ოთახში ჯეფი და ენტონი შემოვიდნენ. ორივე 32 წლისაა. კითხვაზე, აქ მუშაობაში ყველაზე მეტად რა მოსწონთ, ენტონი უყოყმანოდ მპასუხობს: „მეგობრული სულისკვეთება. ნაცნობი სახეების ყურება, – ამბობს იგი – და ის, რომ მუშაობის დროს შეგიძლია ვინმეს გამოელაპარაკო, მოსაწყენ დღეებშიც. არა, ჯეფ?“

„კი, – პასუხობს ჯეფი. – ყველაფერზე ვლაპარაკობთ, რაც თავში მოგვივა. გულახდილები ვართ“.

ტომ დ’ერის თანამშრომლების თავშეუკავებლობა აღელვებდა, თუმცა ახლა ამბობს, რომ ყოფაქცევასთან დაკავშირებული პრობლემები ჩვეულებრივ თანამშრომლებთან გაცილებით მეტი აქვთ.

უნდა იცნობდე შენს დაქირავებულ თანამშრომლებს, უნდა გაითვალისწინო მათი თავისებურებები. „სხვა ბიზნესმენები გვეუბნებიან, რომ აუტიზმის მქონე თანამშრომლებს მეტად სჭირდებათ მენეჯმენტის ჩართულობა და ხელმძღვანელობა, – გვიხსნის დ’ერი. – რაც მათ სჭირდებათ, უფრო თვალშისაცემია, ვიდრე ჩვეულებრივი თანამშრომლების შემთხვევაში, თუმცა მათაც ზუსტად იგივე სჭირდებათ, რაც ნებისმიერ სხვას. უბრალოდ, ამას უფრო მარტივად ამჩნევ“.

„მეგობრები არიან“, – ხაზგასმით ამბობს სტივენ ნესენმენი.
ფლორიდაში ვართ და ვითომ ჩვეულებრივად ვსეირნობთ ლეიკ-უორთის ქუჩის ბაზრობაზე, თუმცა, ჩვენი ტემპი სირბილს უფრო ჰგავს. ნესენმენი სერიოზული და მკაცრია – არ უნდა, რომ მისი ქალიშვილი ლეა წამითაც კი გაეპაროს მხედველობის არიდან. არა იმიტომ, რომ დაკარგვის ეშინია – იმიტომ, რომ ის თავის „მეგობარ“ ბრენდონთან ერთადაა და ყველაფერი შეიძლება მოხდეს. შეიძლება, ერთი-ორჯერ მოხდა კიდეც, მაგრამ მამა ამას არ დაუშვებს.

ლეა ნაზი, მწვანეთვალება, გამჭოლი მზერის მქონე გოგონაა; აკვიატებული აქვს მშვიდობის სიმბოლოს ხატვა, აგროვებს ხვლიკისა და ბაყაყის პატარა ფიგურებს და მინისგან აკეთებს სამკაულს. იგი კანფეტების მაღაზიაში მუშაობს. ბრენდონიც ხელოვანია; პატარა, ფერად-ფერად მულტიპლიკაციურ ცხოველებს, ყვავილებსა და დიაგრამებს ხატავს. ნამუშევრებს ყიდის ონლაინ და, ასევე, დედის მიერ გახსნილ გალერეაში, რომლის მართვაშიც, თვითონაც იღებს მონაწილეობას. ლეამ და ბრენდონმა ერთმანეთი შვიდი წლის წინ გაიცნეს, ხელოვნების გაკვეთილებზე. ორივე, დაახლოებით, 25 წლისაა.

„მე თანდაყოლილი ნიჭი მაქვს“, – მეუბნება ლეა. ზუსტად ვერ ხსნის, როგორ არჩევს მინას, თუმცა მძივს იღებს ხელში და მეუბნება: „ეს ფერები მომწონს. სასიამოვნოა. ლამაზია. სიმწვანე მომწონს“. ერთმანეთის ნამუშევრები ძალიან მოსწონთ.

იმავე დღეს, უფრო ადრე, ბრენდონთან ვიყავი სტუმრად. იგი თავის დედასთან, სინთია დრაკერთან ერთად ცხოვრობს პატარა, ნათელ ბინაში. ბრენდონი ზორბა, სიმპათიური ბიჭია, „ალოკილი“ თმითა და ფართო ღიმილით. ადრე იმპულსური იყო და გაბრაზებისას ნივთებს ლეწავდა, თუმცა, არავისთვის დაუშავებია რამე. მის დედას აკინძული აქვს ყველა საყვედური, რომელიც კი ბრენდონს სკოლაში მიუღია – რომ არ დაავიწყდეს, რამოდენა პროგრესი განიცადა მან.

ბრენდონი, რომელსაც ჩვეულებრივი ახალგაზრდა კაცის სასიყვარულო მისწრაფებები აქვს, მაგრამ ადამიანის ზრახვების ამოცნობა არ შეუძლია, ერთი-ორჯერ საკმაოდ რთულ მდგომარეობაში აღმოჩენილა. ორიოდ წლის წინ შინ მეძავიც მოიყვანა, რომელიც დროებით საცხოვრებელს ეძებდა; სხვათა შორის, დედა დათანხმდა. ბრენდონმა დიდი ტრავმა მიიღო, როდესაც უფულოდ დარჩენილი, ქალმაც მიატოვა. სინთია დრაკერმა ამაში დადებითი მხარეც დაინახა. „ამ გამოცდილებამ ასწავლა, როგორ უნდა მოიქცეს. პრეზერვატივი რა არის, მარტო იმიტომ იცის, რომ მეძავთან ჰქონდა ურთიერთობა. რაღაც კარგი ამაშიც იყო. თუმცა, ტელეფონით რომ უყვება ამ ყველაფერს თავის მეგობრებს… ღმერთო ჩემო… ძალიან უხერხულია“. დრაკერი, მსუბუქად რომ ვთქვათ, ისეთი დედაა, რომლისთვისაც ჭიქა ყოველთვის ნახევრად სავსეა.

ბრენდონი ლეაზე და მასთან ერთად ცხოვრების აწყობაზე დიდი ენთუზიაზმით და იმედით ლაპარაკობს.

„ალბათ, ერთმანეთზე ვიზრუნებდით და, ვთქვათ, ოდესმე ავად თუ გახდებოდა, წამლებს დავალევინებდი,“ – ამბობს იგი. იმის პირობასაც დებს, რომ საჭმელსაც მოამზადებდა და სარეცხსაც გარეცხავდა. ეს ყველაფერი საკმარისი იქნებოდა? ალბათ, არა, მაგრამ დასაწყისისთვის კარგია. ბრენდონი ამბობს, რომ ლეასთან და კიდევ ერთ მეგობარ გოგონასთან, მარიასთან ერთად უნდა ცხოვრება. ჰო… ამას აუტიზმს ვერ მიაწერ… ბრენდონი პირველი კაცი არაა, რომელსაც ასეთი ფანტაზია გასჩენია.

ლეას მის საოცნებო სასიყვარულო ურთიერთობაზე რომ ველაპარაკებოდი, იმედი გამოთქვა, რომ ეს მისი დამოუკიდებლობისაკენ გადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა.

ეს საუბარი მამამისს ძალიან დიდ უხერხულობას უქმნის. მიზიარებს, რამოდენა ჯაფაა აუტიზმის მქონე ბავშვის გაზრდა და როგორ იმსხვერპლა ამან მისი ქორწინება. რასაც ლეას და ბრენდონს შორის ვხედავ, იგივე ჩემი ვაჟისთვისაც ძალიან მინდა. ვცდილობ, ნესენმენს კარგად დავანახო, რომ ჰყავს ქალიშვილი, რომელსაც შემოქმედებითი ნიჭი აქვს, დასაქმებულია, შესაძლოა ზედამხედველობა სჭირდებოდეს, თუმცა, ძალიან კარგი შანსი აქვს, რომ ურთიერთობა ააწყოს და დამოუკიდებლად იცხოვროს.

ნესენმენი ამას სხვაგვარად ხედავს. კი, სამსახური აქვს, მაგრამ აუნაზღაურებელი, თუმცა, რა მნიშვნელობა აქვს, როდესაც ლეას ფულის ფასი მაინც არ ესმის.

მაგრამ, განა არ უხარია, რომ მისმა შვილმა სიყვარული იპოვა?

„ამას სასიყვარულო ურთიერთობას ვერ უწოდებ, – მტკიცედ აცხადებს იგი, – თუმცა ეს შეიძლება იყოს მხარდაჭერა, დაცულობის შეგრძნება, იმის ცოდნა, თუ რა გელის ხვალ. ხომ გესმით, აუტიზმის მქონე ადამიანებში ესაა რთული. მათ რეგულარულობა უნდათ“.

თუმცა, მესმის მამის ყველა დარდი, მისმა დამოკიდებულებამ ცრემლი მომგვარა. დიახ, აუტიზმის მქონე ადამიანებს უნდათ და სჭირდებათ რეგულარულობა, მაგრამ რატომ არ შეიძლება, სიყვარულიც უნდოდეთ?

ფრენკი ცომს ზელს ნიუ-ჯერსის შტატში მდებარე რატგერსის უნივერსიტეტის პიცერიაში. მას აუტისტური სპექტრის მწვავე აშლილობა აქვს და თითქმის არ ლაპარაკობს. რასაც ვუყურებ, ცოტა მოსაწყენი და ცოტაც სასწაულებრივია.

როდესაც ფრენკი ზრდასრულთა აუტიზმის მომსახურების ცენტრში მივიდა, იგი თითქმის უწყვეტად ამჟღავნებდა ორ ქცევას: მუშტებს კრავდა და ღრიალებდა მთელი ძალით. დასაქმებისთვის მაინცდამაინც გამოსადეგ უნარებს არ ჰგავდა, მაგრამ რატგერსის გუნდმა ისიც აღმოაჩინა, რომ ფრენკს უყვარდა წიგნები და უყვარდა წესრიგი. პროგრამის თანამშრომლებმა იფიქრეს, რომ მას ბიბლიოთეკა მოეწონებოდა, თუმცა იქ ყვირილის პრობლემა იჩენდა თავს. ყველას გასაოცრად, თაროებზე წიგნების დალაგებისას მათი ნუმერაციის წარმოთქმამ საბოლოოდ ჩაახშო ყვირილის მოტივაცია, მაგრამ თითების მოკაუჭებას რა ეშველებოდა?

სწორედ ამიტომ ატარებს ხოლმე ფრენკი ყოველ ნაშუადღევს პიცერიაში. მას ასწავლეს ცომის მოზელა და პატარა გუნდების გაკეთება. პიცას თუ აკეთებ, თითების განმეორებადი მოკაუჭება ფუნქციაა და არა დეფექტი.

ფსიქოლოგიის უმაღლეს სასწავლებელთან არსებული ამ ცენტრის აღმასრულებელი დირექტორი, კრისტოფერ მანენტე, ფრენკსა და მის ინსტრუქტორს ყურადღებით აკვირდება. „იცით, ხალხს აუტიზმის მქონე ადამიანებზე ორნაირი წარმოდგენა აქვს – ან გენიოსები ჰგონიათ, ან სრულიად უსუსურები. ორი უკიდურესობა. ამიტომ, როდესაც რომელიმე კომპანიას მივმართავ და ერთ-ერთი ჩვენიანის აყვანას ვთხოვ, ზედმეტ ჯაფად მიიჩნევენ. არადა, ძალიან საინტერესოა, რა შეიძლება გამოვიდეს“.

რატგერსის პროგრამა აუტიზმის მთელ სპექტრში მოქცეულ ზრდასრულებს იკვლევს და ასწავლის. ეს პირველი ასეთი პროგრამაა აშშ-ის კოლეჯში. სულ 12 სტუდენტია ჩარიცხული, თუმცა იმედი აქვთ, რომ მათი რიცხვი 60-მდე გაიზრდება. გეგმაში აქვთ საცხოვრებელი და სამუშაო კომუნის ჩამოყალიბება, სადაც აუტიზმის მქონე ზრდასრულებთან მუშაობის შემსწავლელი მაგისტრანტები მათ გვერდით იცხოვრებენ.

მანენტე და მე კამპუსში დავრბივართ და სტაჟიორებს ვხვდებით. სკოტისთვის სასადილოში მიმტანად მუშაობის ყველაზე საყვარელი ნაწილია დანა-ჩანგალზე ხელსახოცების შემოხვევა. მაიკლი ძვირფას რესტორანში, Rutgers Club-ში მუშაობს და ხმამაღლა ჩივის, რომ სტუმრების დამხვედრად უნდა მუშაობა, თუმცა, ჯერჯერობით, პედანტურად დაკვირვების უნარს მტვერსასრუტით დერვიშივით ბზრიალის დროს იყენებს. სტენი, რომელსაც აკვარიუმები და ჯადოქრობა იტაცებს, კამპუსის კომპიუტერულ მაღაზიაში მუშაობს; ყველა თავისებურია.

მანენტე მაცნობს Rutgers Club-ის მენეჯერს, სებასტიან ნიეტოს. „ჩვენ ხომ კოლეჯი ვართ და უამრავ „ჩვეულებრივ“ სტუდენტს ვაძლევთ პირველ სამუშაო გამოცდილებას, – ამბობს იგი. – მთელ დროს და ენერგიას ვუთმობთ მათ წვრთნას. ჰოდა რით განსხვავდება ეს?“ ნიეტო არგენტინელია და ამ საკითხს იმიგრანტის გადმოსახედიდან უყურებს. „სხვა ქვეყნიდან ხარ, ენა არ იცი, გზები არ იცი. შეიძლება კარგი იყო, შეიძლება – საშინელი, მაგრამ ვინმემ უნდა დადოს შენზე ფსონი, თუნდაც მეტი ძალისხმევა სჭირდებოდეს შენი ადგილის პოვნას“.

ნიეტო აღნიშნავს, რომ დანა-ჩანგალს ხელსახოცში სკოტზე უკეთესად და სწრაფად ვერავინ ახვევს და თან ძალიან, ძალიან მოსწონს ეს საქმე. „აუტიზმის მქონე ხალხის დაქირავება? – ამბობს იგი, – რად უნდა ამას ბევრი ფიქრი“.

„პაემნების ბანაკი“ კალიფორნიის უნივერსიტეტის პროფესორის, ელიზაბეთ ლოჯსონის იდეაა. სოციალური უნარების ესა თუ ის პროგრამა, რომელიც აუტისტური სპექტრის მქონე ადამიანების თერაპიაში ხშირად გამოიყენება, გარკვეული ასაკის შემდეგ სათანადო შედეგს აღარ იძლევა.

„პროგრამების უმრავლესობა უფრო პატარა ბავშვებზეა გათვლილი, – ამბობს იგი. – სრულიად განსხვავებული სოციალური უნარებია საჭირო სკოლის დაწყებით, საშუალო და დამამთავრებელ კლასებში და ზრდასრულ ასაკში“.

ლოჯსონი კეთილი, პირდაპირი და აუღელვებელი ადამიანია. იგი სასწავლო ბანაკს ხელმძღვანელობს შაბათ-კვირას და მისი მისიაა, „ახალწვეულთათვის“ სოციალურ-რომანტიკულ-სქესობრივი სამყაროს გაშიფვრა. მანტრასავით უმეორებს: „ყველასთან ვერ გექნება ურთიერთობა და ყველას ვერ ექნება შენთან ურთიერთობა“.

აქ ადამიანთან მიდგომის ყველა შესაძლო ასპექტს ხსნიან და ვარჯიშობენ კიდეც: ფლირტი თვალებით; საუბრის დაწყება და დასრულება დელიკატურად; საუბრის დროს სათანადო დისტანციაზე დგომა.

ფეთხუმობა ხაზგასმით დაგმეს: „ეს იმ ადამიანის უპატივცემულობაა, რომელთანაც პაემანი გაქვთ“, – ამბობს ლოჯსონი. არაჰიგიენურ ადამიანებზე ისიც თქვა, რომ მათ იშვიათად ხვდება ვინმე.

კითხვების კორიანტელი წამოვიდა. მონაწილეები ზუსტ პასუხებს ითხოვენ ამ ყველაზე ბუნდოვან სფეროში. ლოჯსონიც ცდილობდა ეპასუხა. ერთი მნიშვნელოვანი წესი: თუ ვინმეს პაემანზე ეპატიჟები და ის არ გპასუხობს, მხოლოდ ერთხელ შეგიძლია გაუმეორო და – მორჩა. ერთი ქალი ხელს იწევს.

„ანუ… დღეში ორი მესიჯი?“
„არა. ორი მესიჯი“ – პასუხობს ლოჯსონი.

ზოგ კითხვაზე ფსიქოლოგსაც არ აქვს პასუხი, მაგალითად: რამდენად დიდია პირველივე პაემანზე, გამოსამშვიდობებელი კოცნის ალბათობა. მათემატიკის მოყვარულ ბიჭს პროცენტული მაჩვენებელი აინტერესებდა.

რამდენიმეს აინტერესებს, უნდა გაამხილონ თუ არა აუტიზმის დიაგნოზი. ამაზე კი ლოჯსონი მიუგებს, რომ წესი არ არსებობს. ზოგისთვის პასუხი დადებითია. მათ დასამალი არაფერი აქვთ – ამაყობენ. ზოგი მალავს. მაგრამ თუ ამხელ, ლოჯსონი ამბობს: „უარყოფითად ნუ წარმოაჩენ. ის თქვი, შენთვის რასაც ნიშნავს“. იგი მოუწოდებს, რომ დადებითი მხარეები ჩამოთვალონ, მაგალითად ის, რომ აუტიზმის მქონე ადამიანები წესებს იცავენ, ერთგულები არიან, პირდაპირ გეტყვიან, რასაც ფიქრობენ.

„ახალწვეულთათვის“ ცოტა რთულია ამ ყველაფრის ათვისება, თუმცა იმედიანად არიან. მეც იმედით ვუყურებ მათ, ჩვენს საზოგადოებას, ჩემს შვილს – და, განსაკუთრებით, ჩემ გვერდით მჯდომ სათვალიან ახალგაზრდას, რომელიც თავს აქნევს და გახარებული ბუტბუტებს: „გამომივა, კარგი შეყვარებული ვიქნები“.

ჯუდით ნიუმენმა დაწერა წიგნი „სიყვარულით, სირის“ – ბესტსელერი მემუარი მისი აუტიზმის მქონე ვაჟის, გასის შესახებ. ლინ ჯონსონის მრავალ ნამუშევარს შორის უკანასკნელია ჟურნალისთვის გადაღებული მსოფლიოს ყველაზე გავლენიანი ქალების ფოტოები.